පෝලන්ත සමුළුවේ දී දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පිළිබඳ ඉදිරි පියවරක්‌ සටහන් වී ද?

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 19.12.2018 පි. 6 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2018/12/19/feature1.html

පෝලන්තයේ කටෝවිස්‌ නගරයේ දී පසුගිය දෙසතියක කාලය තිස්‌සේ පැවැති වාර්ෂික දේශගුණ සමුළුව පසුගිය සති අන්තයේ දී අවසන් විය. ඊට දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පිළිබඳ එක්‌සත් ජාතීන්ගේ රාමුගත සම්මුතියේ (UNFCCC) 24 වැනි පාර්ශ්වකරුවන්ගේ රැස්‌වීම හා තවත් සමාන්තර රැස්‌වීම් ගණනාවක්‌ අයත් ය.

එහි දී මේ වන විට දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පාලනය කිරීම සඳහා එක ම පිළිගත් විසඳුම ලෙස ඉදිරිපත් ව ඇති පැරිස්‌ දේශගුණ ගිවිසුම ක්‍රියාත්මක කළ යුතු ආකාරය පිළිබඳ ව යම් එකඟතාවකට පැමිණ ඇති බව පෙනෙයි. අවසාන මොහොතේ කාබන් වෙළෙඳපොළ පිළිබඳ ව යම් ගැටලු සහගත තත්ත්වයක්‌ ඇති වූ බවක්‌ වාර්තා වන නමුත්, එක්‌ අමතර දිනයක්‌ අවසානයේ දී යම් සාධනීය වූ ප්‍රතිඵලයක්‌ අත්පත් කරගෙන ඇති බවක්‌ පෙනෙයි. අවසානයේ දී ඇති කරගත් එකඟතාව පිළිබඳ ව හා වෙනත් වැදගත් කරුණු පහත සඳහන් වෙයි.

පොදු නීති පද්ධතියක්‌

පෝලන්ත සමුළුවේ දී ඇති කරගත් වැදගත් එකඟතාවක්‌ වූයේ සියලු රටවලට පොදු වූ නීති පොතක්‌ හෙවත් නීති පද්ධතියක්‌ ඇති කරගැනීමට එකඟ වීම ය. එක්‌ එක්‌ රටවල් හෝ රටවල් කාණ්‌ඩ අනුව පවත්නා වෙනස්‌කම් මත වෙනස්‌ වන නීති පද්ධතියක්‌ වෙනුවට සියලු රටවලට පොදු වූ එක්‌ නීති පද්ධතියක්‌ එහි දී අවධානයට ලක්‌ ව ඇත. මෙවැන්නකට එරෙහි ව අදහස්‌ දැක්‌වූ චීනය වැනි රටවල් එවැනි අදහසක්‌ සඳහා එකඟ වීම ද වැදගත් කරුණකි. එතරම් සරල කරුණක්‌ නො වූ මේ නීති පොත සම්බන්ධ ව එකඟතාවකට පැමිණීම තාéණික වශයෙන් දුෂ්කර කරුණක්‌ වූ බැවින් එය අත්පත් කරගැනීම කිසියම් ජයග්‍රහණයක්‌ ලෙස සැලකිය හැකි ය. විශේෂයෙන් රට රටවල් අතර ඇති වෙනස්‌කම් හා කාල රාමුවල ඇති වෙනස්‌කම් තිබිය දී මෙවැනි එකඟතාවකට පැමිණිය හැකි වීම වැදගත් ය.

මෙසේ ඇති කරගන්නා නීති පද්ධතිය ඉදිරියේ දී පැරිස්‌ ගිවිසුමේ ක්‍රියාත්මක නීති පද්ධතිය වනු ඇත. මෙමඟින් ඒ ඒ රට රටවල විමෝචන නිරීéණය හා වාර්තා කිරීම සම්බන්ධ ව සමාන ව කටයුතු කිරීම සිදු වනු ඇත. මෙහි දී එකඟ වී ඇති ආකාරයට, තම රටවල වාර්තා ලබා නො දෙන රටවල් ඒ පිළිබඳ ව විමසීමකට ලක්‌ වනු ඇත. මේ නීති පද්ධතිය අනුව පැරිස්‌ ගිවිසුම යටතේ ලබා දී ඇති කාබන් විමෝචන සීමා කිරීමේ පොරොන්දු ඉටු කිරීමට සියලු රටවල් කටයුතු කරනු ඇතැයි අපේක්‌ෂාවක්‌ ඇති වී තිබෙයි. මෙසේ විනිවිදභාවයෙන් යුක්‌ත ක්‍රමවේදයක්‌ ලැබීමෙන් සාර්ථක ලෙස සියලු රටවල කටයුතු පිළිබඳ ව ලෝකයට දැනගැනීමට හැකියාව ලැබෙයි. එසේ ම මේ දක්‌වා පැරිස්‌ ගිවිසුම අපරානුමත නො කළ රටවලට දැන් නීති පද්ධතිය පිළිබඳ ව පැහැදිලි කිරීමක්‌ ඇති නිසා එයින් ඈත් වීමට නො හැකි වනු ඇත.

එසේ ම දුප්පත් රටවලට දේශගුණ මූල්‍ය සහන ලබා දීම පිළිබඳ ව අදහස්‌ ද මේ යටතේ එයි. 2020 වර්ෂය වන විට වාර්ෂික ව ඩොලර් බිලියන 100ක මුදලක්‌ බැගින් දියුණුවල රටවල් සඳහා ලබා දීම නැවත ඉල්ලා ඇත. එය දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පිළිබඳ සාකච්ඡා ඉදිරියට ගෙන යැම සඳහා තිබූ බරපතළ බාධකයකි.

කෙසේ වෙතත් මේ නීති පද්ධතිය පිළිබඳ ව එකඟතාව කෙතරම් ප්‍රමාණවත් ද යන්න ගැන සමහර පරිසර ක්‍රියාකාරිකයන් අතර එකඟතාවක්‌ නොමැති බව දැකිය හැකි ය. නිදසුනක්‌ ලෙස මෙමඟින් අදාළ ක්‍රියාවලියේ දියුණුවක්‌ සංකේතවත් කරන නමුත්, ලෝකය හා සම්බන්ධ ව සැලකූ විට එය ප්‍රමාණවත් ප්‍රතිඵලයක්‌ අත්පත් කර දෙන්නේ ද යන්න මෙහි දී මතු කර ඇති ගැටලුවයි. ඒ නිසා පෝලන්ත සමුළුව ක්‍රියාකාරී ප්‍රතිඵලයක්‌ අත්පත් කරගැනීමට තිබූ අවස්‌ථාවක්‌ ගිලිහුණු එකක්‌ සේ ඇතැමුන් පෙන්වා දී ඇත. එයින් කියෑවෙන්නේ මේ එකඟතාව ලෝකයේ දැන් ඇති වී තිබෙන කඩිනමින් කටයුතු කිරීමට ඇති අවශ්‍යතාව හා සංසන්දනය කරන විට ප්‍රමාණවත් නො විය හැකි බවයි. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත් විට එක්‌ නියෝජිතයකු පවසා ඇත්තේ "මේ කළ හැකි දෙය වන අතර, අවශ්‍ය දේ නො වෙයි" යනුවෙනි.

කෙසේ වෙතත්, කිසියම් හෝ නීති පොතක්‌ පිළිබඳ ව එකඟතාවක්‌ ඇති වීම වැදගත් ය.

හරිතාගාර වායු විමෝචන සීමා කිරීම

2020 වර්ෂය වන විට රටවල් තමන්ගේ කාබන් විමෝචන සීමා කළ යුතු මට්‌ටම සඳහා පදනම වන ජාතිකමය වශයෙන් නිර්ණය කළ දායකත්වයේ නව සැලසුම් දැනුම් දෙන ලෙස රටවලින් ඉල්ලා ඇත. මෑත කාලයේ දී පළ වූ බොහෝ විද්‍යාත්මක වාර්තාවලින් නැවත නැවත පෙන්වා දී තිබුණේ මේ වන විට ප්‍රකාශිත ජාතිකමය වශයෙන් නිර්ණය කළ දායකත්වය මඟින් රටවල් පොරොන්දු වී ඇති කාබන් විමෝචන කපා හැරීමේ ප්‍රමාණය පැරිස්‌ ගිවිසුමෙන් අපේක්‌ෂා කර ඇති ඉලක්‌ක අත්පත් කරගැනීම සඳහා ප්‍රමාණවත් නො වන බවයි.

මේ සමුළුවේ දී ද කාබන්ඩයොක්‌සයිඩ් ඇතුළු හරිතාගාර වායු විමෝචන කඩිනමින් කපා හැරීමේ ඇති වැදගත්කම බොහෝ පාර්ශ්ව විසින් පෙන්වා දෙනු ලැබ ඇත. ඒ පිළිබඳ ව ලෝකයේ ඇතැම් රටවල් මුහුණපා ඇති තත්ත්වය වඩාත් බරපතළ බව පැහැදිලි ය.

රට රටවල් අතර වෙනස්‌කම්

දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පාලනය කිරීමට අවශ්‍ය අන්තර්ජාතික සහයෝගය පිළිබඳ ව ඇති ගැටලු මේ සමුළුවේ දී අවධානයට ලක්‌ වූ කරුණකි. එයට මූලික හේතුවක්‌ ලෙස ඒ ඒ රටවල දේශපාලනයේ දී ජාතිකත්වය හා සම්බන්ධ කණ්‌ඩායම් ඉදිරියට පැමිණීම හා බලය ලබාගැනීම දක්‌වා තිබෙයි. එහි දී අදාළ රටවල ප්‍රතිපත්ති වෙනස්‌ වීමෙන් හුදෙක්‌ ජාතික වැදගත්කමක්‌ ඇති කරුණු පමණක්‌ සැලකිල්ලට ලක්‌ වීම මීට හේතුවයි. කෙසේ වෙතත්, මේ නිසා දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පිළිබඳ ව කටයුතු කිරීමේ දී පසුබෑමක්‌ ඇති වී තිබෙයි. ඇමෙරිකාවේ ජනාධිපති ධූරයට ට්‍රම්ප් පත් වීමෙන් පසුව එරටේ දේශගුණ ප්‍රතිපත්තිවල ඇති වී තිබෙන වෙනස්‌ වීම් මීට නිදසුනකි. එසේ ම මෑත කාලයේ දී බ්‍රසීලයේ ඇති වී තිබෙන දේශපාලන වෙනස්‌ වීම් ද ඊට නිදසුනක්‌ සේ දක්‌වා ඇත.

මේ විවිධ වූ අදහස්‌ ඇති රටවල් අතර තවමත් දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පිළිබඳ ව කටයුතු කිරීමේ දී රටවල් අතර ඇති උනන්දුව සමාන ආකාරයෙන් පවත්වාගැනීමට හැකි වීම වැදගත් ය. ඒ පිළිබඳ ව රටවල් අතර ඇති උත්සාහයේ අඩුවක්‌ නො වීම වැදගත් සේ සැලකෙයි. මේ වන තෙක්‌ ඇති එකඟතාව සම්බන්ධ ව සියලු ම රටවල් පාහේ එකඟ වී තිබීම මේ සඳහා හේතුවයි.

දේශගුණ වාර්තාවට වූ දේ

පසුගිය ඔක්‌තෝබර් මාසයේ දී දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය මණ්‌ඩලය (IPCC) නිකුත් කළ වාර්තාව පිළිගැනීමට ඇතැම් රටවල් විරුද්ධත්වය පළ කිරීම මේ දේශගුණ සමුළුවේ දී සිදු විය. එම වාර්තාවෙන් පෙන්වා දී තිබුණේ ලෝකය අපේක්‌ෂා කරන ඉලක්‌කය වන සෙල්සියස්‌ අංශක 1.5 සීමාව ඇතුළත ලෝක උෂ්ණත්වය ඉහළ යැම පවත්වාගැනීම අපහසු වන බව හා අංශක 3ක පමණ උෂ්ණත්ව වර්ධනයක්‌ සිදු විය හැකි බව ය. උෂ්ණත්වය ඉහළ යැම සෙල්සියස්‌ අංශක 1.5කට සීමා කිරීමට නම්, 2030 වර්ෂය වන විට ලෝකයේ මුළු කාබන්ඩයොක්‌සයිඩ් වායු විමෝචන ප්‍රමාණය අද මට්‌ටමට වඩා 45%කින් පමණ අඩු කළ යුතු බව ද එහි දක්‌වා ඇත. ඒ සඳහා කඩිනමින්, පුළුල් හා ඇතැම් විට මෙතෙක්‌ නො සිතූ ආකාරයේ පියවර ගත යුතු වෙයි. ඒ වාර්තාව ලෝකය පුරා, විද්‍යාඥයන් හා පරිසරවේදීන් අතර පිළිගැනීමකට ලක්‌ විය.

පෝලන්ත සමුළුවේ දී එම වාර්තාව පිළිගැනීම පිළිබඳ ව රටවල් කිහිපයක්‌ එරෙහි විය. එම රටවල අදහස වූයේ අදාළ වාර්තාව පිළිබඳ ව සටහන් කරන (take note) බවක්‌ සඳහන් කළ යුතු බවයි. කෙසේ වෙතත් සෙසු රටවල් විසින් දිගින් දිගට ම සිදු කරන ලද මැදිහත් වීම නිසා අවසානයේ දී මේ දේශගුණ සමුළුවේ දී මේ වාර්තාව සම්පූර්ණ කළ බව පිළිගැනීමට හා එය භාවිත කිරීමට රටවලට ආරාධනා කිරීමට එකඟ වී ඇත. වාර්තාව පිළිගැනීම තරම් නො වුව ද මෙය වැදගත් ප්‍රතිදානයකි. ෂඡCC ආයතනය පිළිබඳ ව හා විද්‍යාත්මක දත්ත පිළිගැනීමට එකඟ වීම සතුටුදායක කරුණකි. එහෙත් එය ප්‍රමාණවත් නො වන බව විද්‍යාඥයන් හා පරිසරවේදීන්ගේ අදහස වෙයි.

වෙනත් කරුණු

අනෙක්‌ අතට දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පිළිබඳ ව වැදගත් සාධකයක්‌ ලෙස සැලකෙන ගල් අඟුරු භාවිතය ප්‍රවර්ධනය කරන ආකාරයේ කටයුතු ගැන ඇමෙරිකාව හා පෝලන්තය උනන්දු වූ බවක්‌ පැවසේ. එම රටවල් ගල් අඟුරු මත තදින් යෑපෙන රටවල් අතර වෙයි. එබැවින් දේශගුණ සමුළුවේ දී එවැන්නක්‌ සිදු වීම පරිසර ක්‍රියාකාරිකයන්ගේ විවේචනයට ලක්‌ විය.

මේ සමුළුවේ දී තරුණ පිරිස්‌වල ක්‍රියාකාරිත්වයේ හා ඉදිරිපත් වීමේ පැහැදිලි වර්ධනයක්‌ දැකිය හැකි වූ බව සඳහන් වෙයි. විවිධ රටවල් නියෝජනය කරමින් සමුළුව හා ඊට සමගාමී ව පැවැති වැඩසටහන්වලට සම්බන්ධ වූ මේ පිරිස්‌ අනුව පෙනෙන්නේ ලෝකයේ තරුණ පිරිස්‌ දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පිළිබඳ ව දක්‌වන උනන්දුවයි. එය වැදගත් වන්නේ දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පිළිබඳ අරගලයට එමඟින් ජවයක්‌ ලැබෙන නිසා ය.

ප්ලාස්‌ටික්‌ පිළිබඳව 'නැවත සිතා බැලීම' වැදගත්

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 12.12.2018 පි. 7,18 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2018/12/12/feature3.html

ඉවත ලන ප්ලාස්‌ටික්‌ නිසා ලෝකයේ ඇති වී තිබෙන ගැටලු පිළිබඳ ව බොහෝ දේ පසුගිය කාලය පුරා සාකච්ඡා වී ඇත. මිනිසුන්ගේ ජීවිත කෙතරම් පහසු තත්ත්වයකට පත් කළ නිෂ්පාදනයක්‌ වුවත් ප්ලාස්‌ටික්‌ ස්‌වාභාවික තත්ත්ව යටතේ දිරාපත් නො වීමෙන් මේ තත්ත්වය ඇති වී තිබෙයි. ප්ලාස්‌ටික්‌ අපද්‍රව්‍ය පරිසරයට එක්‌ වී අවසානයේ දී මුහුදට එක්‌ වීම නිසා ඇති වී තිබෙන්නේ බරපතළ තත්ත්වයකි. ප්ලාස්‌ටික්‌ කොටස්‌ කුඩා ප්ලාස්‌ටික්‌ කැබැලි බවට පත් ව, ආහාර දාමයට එක්‌ වීම නිසා මේ වන විට සතුන් සැලකිය යුතු ගණනාවකගේ ශරීරවල ප්ලාස්‌ටික්‌ කැබැලි ඇතුළත් බව සොයාගෙන ඇත. මේ නිසා ඇති විය හැකි සෞඛ්‍ය ගැටලු පිළිබඳ ව තවමත් ප්‍රමාණවත් අවබෝධයක්‌ නොමැති තරම් ය.

මේ තත්ත්වය විසඳීම සඳහා මූලික ව යෝජනා වී ඇති 3R සංකල්පය පිළිබඳව ද ලෝකය බෙහෙවින් දැනුවත් ය. එමඟින් පැවසෙන්නේ අඩු කිරීම (Reduce), නැවත භාවිතය (Reuse) හා ප්‍රතිචක්‍රිකරණය (Recycle) පිළිබඳ ව ය. මෙහි දී අඩු කිරීම වඩාත් වැදගත් වන්නේ වරක්‌ පමණක්‌ භාවිත කර ඉවත දමනු ලබන ප්ලාස්‌ටික්‌ නිෂ්පාදන සම්බන්ධ ව ය. එසේ ම ප්ලාස්‌ටික්‌ භාණ්‌ඩ නිෂ්පාදනය අඩු කිරීම සඳහා ඒවා නැවත භාවිත කිරීම වැදගත් වෙයි. අනෙක්‌ අතට භාවිතයෙන් පසුව පරිසරයට එකතු වන ප්ලාස්‌ටික්‌ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණය අඩු කිරීම සඳහා ප්‍රතිචක්‍රිකරණය බෙහෙවින් ඵලදායක ය.

නැවත සිතා බැලීම

කෙසේ වෙතත් මීට අමතර ව ප්ලාස්‌ටික්‌ පිළිබඳ ව 'නැවත සිතා බැලීම' වැදගත් බවට වූ අදහසක්‌ මෑත කාලයේ දී සාකච්ඡාවට ලක්‌ ව තිබෙයි. එයට හේතුව වන්නේ පෙර සඳහන් පියවර මඟින් පමණක්‌ ප්ලාස්‌ටික්‌ අපද්‍රව්‍ය පිළිබඳ ගැටලුව විසදා ලීමට අපහසු බව අද වන විට පැහැදිලි බැවිනි. නිදසුනක්‌ ලෙස සැම ප්ලාස්‌ටික්‌ නිෂ්පාදනයක්‌ ම ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කිරීම පහසු නො වෙයි. ඇතැම් ප්ලාස්‌ටික්‌ නිෂ්පාදනවලට විවිධ භෞතික ලක්‌ෂණ හා වර්ණ ආදිය ලබා දීම සඳහා එක්‌කර ඇති වෙනත් රසායන ද්‍රව්‍ය හේතුවෙන් ඒවා ප්‍රතිචක්‍රීකරණය අපහසු වී ඇත.

මේ තත්ත්වය හමුවේ ප්ලාස්‌ටික්‌ ගැටලුව විසඳා ලීම සඳහා යෝග්‍ය පියවරක්‌ ලෙස ප්ලාස්‌ටික්‌වල ස්‌වභාවය වෙනස්‌ කිරීම හා ඒවා ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කරනු ලබන ක්‍රමවේදවල වෙනස්‌කම් සිදු කිරීම වැනි අංශ පිළිබඳ ව අවධානය යොමු කළ යුතු යෑයි ඇතැම් විද්‍යාඥයන් අදහස්‌ කරන බව පෙනෙයි. ඒ අනුව මේ ඇතැම් කරුණු පිළිබඳ ව මූලික වෙනස්‌කම් හෙවත් නැවත සිතා බැලීමක්‌ (Rethinking) කළ යුතු වෙයි.

නිදසුනක්‌ ලෙස ජෛව හායනයට ලක්‌ වන ප්ලාස්‌ටික්‌ පිළිබඳ ව මෙවැනි වෙනස්‌කමක්‌ කළ යුතු වෙයි. ඒවා හායනයට ලක්‌ වන බැවින් ආහාර ඇසුරුම් වැනි දිගු කලක්‌ භාවිතය සඳහා යොදාගැනීම අපහසු ය. එබැවින් කළ යුත්තේ කෙටිකාලීන ව හා එක්‌ වරක්‌ පමණක්‌ භාවිත වන ආවරණ වැනි ද්‍රව්‍ය සඳහා මේවා යොදාගැනීම ය. නිදසුනක්‌ ලෙස වරක්‌ පමණක්‌ භාවිත වන ආහාර උපකරණ සඳහා සහ ඇතැම් ක්‌ෂණික ආහාර, කෙටි වේලාවකට ආවරණය කිරීම සඳහා මෙවැනි ජෛව හායනයට ලක්‌ වන ප්ලාස්‌ටික්‌ ආවරණ යොදාගත හැකි ය.

එමෙන් ම ප්ලාස්‌ටික්‌ ප්‍රතිචක්‍රිකරණයේ දී සැලකිය යුතු ගැටලුවක්‌ වී ඇති, ප්ලාස්‌ටික්‌වලට එකතු කර ඇති විවිධ ද්‍රව්‍ය ඉවත් කිරීම සඳහා යෝග්‍ය ක්‍රමවේදයක්‌ දැන් දැන් සාකච්ඡා වෙමින් තිබෙයි. ඒ අනුව ප්ලාස්‌ටික්‌ ප්‍රතිචක්‍රීකරණයේ දී වර්තමානයේ දී මූලික වශයෙන් යොදාගනු ලබන භෞතික වශයෙන් කැබැලි කොට අඹරා යළිත් ප්ලාස්‌ටික්‌ සෑදීම වෙනුවට වෙනත් ක්‍රමවේදයක්‌ යොදාගැනීමට යෝජනා කර ඇත. ඒ අනුව ප්ලාස්‌ටික්‌ රසායනික වශයෙන් ඒවායේ ඇතුළත් වන ද්‍රව්‍යවලට වෙන් කිරීමෙන් ප්ලාස්‌ටික්‌ නිෂ්පාදනයේ දී එකතු කර ඇති වෙනත් අවශේෂ රසායනික ද්‍රව්‍ය ඉවත් කිරීම එම ක්‍රමවේදයයි.

තාක්‌ෂණයක්‌ නිසා ජනනය විය හැකි අතුරු ඵල වැනි කරුණු සම්බන්ධ ව මෙහි දී යම් අවධානයක්‌ යොමු විය යුතු බව පැහැදිලි ය.

නිදසුනක්‌ ලෙස PET හෙවත් පොලිඑතිලීන් ටෙරෙප්තැලේට්‌ බෝතලයක්‌ එහි මූලික තැනුම් ඒකකවලට වෙන් කරනු ලබන අතර එහි දී ඊට එකතු කර ඇති අවශේෂ ද්‍රව්‍ය වෙන් කර ඉවත් කළ හැකි ය. එමඟින් ලබා ගන්නේ මුල් ප්ලාස්‌ටික්‌ අමුද්‍රව්‍ය බැවින් ඒවා යොදා ගනිමින් සිදු කරන ඕනෑ ම නිෂ්පාදනයක්‌ තැනීමට හැකි ය. එසේ භාවිත කරන ලද ප්ලාස්‌ටික්‌ නැවතත් එම ප්ලාස්‌ටික්‌ නිෂ්පාදනය සඳහා ම යොදාගැනීමට පියවර ගැනීම මේ විද්‍යාඥයන්ගේ යෝජනාව වෙයි. වීදුරු හා කඩදාසි සම්බන්ධ ව මෙය දැනටමත් ක්‍රියාත්මක වෙයි.

කෙසේ වෙතත් ඒවා තනා ඇති මූලික ම බහුඅවයවිකය දක්‌වා වෙන් කළ නො හැකි ප්ලාස්‌ටික්‌ වර්ග ද තිබිය හැකි ය. එවැනි අවස්‌ථාවල දී ඒවා කිසියම් මට්‌ටමකට වෙන් කරනු ලැබීමෙන් පසුව වෙනත් නිෂ්පාදනයක්‌ සඳහා යොදා ගැනීමට හැකි බව මේ විද්‍යාඥයන්ගේ අදහස වෙයි. නිදසුනක්‌ ලෙස ඉන්ධන නිෂ්පාදනය දැක්‌විය හැකි ය. ඇතැම් විට ඖෂධ වර්ග නිෂ්පාදනය සඳහා ද මේවා අවශ්‍ය විය හැකි ය. මෙමඟින් ප්ලාස්‌ටික්‌වලට යම් අගයක්‌ ලබා දීමට හැකි අතර, එමඟින් ඒවා පුළුස්‌සා හෝ පරිසරයට බැහැර කිරීමට වඩා ප්‍රයෝජනයක්‌ ලබාගැනීමට මිනිසුන් පෙලඹවිය හැකි ය. එමෙන් ම එවැනි ඉහළ වටිනාකමක්‌ දිය හැකි නම් මේ වන විට ද බැහැර කර ඇති ප්ලාස්‌ටික්‌ පරිසරයෙන් ඉවත් කිරීමට පවා මිනිසුන් පෙලඹවිය හැකි ය. එවැන්නකට බොහෝ දුර විය හැකි නමුත් සෛද්ධාන්තික ව මේ බව අනුමාන කළ හැකි ය.

අද වන විට ක්‌ෂුද්‍ර ප්ලාස්‌ටික්‌ හායනය හා සම්බන්ධය සිදු කර ඇති පර්යේෂණ මඟින් ද වැදගත් සොයාගැනීම් සිදු කර ඇත. නිදසුනක්‌ ලෙස ඇතැම් වර්ගවල ක්‌ෂුද්‍ර ප්ලාස්‌ටික්‌ ජීරණය කළ හැකි බැක්‌ටීරියා හා එන්සයිම පිළිබඳ ව කරුණු අනාවරණය කරගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත් මේ පිළිබඳ ව තවමත් ඇත්තේ පර්යේෂණ මට්‌ටමේ ය.

http://www.vidusara.com/2018/12/12/feature3.html

දේශගුණ අවදානම් සුචිය විමසීම

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 20.06.2018 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2018/06/20/feature2.html




ජගත් දේශගුණ අවදානම් සුචිය (Global Climate Risk Index) යනු මීට සති කිහිපයකට පමණ ඉහත දී ශ්‍රී ලංකාවේ ද තරමක්‌ සාකච්ඡාවට ලක්‌ වූ අන්තර්ජාතික සුචියකි. ඒ පසුගිය මැයි මාසයේ දී එම සුචියේ 2018 වර්ෂයේ සුචිය (Global Climate Risk Index 2018) ප්‍රකාශයට පත් වීමත් සමඟ ය. එම වාර්තාවෙන් ශ්‍රී ලංකාව අදාළ සුචියේ සිව්වැනි තැනට පත් ව ඇති බව වාර්තා විය.

වාර්ෂික ව ඇති වන ස්‌වාභාවික ආපදා තත්ත්ව පිළිබඳව සැලකිල්ලට ගනිමින් German Watch නම් ආයතනය විසින් සකස්‌ කරනු ලබන මේ සුචිය සඳහා මූලික දර්ශක හතරක්‌ යොදාගනු ලැබෙයි. ආපදා නිසා ඇති වූ මරණ ප්‍රමාණය, ජනගහනයේ 100 000ක්‌ සඳහා ඇති වී තිබෙන ආපදා මරණ ගණන, හානියේ වටිනාකම ක්‍රය ශක්‌ති සාම්‍යය ලෙස (ඇමෙරිකානු ඩොලර්වලින්) හා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ඒකකයකට හානිය යන දර්ශක මේවා වෙයි.

2018 සුචිය සකස්‌ කිරීම සඳහා ඔවුන් පදනම් කරගෙන තිබුණේ 2016 වර්ෂයේ දී ඇති වූ ආන්තික කාලගුණ තත්ත්ව හා සම්බන්ධ ආපදා නිසා වන, හානි පිළිබඳ දත්ත ය. (එහෙත් මේ පිළිබඳ ව සාකච්ඡාවට ගත් අය අතරින් මේ බව සැලකිල්ලට ගෙන තිබුණේ සුළු පිරිසක්‌ පමණකි.) මේ සුචිය අනුව ලංකාව පසු වන්නේ හයිටි, සිම්බාබ්වේ හා ෆීජී යන රාජ්‍යවලට පසුව වන අතර, ලංකාව ලබා ඇති අගය 11.50ක්‌ විය.

මේ පිළිබඳව මඳක්‌ විමසා බලන්නට අප සිතුවේ මේ සුචිය ප්‍රකාශයට පත් වූ පසුව එමඟින් අනාවරණය වූ කරුණු විවිධ පාර්ශ්ව විසින් දේශපාලනික අරුතකින් යොදාගැනීම නිසා ය. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් ඇතැම් පිරිස්‌ විසින් මේ සුචියෙන් දැක්‌වෙන කරුණු, පවත්නා රජයේ අසාර්ථකකම දැක්‌වීමට යොදාගෙන තිබූ අතර තවත් පිරිස්‌ එසේ නො වන බව පෙන්වීමට උත්සාහ කර තිබිණි. ඇතැම් අයෙක්‌ සැබෑ ස්‌ථානය පෙන්වන රූප සටහනක්‌ වෙනුවට වෙනස්‌ කරන ලද දත්ත සහිත රූප සටහන් පිළියෙල කර සමාජජාලවලට එක්‌කර තිබෙනු දැකිය හැකි විය. මෙහි දී පළමුව සඳහන් කළ යුත්තේ මෙහි දී වැදගත් වන කරුණක්‌ වන්නේ මෙවැනි දේ දේශපාලනික ව නො ගැනීම වැදගත් බවයි. ස්‌වාභාවික ආපදා ඇති වීම ස්‌වාභාවික සිදුවීමකි. එයට මිනිසුන්ගේ ක්‍රියාකාරකම් හේතු වන්නේ නම් එය බලයේ සිටින දේශපාලකයන් ගේ කටයුතුවලට වඩා හේතු විය හැක්‌කේ සමස්‌ත මිනිසුන්ගේ ම කටයුතුවල ප්‍රතිඵලයක්‌ වීමට ය. එබැවින් මෙවැනි කරුණුවල දී එවැනි දේ පිළිබඳ ව සැලකිය යුත්තේ වෙනත් ආකාරයකට ය. කෙසේ වෙතත් ඇති වූ ආපදාව කළමනාකරණයේ දී, පවත්නා රජයේ වගකීමක්‌ පවතී.

සුචිය පිළිබඳව විමසීම

මේ පිළිබඳ විමසීම සඳහා මේ සුචියේ මින් ඉහත වර්ෂවල දී ශ්‍රී ලංකාව ලබාගෙන ඇති ස්‌ථාන හා දත්ත පිළිබඳ ව සලකා බැලීම වැදගත් බව පෙනෙයි. මේ සමඟ ඇති වගුවේ අදාළ සුචියේ 2006 සිට 2018 දක්‌වා කාලයට අයත් ශ්‍රී ලංකාවට අදාළ දත්ත දක්‌වා තිබේ. (මේ සුචිය සකස්‌ කිරීමේ දී යොදාගන්නා ලද දත්තවල යම් යම් සුළු වෙනස්‌වීම් සිදු කර ඇති බව ඔවුන් සඳහන් කර ඇතත් එම වාර්තාවල ඇතුළත් දත්ත මෙහි දී යොදාගෙන ඇත.)

ඒ අනුව පෙනෙන්නේ අපේ රට එක්‌ එක්‌ වර්ෂවල දී ගෝලීය දේශගුණ අවදානම් සුචියේ ලබා ඇති ස්‌ථානය බෙහෙවින් විචල්‍ය වී ඇති බවයි. එය තීරණය වී ඇත්තේ ඒ ඒ වර්ෂවල දී ඇති වී තිබෙන ස්‌වාභාවික ආපදා හානිය අනුව හා වෙනත් රටවලට බලපා ඇති ස්‌වාභාවික ආපදාවලින් ඒ රටවලට ඇති වී තිබෙන හානියේ තරම අනුව බව පෙනෙයි. මේ අනුව මේ සුචියේ ඒ ඒ රටවල් ලබන ස්‌ථාන ඒ ඒ වර්ෂවල දී ඇති වන ආපදාවලට හා සෙසු රටවල් මුහුණ දෙන ආපදාවලට සාපේක්‌ෂ බව පැහැදිලි ය.

නිදසුනක්‌ ලෙස දැඩි ගංවතුර තත්ත්ව ඇති වූ 2016 වර්ෂයේ දත්ත මඟින් සකස්‌ කර ඇති 2018 සුචියේ ශ්‍රී ලංකාව 04 ස්‌ථානය ලැබූ අතර, 2011 වර්ෂයේ දත්තවලට අදාළ 2013 සුචියේ 10 වැනි ස්‌ථානය ලබා ඇත. මේ සුචියේ දත්ත අනුව 2016 වර්ෂයේ ආපදා නිසා මරණ 99ක්‌ ඇති වී තිබෙන අතර, ඇමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 1,623ක ආර්ථික හානියක්‌ ඇති වී තිබේ. එසේ ම 2011 වර්ෂයේ ස්‌වාභාවික ආපදා නිසා මරණ 106ක්‌ ද, ඇමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 602ක පමණ හානියක්‌ ද ඇති වී තිබෙයි.

අනෙක්‌ අතට දැඩි ස්‌වාභාවික ආපදා ඇති නො වූ වර්ෂ වන 2004, 2009 හා 2015 යන වර්ෂවලට අදාළ ව ප්‍රකාශයට පත් ව ඇති 2006, 2011 හා 2017 යන වර්ෂවල සුචිවල ශ්‍රී ලංකාවට හිමි වී ඇති ස්‌ථානය වන්නේ පිළිවෙළින් 92, 107 හා 98 යන ස්‌ථාන වෙයි.

විවිධ දේශගුණ අවදානම් සුචි

ගෝලීය දේශගුණ අවදානම් සුචිය යනු දේශගුණ අවදානම් මත පදනම් ව සකස්‌ කරනු ලබන විවිධ සුචි අතරින් එකක්‌ පමණක්‌ බව පළමුව සඳහන් කළ යුතු ය. එය මේ වන විට සම්පූර්ණ දත්ත සහිත රටවල් 134ක්‌ පමණ 2015 දී ආවරණය කළේ ය. තවත් මෙවැනි එක්‌ සුචියක්‌ වන්නේ 'ND-GAIN ජාතික සුචිය' (ND-GAIN Country Index) නමින් හඳුන්වන ප්‍රධාන කාණ්‌ඩ 6ක්‌ ඔස්‌සේ වර්ග කරන ලද දර්ශක 45ක්‌ යොදාගනිමින් සකස්‌ කරනු ලබන සුචියකි. එයට රටවල් 181ක්‌ පමණ 2015 දී අයත් විය. තවත් එවැනි සුචියක්‌ වන්නේ 'INFORM - අවදානම් කළමනාකරණය සඳහා වූ සුචිය' (INFORM - Index for Risk Management) නම් සුචියයි. එයට ප්‍රධාන කාණ්‌ඩ තුනකට කාණ්‌ඩගත කරන ලද දර්ශක 48ක්‌ අයත් වූ අතර රටවල් 191ක්‌ ඇතුළත් විය. සිව්වැනි වැදගත් අවදානම් සුචිය වන්නේ 'ජගත් අවදානම් සුචිය' (World Risk Index) නමින් හඳුන්වනු ලබන මූලික කාණ්‌ඩ හතරක්‌ යටතේ ගොනු කර ඇති දර්ශක 28කින් සමන්විත වූ සුචියයි. මෙමඟින් රටවල් 171ක දත්ත සලකා බලා තිබෙයි.

මේ සුචි හතරෙහි ම 2015 වාර්තා පිළිබඳ ව සිදු කරන ලද එක්‌ සංසන්දනාත්මක විවරණයකට අනුව මේ සුචි සකස්‌ කිරීම සඳහා යොදාගන්නා දර්ශක මෙන් ම ක්‍රමවේද ද එකිනෙකට වෙනස්‌ වෙයි. මේ නිසා මේ සුචිවල වඩාත් අවදානම් රටවල් ලෙස පෙන්වා දෙන රටවල් එකිනෙකින් දැඩි ලෙස වෙනස්‌ වෙයි. මේ නිසා වඩාත් අවදානම් රට තීරණය කිරීම සඳහා මේ සුචි යොදාගැනීම ගැටලු සහිත බව මේ විවරණය පෙන්වා දී තිබෙයි. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් සංසන්දනය කරන ලද 2015 වර්ෂයේ දී එක්‌ එක්‌ සුචිවල මුල්තැනට පැමිණ ඇත්තේ වෙනස්‌ රටවල් ය. වඩාත් අවදානම් රටවල් 20 ලෙස මේ සුචි මඟින් දක්‌වා ඇති රටවල් සංසන්දනයේ දී, එම සුචි හතරෙහි ම හෝ අඩු වශයෙන් සුචි තුනකට හෝ පොදු වූ රටක්‌ නොමැති වීම තරමක්‌ විස්‌මයට හේතු වූ කරුණකි. කෙසේ වෙතත් රටවල් 19ක්‌ මේ සුචි හතරෙන් දෙකක හෝ වැඩි ම අවදානම් රටවල් 20 අතර ඇතුළත් වූ අතර, ඉන් රටවල් 08ක්‌ කිසියම් සුචි දෙකක මුල් රටවල් 10 අතර ඇතුළත් විය. අවදානම වැඩි ම රටවල් තුන අතර එක්‌ සුචියකට වඩා වැඩි වාර ගණනක්‌ වාර්තා වී තිබුණේ එක්‌ රටක්‌ පමණකි. සුචි දෙකක සඳහන් වූ එම රට මධ්‍යම ඇමෙරිකානු ජනරජයයි.

මේ අනුව පෙනෙන්නේ දේශගුණ අවදානම සම්බන්ධ සුචි භාවිතය මඳක්‌ සැලකිල්ලෙන් කළ යුත්තක්‌ වන බවයි. ස්‌වාභාවික ආපදා මෙන් ම ඒ ඒ රටවල ස්‌ථාන ද වාර්ෂික ව වෙනස්‌ වෙයි. ඒ නිසා අදාළ රටවල් ලබාගෙන ඇති ස්‌ථානයට වඩා මේ සුචිවල ඇතුළත් දර්ශක භාවිතය වඩාත් ඵලදායී විය හැකි ය.

http://www.vidusara.com/2018/06/20/feature2.html

ලෝක ඉතිහාසයේ නරක ම කාලය සොයාබැලීම

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 28.11.2018, පි. 11 (Vidusara)
http://www.vidusara.com/2018/11/28/feature3.html

මානව ඉතිහාසයේ වරින් වර බොහෝ අඳුරු හා අවාසනාවන්ත කාලපරිච්ඡේද ඇති වී තිබෙයි. ඒ ඇතැම් සිදුවීම්වල දී ලෝකයේ විසූ මානව සංහතියේ පැවැත්ම පවා අවදානමට ලක්‌ වූ අවස්‌ථා ඇත. සමහර ශිෂ්ටාචාර බිඳ වැටීමට පවා ඒ තත්ත්වය හේතු විය. ඉතිහාසය යනු මෙවැනි සිදුවීම්වලින් සමන්විත වූවකි.

ඓතිහාසික වාර්තා මෙන් ම පුරාවිද්‍යාත්මක දත්ත අනුව හඳුනාගත හැකි සිදුවීම් කිහිපයක්‌ මෙසේ ය. වර්ෂ 1349 දී යුරෝපයේ ව්‍යාප්ත වීමට පටන්ගත් එහි ජනගහනයෙන් අඩක්‌ පමණ පිරිසක්‌ මරුමුවට පත් කළ 'කළු මරණය' (Black Death) හෙවත් මහාමාරිය වසංගතය එවැනි එක්‌ සිදුවීමකි. 1918 - 1920 අතර ව්‍යාප්ත වූ 'ස්‌පාඤ්ඤ උණ' (Spanish flu) නමින් ප්‍රකට වූ ඉන්ෆ්ලුවන්සා උණ වසංගතය නිසා ලෝකය පුරා මිනිසුන් මිලියන 50 - 100ක්‌ අතර ප්‍රමාණයක්‌ මරුමුවට පත් වීම තවත් බරපතළ ව්‍යසනයකි. තෙවැන්න වන්නේ 1939 - 1945 කාලයේ දී මිලියන 80ක්‌ පමණ පිරිසකට මරු කැඳවූ දෙවැනි ලෝක මහා සංග්‍රාමයයි.

මානව ඉතිහාසයේ වඩාත් නරක ම වර්ෂය පිළිබඳ ව අලුත් මතයක්‌ විද්‍යාඥයන් පිරිසක්‌ ඉදිරිපත් කර ඇත. ඒ අනුව වර්ෂ 536 දී පමණ ඇති වූ ගිනිකඳු පිපිරී යැමක්‌ හෝ පිපිරී යැම් ඒ සඳහා හේතු වී තිබෙයි. එමඟින් ඇති වූ අර්බුදකාරී තත්ත්වය යථා තත්ත්වයට පත් වීමට වසර සියයක්‌ (100) පමණ කාලයක්‌ ගත විය.

හයවැනි සියවසේ ඇති වූ නරක කාලය

වර්ෂ 536න් පසුව ගත වූ කාලයේ දී ඇති වූ සිදු වීම් මාලාව පිළිබඳ ව සමකාලීන ඓතිහාසික වාර්තාවල සඳහන් වෙයි. ඒ කාලයේ ඇති වූ දූවිලි වලාකුළු මඟින් සූර්යාලෝකය අවහිර වූ බව වාර්තා වෙයි. මෙය විශාල ප්‍රදේශයකට බලපා ඇත. යුරෝපය, මැද පෙරදිග හා ආසියාවේ සමහර ප්‍රදේශ ඇතුළත් ව උත්තරාර්ධගෝලයේ විශාල ප්‍රදේශයක්‌ මාස දහ අටක්‌ (18) පමණ කාලයක්‌ පුරා අඳුරින් වැසී තිබී ඇත. එවකට නැඟෙනහිර රෝම අධිරාජ්‍යයේ පාලකයා වූ මහා ජස්‌ටින් අධිරාජයාගේ සමයේ විසූ ප්‍රොකෝපියස්‌ නම් ඉතිහාසඥයා මෙසේ වාර්තා කරයි. සූර්යාලෝකයේ දීප්තිමත් බව අඩු වූ අතර, වර්ෂය පුරා ම එහි ආලෝකය සඳේ ආලෝකය හා සමාන විය. එසේ ම ආලෝකය සූර්යග්‍රහණයක දී ඇති වූ තත්ත්වය හා සමාන බව ද ඔහු පවසයි. ඒ තත්ත්වය හේතුවෙන් කෙටිකාලීන ව ලෝකයේ උෂ්ණත්වයේ අඩු වීමක්‌ සිදු ව ඇත.

මේ වන විට දන්නා පරිදි එම වර්ෂයේ දී ලෝකයේ උෂ්ණත්වය සෙල්සියස්‌ අංශක 1.5ත් 2.5ත් අතර ප්‍රමාණයකින් පහළ ගොස්‌ ඇත. විවිධ ආන්තික කාලගුණ තත්ත්වවලින් යුක්‌ත වර්ෂ ගණනාවක්‌ ඉන් පසුව ඇති වී තිබෙයි. නියඟය, බෝග අස්‌වනු පාළු වීම ඒ අතර විය. ග්‍රීෂ්ම ඝෘතුවේ දී චීනයේ හිම පතනයක්‌ වූ බව ද වාර්තා වෙයි. මේ සියල්ලේ අවසන් ප්‍රතිඵලය වූයේ මහා සාගත තත්ත්වයක්‌ ඇති වීම ය. අයර්ලන්ත වාර්තාවල ද ආහාර හිඟය පිළිබඳ ව සඳහන් වෙයි. එසේ ම ජස්‌ටීනියන් වසංගතය ලෙසින් හඳුන්වනු ලබන වර්ෂ 541 දී පමණ ඇති වූ මහාමාරිය වසංගත තත්ත්වය නිසා මේ අයහපත් තත්ත්වය තවදුරටත් බරපතළ වන්නට ඇත. එම වසංගතය පැතිරීමෙන් නැඟෙනහිර රෝම අධිරාජ්‍යයේ ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකක්‌ හා අඩක්‌ අතර ප්‍රමාණයකට සිය දිවි අහිමි වූ අතර, එය එම අධිරාජ්‍යයේ අවනතිය ඉක්‌මන් කළ සාධකයක්‌ ලෙස ද සැලකෙයි.

ඒ අඳුරු වලාව හා ඉන් පසුව ඇති වූ තත්ත්වය පිළිබඳ ව ඉතිහාසයේ සඳහන් වුව ද, එයට හේතුව සම්බන්ධ ව මෙතෙක්‌ නිශ්චිත ව අනාවරණය වී නො තිබිණි. එය පැහැදිලි කිරීමට මෑත කාලයේ දී සිදු කරන ලද අධ්‍යයනවලින් හැකියාව ලැබී ඇත.

යමහල් විදාරණ නිසා හිරු එළිය අඩු වීම

මේ ආකාරයෙන් සූර්යාලෝකය පොළොවට පතිත වීම අඩාළ වීමට හේතු වන එක්‌ කරුණක්‌ ලෙස ගිsනිකඳු පිපිරීම්වල දී වායුගෝලයට නිකුත් වන අළු හා වෙනත් ද්‍රව්‍ය හඳුනාගෙන තිබෙයි. ප්‍රබල ගිනිකඳු පිපිරීමක දී පිට වන අළු හා වෙනත් අංශු ඉහළ වායුගෝලයේ රැඳෙමින් සූර්යාලෝකයෙන් කොටසක්‌ පරාවර්තනය කරයි. ඒ නිසා ප්‍රමාණවත් සූර්යාලෝකයක්‌ පොළොව මතට පැමිණීම වළකී. එහි ප්‍රතිඵලයක්‌ ලෙස ලෝකයේ උෂ්ණත්වය අඩු වෙයි.

මෙවැනි සිදු වීම් පිළිබඳ ව 2015 පළ වූ අධ්‍යයනයකට අනුව පසුගිය වසර 2,500ක කාලයේ දී ඇති වූ අසාමාන්‍ය ලෙස ශීතල ග්‍රීෂ්ම ඝෘතු අතරින් බහුතරයකට පෙර යමහල් විදාරණයක්‌ සිදු ව ඇත. වර්ෂ 535 හෝ 536 දී සිදු වූ විශාල ගිනිකඳු පිපිරීමක්‌ හා ඉන් පසු ව 540 වර්ෂයේ දී ඇති වූ ගිනිකඳු පිපිරීමක්‌ නිසා අප මාතෘකා කරගත් කාලයේ දී මෙසේ ලෝකය අඳුරින් වැසී ගිය බව ඔවුන් පැහැදිලි කර ඇත. මේ අතරින් 536 වර්ෂයේ දී වූ සිදු වීම උතුරු ඇමෙරිකාවේ සිදු වන්නට ඇති බව ඔවුන්ගේ මතයයි. (Nature, DOI: 10.1038/nature14565) එසේ ම 1990 ගණන්වල සිට සිදු කර ඇති රුක්‌ වළලු හා සම්බන්ධ පර්යේෂණවලින් ද 540 වර්ෂය හා ආසන්න වර්ෂවල ග්‍රීෂ්ම ඝෘතුව අසාමාන්‍ය ලෙස ශීතල වූ බව පැහැදිලි වී තිබිණි. එවැනි ම සාධක මීට පෙර, ග්‍රීන්ලන්තය හා ඇන්ටාක්‌ටිකාවෙන් ලබාගෙන තිබුණු අයිස්‌ මද (Ice core) පිළිබඳ අධ්‍යයනවලින් ද ලැබී තිබිණි.

වර්ෂ 536න් පසු සිදු වූයේ කුමක්‌ ද?

536 වර්ෂයේ දී ඇති වූ සිදු වීම පිළිබඳ ව අවධානය මෑතක දී යොමු ව ඇත්තේ ස්‌විට්‌සර්ලන්තය හා ඉතාලිය අතර දේශ සීමාවේ ඇල්ප්ස්‌ කඳුවැටියේ පිහිටා ඇති කෝල් නිµsටි නම් ග්ලැසියරයකින් (Colle Gnifetti glacier) ලබාගත් අයිස්‌ මදයක්‌ පිළිබඳව කෙරුණු අධ්‍යයනවලිනි (Antiquity, DOI: 10.15184/aqy.2018.110). මෙවැනි ස්‌ථිර ව පිහිටා ඇති අයිස්‌ තැන්පතු වාර්ෂික ව සිදු වන හිමපතනයත් සමඟ අඛණ්‌ඩ ව වර්ධනය වෙයි. එහි දී අයිස්‌ සමඟ වායුගෝලයේ ඇති විවිධ ද්‍රව්‍ය තැන්පත් වෙයි. අයිස්‌ තැන්පතුවලින් ලබාගත් අයිස්‌ මදයක්‌ යොදාගනිමින් එහි අදාළ කාල සීමාවේ වායුගෝලයට එක්‌ ව ඇති දේ හා සිදු ව ඇති වෙනස්‌වීම් හඳුනාගැනීමට හැකි ය. අතීතයේ වර්ෂයක දී, මාසයක දී හෝ ඇතැම් විට සතියක දී සිදු ව ඇති සිදු වීම් හඳුනාගැනීමට තරම් තාéණය සියුම් වී ඇත. එම වායුගෝලයේ වෙනස්‌වීම්වලට හේතු වී ඇති කරුණු හඳුනාගැනීමෙන් ඉතිහාසයේ වූ සිදු වීම් පිළිබඳ ව තොරතුරු අනාවරණය වෙයි.

උක්‌ත අධ්‍යයනයේ දී අදාළ අයිස්‌ මදය විශ්ලේෂණය කිරීමෙන් පොදු වර්ෂ 536 දී තැන්පත් ව ඇති ද්‍රව්‍ය අතර ගිනිකඳු පිපිරීමක දී පිට වන අළු සහ වෙනත් අංශු, අයිස්‌ හා මිශ්‍ර ව ඇති ආකාරය හඳුනාගෙන තිබෙයි. මෙසේ හමු වී ඇති ඉතා කුඩා යමහල් වීදුරු කැබැලි මින් පෙර ග්‍රීන්ලන්තයෙන් හා යුරෝපයේ විල්වලින් හමු ව තිබූ ද්‍රව්‍ය අතරින් හමු වී තිබූ වීදුරු කැබැලිවලට සමාන බව හෙළි ව ඇත. එසේ ම ඒවා සමාන වන්නේ අයිස්‌ලන්තයේ ගිනිකඳු පිපිරීම්වලින් නිකුත් වූ ඒවාට බව ඔවුන්ගේ අදහසයි. අදාළ ගිනිකඳු පිපිරීම කොතැන සිදු වූවා ද යන්න ගැන නිශ්චිත ව දැනගැනීමට නම් තවදුරටත් අධ්‍යයනය කළ යුතු අතර, එය මහත් විනාශකාරී වූ බව නම් පැහැදිලි ය.

එදා ඇති වූ තත්ත්වය පිළිබඳ ව ඉහත විස්‌තර කර ඇත. ආලෝකය අඩු වීම හා ශීතල නිසා බෝග වගා පාළු වූ අතර සාගතයක්‌ පැතිර ගියේ ය. එහි ප්‍රතිඵලයක්‌ ලෙස විශාල ජීවිත ප්‍රමාණයක්‌ අහිමි විය. තත්ත්වය කෙතරම් බරපතළ වූයේ ද යත්, ඉන් සමස්‌තයක්‌ ලෙස අද අප දන්නා යුරෝපයේ ඇති වූ ආර්ථික පිරිහීම යළිත් යථා තත්ත්වයට පත් වූ බවක්‌ පෙනෙන්නේ පොදු වර්ෂ 640 දී පමණ ය. ඒ සඳහා සාධක මේ නව පර්යේෂණය මඟින් යෝජනා කරනු ලැබෙයි. ඒ මේ අයිස්‌ මදවල ඇති වායුගෝලීය ඊයම් තැන්පතු ඉහළ යැම සමඟිනි. වර්ෂ 536 කාලයට සමපාත වන හයවැනි සියවසේ මැද භාගයේ දී අඩු වූ මේ ඊයම් තැන්පත් වීම යළි ඉහළ යන්නේ වර්ෂ 640න් පසුව ය. මෙසේ වායුගෝලයේ ඇති ඊයම් ඉහළ යැමට හේතුව රිදී සොයා, ඊයම් හා සිල්වර් සල්ෆයිඩ් සහිත නිධි කැණීම හා ඒවා සකස්‌ කිරීම ඉහළ යැම ය. එසේ ඊයම් විමෝචන ඉහළ යැමෙන් පෙනෙන්නේ රිදී සඳහා යළිත් ඉල්ලුමක්‌ ඇති වී තිබෙන බව ය. එය සිදු ව ඇත්තේ ආර්ථිකය යළිත් යථා තත්ත්වයට පත් වීම නිසා විය යුතු බව මේ පර්යේෂකයන්ගේ පැහැදිලි කිරීම වෙයි.

රිදී භාවිතය පිළිබඳ සාධකයක්‌

ඒ අනුව වර්ෂ 536 දී පමණ ඇති වූ නරක කාලය වර්ෂ 640 පමණ තෙක්‌ හෙවත් සියවසක්‌ පමණ කාලයක්‌ පැවතී ඇති බව මේ පර්යේෂකයන්ගේ අදහස වෙයි. එය සමස්‌තයක්‌ ලෙස ලෝකයට අයහපත් කාල වකවානුවක්‌ වූ බවට පැහැදිලි සාධකයක්‌ ලෙස ඔවුන් සලකා තිබෙයි. එසේ නම් වර්ෂ 536න් ආරම්භ වන කාල වකවානුව ලෝක ඉතිහාසයේ පැවැති නරක ම කාල වකවානුව හෝ වකවානුවක්‌ විය හැකි ය.

වායුගෝලයේ ඊයම් ප්‍රමාණය වෙනස්‌ වන ආකාරය ඉතිහාසයේ සිදු වීම් සමඟ සමපාත වන බව මින් පෙර සිදු කර ඇති අධ්‍යයනවලින් ද සනාථ වී ඇත. නිදසුනක්‌ ලෙස ග්‍රීන්ලන්තයෙන් ලබාගත් අයිස්‌ මදයක්‌ යොදාගනිමින් සිදු කර ඇති අධ්‍යයනයක්‌ දැක්‌විය හැකි ය. එහි දී දක්‌වා ඇති ආකාරයට යුද්ධ, අයහපත් තත්ත්ව, දේශපාලන අස්‌ථාවරත්වය හමුවේ රිදී කැණීම් නැවතීම නිසා එම තත්ත්වය ඇති වෙයි (Proceedings of the National Academy of Sciences, DOI: 10.1073/pnas.1721818115).

එසේ ම වර්ෂ 660 දී පමණ ඊයම් ප්‍රමාණයේ කැපී පෙනෙන ඉහළ යැමක්‌ දැකිය හැකි ය. එය රිදී භාවිතයේ ඉහළ යැමකි. රන් භාවිතය අඩු වීමත් සමඟ මුදල් සඳහා රිදී යොදාගැනීම ඉහළ යැම මෙමඟින් දක්‌වන බව පර්යේෂකයන්ගේ අදහසයි. මෙසේ ඊයම් මඟින් දක්‌වන රිදී භාවිතය පිළිබඳ සාක්‌ෂි 14 වැනි සියවසේ ද දැකිය හැකි ය. 1349 - 1353 අතර කාලයේ දී වායුගෝලයේ ඊයම් නො තිබූ බව අයිස්‌ මද පිළිබඳ අධ්‍යයනවලින් පෙනී ගොස්‌ ඇත. ඒ කාලය පෙර සඳහන් කළ 'කළු මරණය' නම් වසංගතය නිසා යුරෝපයේ ආර්ථික වර්ධනය නැවතී තිබූ කාල වකවානුවකි.

http://www.vidusara.com/2018/11/28/feature3.html

මහත්තයා සහ බල්ලා (බස් කථා 8)

මේක වුනේ දැනට මාසයකට විතර කලින්. මාර්ග අංක 17, පානදුර බස් එකක.

​බස් එකේ ඉස්සරහ හරියෙ ඉන්න මහත්තයෙක්, එයාගෙ නෝනට රෑ 8ට විතර බස් එකේ සිට දුරකථනයකින් මෙහෙම කියනවා පසුපස සිටි මට අැසිණි.

"මං එන්න තව පැය දෙකක් වත් යයි ඒයි"

"ගේට්ටුව ලොක් කරන්න එපා"

"බල්ලව ලෙහල දාන්න"

"එයාට රෑට බත් දෙන්න එපා"

ඇහුනෙ මෙච්චරයි. නෝන කීවෙ මොනවද කියල මට දන්නෙ නැහැ. ඉන් පස්සෙ අන්තිමට මහත්තය කිවූ දේ ඇහුනෙත් නැහැ. මං හිතන්නෙ බල්ලට කන්න දෙයක් ගෙන එන බව වෙන්න ඇති කිව්වේ. (නේද?)

නැතිව වෙන දෙයක් නෙවෙයි කියා හිතමු. ඒත් ඒක පිටිපස්සට ඇහුනෙ නැහැ.

කොකෝවා භාවිතයෙන් චොකලට්‌ නිපදවීමට සිතුවාට වඩා අතීතයක්‌ ඇත

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 14.11.2018, පි. 5 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2018/11/14/feature1.html

චොකලට්‌ යනු ලොකු කුඩා බොහෝ දෙනා කැමත්තක්‌ දක්‌වන රසකැවිල්ලකි. වැඩි වශයෙන් කුඩා දරුවන් අතර ජනප්‍රිය වුව ද චොකලට්‌ සඳහා වැඩිහිටියන් අතර ද ඉල්ලුමක්‌ ඇත. අද වන විට ලෝකයේ ආහාර නිෂ්පාදන කර්මාන්තය තුළ චොකලට්‌ කර්මාන්තය සැලකිය යුතු වැදගත්කමක්‌ ගනියි. එය වාර්ෂික ව ඩොලර් බිලියන දෙකක පමණ වටිනාකමක්‌ ඇති කර්මාන්තයකි. ලොව ප්‍රකට සමාගම් ගණනාවක්‌ චොකලට්‌ කර්මාන්තයේ ආයෝජනය කර ඇත. අද වන විට ලෝක චොකලට්‌ නිෂ්පාදනයේ 3%ක පමණ වාර්ෂික වර්ධනයක්‌ ද දැකිය හැකි ය.

චොකලට්‌ නිෂ්පාදනය කරනු ලබන්නේ කොකෝවා හෙවත් Theobroma cacao ශාකයේ බීජ යොදාගනිමිනි. මේ ශාකයේ නිජබිම ලෙස දිගු කාලයක සිට පිළිගැනුණේ මෙක්‌සිකෝව හා මධ්‍යම ඇමෙරිකානු කලාපයයි. එහෙත් අද වන විට ලෝකයේ කොකෝවා නිෂ්පාදනයෙන් තුනෙන් දෙකක්‌ පමණ ප්‍රමාණයක්‌ සිදු කරනු ලබන්නේ අප්‍රිකානු රටවල ය. ලෝකයේ සමස්‌ත කොකෝවා නිෂ්පාදනය වන ටොන් මිලියන 4.585ක ප්‍රමාණයෙන් ටොන් මිලියන 3.0කට අධික ප්‍රමාණයක්‌ නිපදවනු ලබන්නේ අප්‍රිකානු රටවල ය. වඩාත් නිශ්චිත ව පවසන්නේ නම් සමකයට ආසන්න ව පිහිටා ඇති බටහිර අප්‍රිකානු රටවල ය. එසේ ම කොකෝවා වගාව වාර්ෂික ව ලෝකයේ ව්‍යාප්ත වෙමින් ඇති වගාවකි. 1974ත් 2013ත් අතර කාලයේ දී ලෝකයේ කොකෝවා නිෂ්පාදනය තෙගුණයක්‌ දක්‌වා ඉහළ ගොස්‌ ඇත.

කොකෝවා ශාකයේ අතීත භාවිතය පිළිබඳ පිළිගත් මතය අනුව කොකෝවා ශාකය ගෘහාශ්‍රිතකරණය කිරීම සිදු වූයේ මෙක්‌සිකෝව ඇතුළුව මධ්‍යම ඇමෙරිකාවේ දී ය. අදින් වර්ෂ 3900කට පමණ පෙර කාලයක දී කොකෝවා භාවිත කළ බවට එම ප්‍රදේශයෙන් සාධක ලැබී ඇත. ඒ අනුව මිනිසුන් කොකෝවා ශාකය ආහාර සඳහා යොදාගැනීම හා වගා කිරීම සිදු කර ඇත්තේ ඒ කාලයේ පටන් බව සැලකේ. මිනිසුන් කොකෝවා බීජ වියළා අඹරාගෙන විවිධ පාන වර්ග ගණනාවක්‌ සකස්‌ කරගත් බවට සාධක තිබෙයි. වෙනත් සුවඳකාරක ද්‍ර්‍රව්‍ය ඊට එකතු කිරීමෙන් උත්සව හා චාරිත්‍රානුකූල උත්සව අවස්‌ථාවල දී පාන සාදාගෙන ඇත. ඒවා සකස්‌ කිරීම, පිළිගැන්වීම හා ගබඩා කිරීම සඳහා යොදාගත් විවිධ බඳුන් වර්ග රැසක්‌ හමු වී ඇති සාධක අතර වෙයි. යුරෝපීයයන් ඇමෙරිකාවට පැමිණෙන අවස්‌ථාව වන විට කොකෝවාවලින් සාදාගන්නා චොකලට්‌ එරට ප්‍රභූවරුන්ගේ ජනප්‍රිය පානයක්‌ වූ බව වාර්තාවල සඳහන් වෙයි. එක්‌ වාර්තාවක සඳහන් වන ආකාරයට ඇස්‌ටෙක්‌ අධිරාජ්‍යයකු වන දෙවැනි මොක්‌ටෙසුමා රජු රනින් කළ බඳුනකින් චොකලට්‌ පානය කර තිබෙයි. එසේ ම කොකෝවා ඇටවලින් තැනූ චොකලට්‌මය පානය මෙන්ම, එහි පලතුරුමය කොටස්‌ යොදාගනිමින් වෙනත් පාන වර්ග ද සකස්‌ කර තිබූ බවට සාධක ලැබී ඇත.

මේ හැරුණු විට කොකෝවා බීජ මධ්‍යම ඇමෙරිකාවේ මුදල් වශයෙන් ද භාවිත කර තිබෙයි. එය ප්‍රධාන වෙළෙඳ ද්‍රව්‍යයක්‌ වූ අතර, යටත් පාලකයන් සිය අවනත බව පෙන්වීම සඳහා කප්පම් ගෙවීම් සඳහා ද යොදාගෙන ඇත. එසේ ම එම කලාපයේ ශිෂ්ටාචාරවල දැකිය හැකි මිථ්‍යා කතාවල ද කොකෝවා නිරූපණය වෙයි. කොකෝවා පිළිබඳව සාධකයක්‌ ලෙස මෙතෙක්‌ කාලයක්‌ එවැනි පුරාවස්‌තු පිළිබඳව අවධානය යොමු කිරීමට සිදු ව ඇත්තේ තෙත් දේශගුණයක්‌ පවත්නා එම කලාපයේ ශාකමය ද්‍රව්‍ය දිරාපත් නො වී පවතින්නේ ඉතා අඩු වශයෙන් නිසා ය.

ඇමෙරිකාවට පැමිණි යුරෝපීයයන් කොකෝවා හඳුනාගත් පසුව ස්‌පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් යුරෝපයට චොකලට්‌ හඳුන්වා දෙන ලදි. 17 වැනි සියවස මැදභාගය පමණ වන විට එය යුරෝපයේ බෙහෙවින් ජනප්‍රිය පානයක්‌ විය. ඒ සඳහා තිබූ වැදගත්කම කෙතෙක්‌ ද යන්න කොකෝවා ශාකය හඳුන්වන උද්භිද විද්‍යාත්මක නාමය වන Theobroma යන ගණ නාමයෙහි ග්‍රීක භාෂා අර්ථය 'දෙවියන්ගේ ආහාරය' වීමෙන් පෙනෙයි. සිය යටත්විජිතවල කොකෝවා වගා කිරීම සඳහා යුරෝපීයයන් උනන්දු වූ අතර, ආසියානු හා අප්‍රිකානු රටවල මෙන්ම බටහිර ඉන්දීය කොදෙව් දූපත්වල වගා කිරීම සඳහා කොකෝවා ශාකය හඳුන්වා දෙන ලද්දේ මූලික වශයෙන් යුරෝපා ජාතිකයන් විසිනි.

ගෘහාශ්‍රිතකරණයේ දින වකවානු අලුත් වෙයි

කොකෝවා ගෘහාශ්‍රිතකරණය පිළිබඳ ව ඇති පැරැණි ම සාධක ලෙස මෙතෙක්‌ විශ්වාස කරන ලද්දේ ඉහත දැක්‌වූ අදින් වසර 3900ක්‌ පමණ වන දින වකවානුවයි. එහෙත් පසුගිය දා ප්‍රකාශයට පත් වූ පර්යේෂණ පත්‍රිකාවකට අනුව ඊට වඩා වසර 1500ක්‌ පමණ ඉහත කාලයට පෙර කොකෝවා ශාක ගෘහාශ්‍රිතකරණය හා භාවිතය කර ඇති බව හෙළි වී ඇත. එසේ ම මෙතෙක්‌ විශ්වාස කළ ආකාරයට එය සිදු ව ඇත්තේ මධ්‍යම ඇමෙරිකාවේ නො ව දකුණු ඇමෙරිකාවේ ය.

මෙම නව දින වකවානු ලබා දී ඇති පර්යේෂණය සඳහා මූලික පදනම වී ඇත්තේ කොකෝවා ශාකයේ ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය පිළිබඳව අනාවරණය වූ කරුණු බව පෙනෙයි. එම ශාකයේ ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය පිළිබඳ අධ්‍යයනවලින් හෙළි වූ කරුණු අනුව කොකෝවා ශාකයේ හා එයට නෑකම් දක්‌වන ශාක විශේෂවල විවිධත්වය අධික ම ප්‍රදේශය වූයේ සමකාසන්න දකුණු ඇමෙරිකාව ය. එසේ ම එම ශාකය එම ප්‍රදේශයේ වෙසෙන වර්තමාන ස්‌වදේශික ජනතාව සඳහා ද වැදගත් ශාකයක්‌ විය. ඒ එමගින් ලැබෙන ප්‍රයෝජන නිසා ය. මේ නිසා එම ප්‍රදේශයේ පුරාවිද්‍යාත්මක ස්‌ථානයකින් කොකෝවා ශාකය භාවිතය පිළිබඳ සාධක තිබේ ද යන්න නව අධ්‍යයනය සිදු කළ පර්යේෂකයන් විසින් සොයා බලන ලදි.

මෙහි දී හෙළි වී ඇති ආකාරයට ඇමසන් ද්‍රෝණියේ ඉහළ කොටස්‌වල හෙවත් ඇන්ඩීස්‌ කඳුකරය පාමුල ගිනිකොනදිග ඉක්‌වදෝරයේ අදින් වර්ෂ 5300කට පෙර විසූ මිනිසුන් කොකෝවා අස්‌වනු නෙළාගෙන ඒවා මිනිසුන්ගේ පරිභෝජනය සඳහා යොදාගෙන ඇත. එම කොකෝවා ශාක ඉන් වසර 1500කට පසුව මෙක්‌සිකෝවේ භාවිත කළ බවට සාධක ඇති කෝකෝවාවලට සමාන වෙයි.

මේ තොරතුරු අනාවරණය වී ඇත්තේ ඉක්‌වදෝරයේ සාන්ත ආනා - ලා ෆ්ලොරිඩා (Santa Aka – La Florida) නම් පුරාවිද්‍යා ස්‌ථානයෙන් ලැබුණු සෙරමික්‌ බඳුන් පිළිබඳ පරීක්‌ෂාවකිනි. ඔවුන්ට හෙළි වූ පරිදි එම ප්‍රදේශයේ විසූ මායෝ-චින්චිපේ නමින් හඳුන්වන සංස්‌කෘතියට අයත් මිනිසුන් අදින් වර්ෂ 2100 හා 5300 අතර කාලයේ දී කොකෝවා ශාක භාවිත කර ඇත. ඒ අතරින් වඩාත් පැරැණි ම නිශ්චිත සාධක ලැබී තිබෙන්නේ අදින් වර්ෂ 5450ත් 5300ත් අතර කාලයේ දී කොකෝවා ශාක භාවිත කර ඇති බවට ය. ඒ සඳහා සාධක ක්‍රම තුනක්‌ ඔස්‌සේ සැපයීමට ද ඔවුන් සමත් ව ඇත.

ක්‍රම තුනක්‌ යොදාගැනේ

පළමු වැනි ක්‍රමය වන්නේ පිෂ්ට කණිකා හඳුනාගැනීමය. ඒ අනුව මේ සෙරමික්‌ බඳුන්වල හා කැඩුණු කොටස්‌වල ඇතුළත හා කැඩුණු කොටස්‌වල දැකිය හැකි පිෂ්ට කණිකා අධ්‍යයනය කර ඇත. එසේ ලබාගත් පිෂ්ට කණිකා නූතන කොකෝවා ශාකයේ (Theobroma cacao) හා එයට ඥාතිත්වයක්‌ දක්‌වන Herrania ගණයේ වෙනත් වනගත ශාකවල පිෂ්ට කණිකා සමග සංසන්දනය කරන ලද අතර ඒ අනුව ඒවා අයත් වන්නේ කොකෝවා ශාකයට බව එහි දී හෙළි විය. එසේ ශාක ගණය තහවුරු වූ පසුව පර්යේෂකයන් යොමු වී ඇත්තේ මේවායේ කොකෝවා ශාකයේ දැකිය හැකි එහෙත් එහි ඥාතිත්වයක්‌ දක්‌වන ශාකවල දැකිය නොහැකි තියෝබ්‍රොaමීන් (theobromine) යන ඇල්කලොයිඩය පිළිබඳව සොයා බැලීම සඳහා ය. ඒවා එම භාණ්‌ඩවල ඉතිරි ව තිබූ ශේෂවල අතුළත් වී තිබිණි. එම නිදර්ශක අතරින් 28%ක්‌ පමණ තියෝබ්‍රොaමීන් ඇති බව තහවුරු වී ඇත. තුන්වැන්න වන්නේ අදාළ සෙරමික්‌ භාණ්‌ඩවලින් ලබාගත් ශේෂවල පෞරාණික DNA පවතී ද යන්න පරීක්‌ෂා කිරීම ය. එහි දී කොකෝවා ශාකයට සුවිශේෂ වූ DNA අනුපිළිවෙළ සහිත DNA හමු වී තිබෙයි.

මේ අධ්‍යයනයෙන් අනාවරණය වන කරුණු අනුව චොකලට්‌ පරිභෝජනය සඳහා වූ දිනය මෙන්ම කොකෝවා ශාකයේ ගෘහාශ්‍රිතකරණය සඳහා ද වඩාත් පැරැණි දින වකවානුවක්‌ ලබාගැනීමට හැකි වීම වැදගත් ය. එසේ ම එම ගෘහාශ්‍රිතකරණය සිදු වූ ස්‌ථානය පිළිබඳ මෙතෙක්‌ පැවැති මතය ද වෙනස්‌ වී තිබෙයි. එම කරුණු අනුව කොකෝවා වගා කළ පිරිස්‌ මගින් එම ශාකය ආහාරයක්‌ ලෙස (බොහෝ විට පානයක්‌ ලෙස) දකුණු ඇමෙරිකාවේ සිට මධ්‍යම ඇමෙරිකාව දක්‌වා පැතිර යන්නට ඇති බව මේ පර්යේෂකයන්ගේ අදහස වෙයි. ඒ අනුව කොකෝවා ශාකය ගෘහාශ්‍රිතකරණය කිරීමේ කතාවේ දැනට දන්නා පැරැණිතම කේන්ද්‍රය වන්නේ ඉහළ ඇමසන් ප්‍රදේශයයි. ඇතැම් විට යුරෝපීයයන් ඇමෙරිකාවට පැමිණි කාලය වන විට දකුණු ඇමෙරිකානු ස්‌වදේශිකයන් අතර කොකෝවා සඳහා ඇති වැදගත්කම අඩු වී ගොස්‌ මධ්‍යම ඇමෙරිකානුවන් අතර ඒ සඳහා ඇති වැදගත්කම ඉහළ ගොස්‌ තිබෙන්නට ඇති බව යෝජනා වී ඇත.

මූලාශ්‍රය: Nature Ecology: Evolution, DOI: 10.1038/s41559-018-0697-x

චීනයේ අපද්‍රව්‍ය ආනයන තහනම නිසා ලෝකය වෙනස්‌ වන හැටි

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 31.10.2018, පි. 5 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2018/10/31/feature1.html

පසුගිය වර්ෂයේ දී චීන රජය එරටට ආනයනය කරනු ලබන ඇතැම් පසුභාවිත අපද්‍රව්‍ය වර්ග ආනයනය කිරීම තහනම් කිරීමට තීරණය කළේ ය. 1980 දශකයේ පමණ සිට චීනය ප්ලාස්‌ටික්‌ ඇතුළු ද්විතීයික අමුද්‍රව්‍ය හෙවත් භාවිත කරන ලද ද්‍රව්‍ය ආනයනය කිරීමේ යෙදී සිටියේ ය. ඒවා යොදාගන්නා ලද්දේ ප්‍රතිචක්‍රීකරණය මඟින් විවිධ කර්මාන්ත සඳහා අවශ්‍ය අමුද්‍රව්‍ය ලෙස භාවිත කළ හැකි දේ ලබාගැනීම සඳහා ය. එමඟින් සම්පත් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කළ හැකි ද්‍රව්‍ය ආනයනය කරන රටවල් අතර මුල් තැන චීනයට හිමි විය. සංඛ්‍යාලේඛන ආශ්‍රිත ව දක්‌වන්නේ නම්, 1992 වර්ෂයේ සිට 2016 දක්‌වා ගත වූ කාලයේ දී ලෝකයේ එක්‌ රටකින් තවත් රටකට අපනයනය කරන ලද ප්ලාස්‌ටික්‌ අපද්‍රව්‍ය අතරන් 45%ක්‌ පමණ ආනයනය කර ඇත්තේ චීනයයි.

කෙසේ වෙතත් 2017 වර්ෂයේ දී චීන රජය තීරණය කළේ කාර්මික නො වන අපද්‍රව්‍ය වර්ග ගණනාවක්‌ ආනයනය කිරීම සම්පූර්ණයෙන් තහනම් කිරීමට ය. පාරිසරික හේතු සඳහන් කරමින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද මේ තහනම අදාළ වූයේ විවිධ ද්‍රව්‍ය 24ක්‌ වැනි ප්‍රමාණයක ය. ඊට ප්ලාස්‌ටික්‌ කාණ්‌ඩ කිහිපයක්‌ හා කඩදාසි වැනි වර්ග ගණනාවක්‌ අයත් විය. එය ක්‍රියාත්මක වූයේ පසුගිය වර්ෂයේ දෙසැම්බර් 31 පමණ පටන් ය. කෙසේ වෙතත් ඇතැම් වාර්තාවකට අනුව චීනයේ අරමුණ වන්නේ එරට තුළ නිපදවෙන අපද්‍රව්‍ය එරට තුළ ම භාවිත කිරීම ය. එසේ ම එය ආරක්‌ෂණවාදී පියවරක්‌ ලෙස හඳුන්වා දී තිබෙයි.

යළිත් 2018 වර්ෂයේ අප්‍රේල් මාසයේ පමණ ඝන අපද්‍රව්‍ය ලෙස සඳහන් කරන අපද්‍රව්‍ය වර්ග 32ක්‌ ආනයනය කිරීම තහනම් කළේ ය. මේ යටතේ වර්ග 16ක්‌ පමණ මේ වර්ෂයේ දෙසැම්බර් 31 දින සිට ද, තවත් වර්ග 16 ක්‌ 2019 දෙසැම්බර් අග භාගයේ පමණ සිට ද එරටට ආනයනය කිරීම තහනම් කරනු ලැබෙනු ඇත. මේ වර්ග අතරට ප්ලාස්‌ටික්‌ වර්ග කිහිපයක්‌ පමණක්‌ නො ව දැවමය ද්‍රව්‍ය හා ලෝහමය අපද්‍රව්‍ය ද ඇතුළත් වේ.

මේ පිළිබඳ ව ලෝකයේ අවධානය යොමු වූයේ මෙසේ චීනය ප්ලාස්‌ටික්‌ අපද්‍රව්‍ය ආනයනය සීමා කිරීමත් ඒ හා සමඟ ලෝකයේ එකතු වන අපද්‍රව්‍යවලට කුමක්‌ සිදු වන්නේ ද යන ප්‍රශ්නය නිසා ය.

ප්ලාස්‌ටික්‌ අපද්‍රව්‍ය

ප්ලාස්‌ටික්‌ නිෂ්පාදනය කිරීම මෑත කාලයේ ඉතා වේගයෙන් වර්ධනය වූවකි. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් 1950 වර්ෂයේ දී ටොන් මිලියන 2ක්‌ පමණක්‌ වූ සමස්‌ත ප්ලාස්‌ටික්‌ නිෂ්පාදනය 2015 වර්ෂය වන විට ටොන් මිලියන 322ක්‌ පමණ දක්‌වා ඉහළ ගොස්‌ ඇත. ප්ලාස්‌ටික්‌වල දැකිය හැකි විවිධ භාවිත කිරීම් නිසා එය අද දවසේ ලෝකයට අත්‍යවශ්‍ය දෙයක්‌ බවට පත් ව ඇත. එසේ ම ලෝකයේ ප්ලාස්‌ටික්‌ අතරින් 40%ක්‌ පමණ භාවිත කරනු ලබන්නේ ආවරණ හෙවත් පැකේජින් ද්‍රව්‍ය ලෙස වීම මෙහි ඇති වැදගත්කම මෙන් ම ඉවත දමන ප්‍රමාණය ද පෙන්වයි. එසේ ම එක්‌ වරක්‌ පමණක්‌ භාවිතයට ගැනීමෙන් පසුව ඉවත ලන ප්ලාස්‌ටික්‌ ප්‍රමාණය අධික වීම නිසා එය අපද්‍රව්‍ය ජනනයට හේතු වී ඇත.

ලෝකයේ රටවල් ගණනාවක්‌ මේ ගැටලුවට මුහුණ දී සිටියි. ඒ සඳහා බොහෝ රටවල් ගත් පියවරක්‌ වූයේ තම රටේ ජනනය වන අපද්‍රව්‍ය වෙනත් රටකට අපනයනය කිරීම ය. ප්ලාස්‌ටික්‌ හා සෙසු අපද්‍රව්‍ය අපනයනය කරන රටවල් අතර මුලින් ම පසු වන්නේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවල් ය. එසේ මෙවැනි ද්‍රව්‍ය ආනයනය කරන්නේ දිළිඳු රටවල් වීම වැදගත් ය. එම රටවල දී එම අපද්‍රව්‍ය ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කර යළිත් භාවිතයට ගත හැකි දේ ලබාගැනෙයි. එම ක්‍රියාවලිය රැකියා අවස්‌ථා ජනනය කර ආර්ථික වශයෙන් ඵලදායී වී ඇති නමුත් ඒ නිසා ඇතැම් රටක මානව සෞඛ්‍යයට හා පරිසරයට බලපෑම් සිදු කර ඇත.

දැන් චීනය ගෙන ඇති පියවර හේතුවෙන් මෙහි කිසියම් ආකාරයක අර්බුදයක්‌ ඇති කර තිබෙයි. එක්‌ ගණනය කිරීමකට අනුව, චීනය ක්‍රියාත්මක කර ඇති තහනම නිසා 2030 වර්ෂය වන විට ප්ලාස්‌ටික්‌ ටොන් මිලියන 111ක්‌ පමණ ප්‍රමාණයකට සිදු වන්නේ කුමක්‌ ද යන ගැටලුව ඇති වේ. එතෙක්‌ කල් නො ගිය ද, තම රටවල ප්ලාස්‌ටික්‌ අපද්‍රව්‍යවලට සිදු කරන්නේ කුමක්‌ ද යන්න සිතා බැලීමට රටවල් ගණනාවකට මේ වන විට ද සිදු වී ඇත. විශේෂයෙන් 2018 ජනවාරි මස එම තහනම ක්‍රියාත්මක වීමත් සමඟ තත්ත්වය කෙතරම් බරපතළ වූවක්‌ ද යන්න පැහැදිලි වී ඇත.

චීනයේ තීරණයෙන් ඇති වූ බලපෑම

පළමු ව සිදුව ඇත්තේ අපද්‍රව්‍ය එකතු කරන ස්‌ථාන අපද්‍රව්‍යවලින් පිරී යැමට පටන්ගැනීම ය. එම රටවල මෙවැනි දේ ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කිරීම සිදු වන නමුත්, අපනයනය කිරීම නැවතීම නිසා ඒ රටවල ප්‍රතිචක්‍රීකරණ ධාරිතාව ඉක්‌මවා යැම ඉක්‌මනින් වාර්තා විය.

පසුගිය දා වාර්තා වූ පරිදි ජපානයේ ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කළ හැකි ද්‍රව්‍ය එකතු වීම ගැටලුවක්‌ වී ඇත. ජපානයේ එකතු වන ටොන් මිලයන 1.5ක්‌ පමණ වන ප්ලාස්‌ටික්‌ අපද්‍රව්‍ය අතරින් අඩක්‌ පමණ එරටින් වෙනත් රටවලට අපනයනය කර ඇත. දැන් මේ ප්‍රමාණය රට තුළ එකතු වීමෙන් ප්‍රශ්න මතු වී ඇත. එරට පළාත් පාලන ආයතන අතරින් රැසක්‌ ම මේ ප්ලාස්‌ටික්‌ බැහැර කිරීම සඳහා ස්‌ථාන නොමැති වීමේ ගැටලුවට මුහුණ පා ඇත. එරට ප්‍රතිචක්‍රීකරණයේ යෙදෙන ආයතනවල ධාරිතාව ඉක්‌මවා ලීම මේ ගැටලුවට හේතුව වී ඇත. මේ වන විට ප්ලාස්‌ටික්‌ අපද්‍රව්‍ය සැකසුම් කටයුතු දේශීය ව සිදු කිරීමේ හැකියාව දියුණු කිරීමට එරට අපේක්‌ෂා කරයි.

මේ නව තත්ත්වය හමුවේ රටවල් කිහිපයක්‌ කඩිනම් සැලසුම් දියත් කර ඇත. මේ වර්ෂයේ ජනවාරි මස බ්‍රිතාන්‍යයේ අගමැතිනිය පවසා තිබුණේ වසර 25ක්‌ ඇතුළත වැළැක්‌විය හැකි අපද්‍රව්‍ය නැවැත්වීම සඳහා පියවර ගන්නා බවයි. එරට තුළ ජනනය වන ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කළ හැකි අපද්‍රව්‍ය අතරෙන් තුනෙන් දෙකක්‌ පමණ බ්‍රිතාන්‍යය අපනයනය කළේ ය.

යුරෝපා සංගමය ද වරක්‌ පමණක්‌ භාවිත කරන ප්ලාස්‌ටික්‌ නිෂ්පාදන තහනම් කිරීමේ යෝජනාවක්‌ පසුගිය මැයි මාසයේ පමණ ද ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදි. එයට අනුව විකල්ප ලෙස භාවිත කළ හැකි ද්‍රව්‍ය ඇති අවස්‌ථාවල දී වරක්‌ පමණක්‌ භාවිත කරන ප්ලාස්‌ටික්‌ නිෂ්පාදන භාවිතය තහනම් කිරීමට හා එසේ නොමැති අවස්‌ථාවල දී භාවිතය සීමා කිරීමට ද යෝජනා කර ඇත. කෙසේ වෙතත් අදාළ ක්‍රමවේදය තුළ මේ යෝජනාව සම්මත ව නීතියක්‌ බවට පත් වන්නට වසර කිහිපයක කාලයක්‌ ගත විය හැකි ය. පසුගිය සතියේ එම යෝජනාව යුරෝපා පාර්ලිමේන්තුවේ දී සම්මත විය. එසේ ම ඊට පෙර යුරෝපා සංගමය මඟින් ප්ලාස්‌ටික්‌ ප්‍රතිචක්‍රීකරණය ප්‍රවර්ධනය සඳහා උපායමාර්ගයක්‌ ද දියත් කරන ලදි.

මේ තහනම පිළිබඳ ව අදහස්‌ පළ කළ ඇමෙරිකාව චීනයෙන් ඉල්ලා තිබුණේ එය නැවත සලකා බලන මෙන් ය. ඒ මේ වර්ෂයේ මුල් භාගයේ ය. එය ඇමෙරිකාව හා චීනය අතර වෙළෙඳ යුද්ධයක්‌ බවට ද පත්වෙමින් තිබූ බවක්‌ දැකිය හැකි විය.

විසඳුමක්‌ සොයා

මේ සඳහා විසඳුම් ලෙස වෙනත් රටවලට එම ද්‍රව්‍ය අපනයනය කිරීම දක්‌වා ඇතත්, තවත් රටවල් චීනය ගත් පියවර හා සමාන පියවර ගැනීම පිළිබඳව ද අසන්නට ලැබෙයි. ප්ලාස්‌ටික්‌ හා වෙනත් ඝන අපදව්‍ය ප්‍රතිචක්‍රීකරණය සඳහා ආනයනය කරන තවත් රටවල ද මේ හා සමාන ගැටලු තිබෙයි. මේ මාසය මුල ද මලයාසියාව ද මෙවැනි අපද්‍රව්‍ය ආනයනය සඳහා මාස තුනක තහනමක්‌ පනවා ඇත. මලයාසියාව ලෝකයේ දියුණු රටවල ප්ලාස්‌ටික්‌ කසළ බඳුන වීමට අපේක්‌ෂා නො කරන බව එරට විද්‍යා, තාක්‌ෂණ, පරිසර හා දේශගුණ වෙනස්‌වීම පිළිබඳ අමාත්‍යවරයා පවසා තිබෙයි. වියට්‌නාමය ද තාවකාලික ආනයන තහනමක්‌ පනවා ඇති බවක්‌ වාර්තා වෙයි. තායිලන්තය 2021 වර්ෂයේ සිට ආනයන තහනම් කිරීම සඳහා පියවර ගන්නා බවක්‌ සඳහන් කර ඇත. මේ රටවල් තුනේ සීමා කිරීම වඩාත් බලපානු ඇත්තේ එම රටවලට සිය ප්ලාස්‌ටික්‌ අපද්‍රව්‍ය අපනයනය කරන ඇමෙරිකාවට ය.

අනෙක්‌ අතට මේ ප්‍රතිචක්‍රීකරණය ක්‍රියාවලියෙහි යෙදෙන ඇතැම් රටවල එම ද්‍රව්‍ය ප්‍රතිචක්‍රීකරණය සඳහා අවශ්‍ය ආරක්‌ෂිත තත්ත්ව නොමැති විය හැකි ය. එය එම රටවල ජනතාවගේ සෞඛ්‍යය පිළිබඳ ව ගැටලු ඇති කරන්නකි.

මෑතක ප්‍රකාශයට පත් වූ අධ්‍යයනයකින් පෙන්වා ඇත්තේ මේ තත්ත්වය අනුව ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කළ නොහැකි ද්‍රව්‍ය සම්බන්ධයෙන් එම ප්‍රමාණය අඩු කිරීම සඳහා අවශ්‍ය අදහස්‌ හා ක්‍රියාමාර්ග ගැනීම වැදගත් බව ය. මෙහි දී අපද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණය අවම වන ලෙස ඇතැම් ද්‍රව්‍ය නැවත සකස්‌ කිරීම වැනි පියවර අවශ්‍ය විය හැකි ය.

අවසානයේ දී පෙනෙන්නේ චීනයේ ඉහත කී අපද්‍රව්‍ය ආනයන සීමා කිරීම ලෝකයට යම් කිසි ආකාරයකින් වෙස්‌වලාගත් ආශිර්වාදයක්‌ වී ඇති බවයි. එයට හේතුව ඒ නිසා ප්‍රතිචක්‍රීකරණය මෙන් ම සබුද්ධික ආකාරයෙන් ප්ලාස්‌ටික්‌ හා සෙසු ද්‍රව්‍ය භාවිතය වේගවත් වීමට අවස්‌ථාවක්‌ සැලසීම ය. මෙය ප්ලාස්‌ටික්‌ පරිසර දූෂණය පිළිබඳ සෙසු බලපෑම් සමඟ ගත් විට සාධනීය ප්‍රතිඵල අත්පත් කරමින් ඇති බව පෙනේ.

http://www.vidusara.com/2018/10/31/feature1.html

දේශගුණ වෙනස්‌ වීම හමුවේ ජෛව විවිධත්වය ආරක්‌ෂා කිරීම අභියෝගයක

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 17.10.2018, පි. 7 (Vidusara)
http://www.vidusara.com/2018/10/17/feature3.html

වර්තමාන ලෝකයේ බරපතළ ම පාරිසරික අර්බුදය ලෙස අවිවාදයෙන් හැඳින්වෙන දේශගුණ වෙනස්‌ වීම නිසා බොහෝ අංශවලට බලපෑම් ඇති වෙයි. එවැනි බලපෑම් අතර, ලෝකයේ ජෛව විවිධත්වයට ඇති විය හැකි බලපෑම අහිතකර හා නිෂේධනීය විය හැකි බව පුළුල් ලෙස පිළිගැනෙන කරුණකි. එවැනි බලපෑම් පිළිබඳ සාධක ලෝකයේ බොහෝ ප්‍රදේශවලින් වාර්තා වෙයි. එමෙන් ම මේ බලපෑම් පිළිබඳ ව විවිධ පුරෝකථන ඇති අතර, එහෙත් ඒ සම්බන්ධ ව අප ඉදිරියේ ඇත්තේ පැහැදිලි හා සම්පූර්ණ අදහස්‌ නො වීම කණගාටුදායක ය.

කෙසේ වෙතත් ජෛව විවිධත්වයට ඇති වන බලපෑම් පිළිබඳ ව පරිසර විද්‍යාඥයන් වැඩි අවධානයක්‌ යොමු කිරීම නිසා ඒ පිළිබඳ ව සිදු කරනු ලබන අධ්‍යයන නිතර ම වාර්තා වෙයි. පසුගිය දා ප්‍රකාශයට පත් වූ මෙවැනි අධ්‍යයන දෙකකින් ජෛව විවිධත්වය මුහුණ දී ඇති අනාගත ගැටලුවේ තරම පිළිබඳ ව වාර්තා විය. ඒවායේ යොදාගෙන ඇති ක්‍රමවේදය වැදගත් වෙයි. ඒ අතීතයේ පැවැති ජෛව විවිධත්වය මුහුණ දුන් දේශගුණ වෙනස්‌ වීමේ සිදුවීම් පිළිබඳ සාධක යොදාගනිමින් අනාගතය පිළිබඳ ව පුරෝකථනය කිරීමට උත්සාහ දරන නිසා ය.

නව තත්ත්වවලට අනුහුරු වීමේ වැදගත්කම

අතීතයේ ඇති විවිධ වූ පාරිසරික වෙනස්‌වීම්වල දී ශාක හා සතුන් ඒ සඳහා ප්‍රතිචාර දක්‌වා ඇති ආකාරය පිළිබඳ ව සිදු කරන ලද අපේ අවධානයට ලක්‌ වූ පළමු අධ්‍යයනයට අනුව එවැනි වෙනස්‌ වීම් සඳහා විවිධ ජීවීන් දක්‌වන ප්‍රතිචාර වන්නේ එම තත්ත්වයට අනුහුරු වීම, සංක්‍රමණය වීම හෝ වඳ වී යැම ය. (Trends in Ecology and Evolution, DOI: 10.1016/j.tree.2018.07.005).

සතුන් හා ශාක, දේශගුණ වෙනස්‌ වීමට දක්‌වන මූලික ප්‍රතිචාරය වන්නේ යෝග්‍ය පරිසරයක්‌ ඇති ප්‍රදේශවලට සංක්‍රමණය වීම බව මෙතෙක්‌ කලක්‌ වැඩි වශයෙන් පිළිගන්නා ලදි. එහෙත් අදාළ ප්‍රදේශයේ පාරිසරික තත්ත්වවලට අනුහුරු වීම ද ප්‍රායෝගික ව සිදු කළ හැකි දෙයකි. මෙහි දී එම ජීවීන්ගේ හැසිරීමේ හා දේහ ස්‌වභාවයේ වෙනස්‌කම් ද සිදු විය හැකි ය. මේ අනුහුරු වීම් ජීවීන්ගේ පැවැත්ම සඳහා ඉතා වැදගත් බව මේ අධ්‍යයනයෙන් පෙන්වා දී ඇත. එහෙත් මෙය සෙමින් සිදු වන ක්‍රියාවලියකි. එසේ වෙනස්‌ වූ පරිසර තත්ත්වවලට හැඩගැසීමට හෝ වෙනත් ප්‍රදේශයකට සංක්‍රමණය වීමට නොහැකි වුව හොත් සිදු වන්නේ එම ජීවී විශේෂ වඳ වී යැමේ අවදානමක්‌ ඇති වීම ය. මේ ආකාරයෙන් දේශගුණ වෙනස්‌ වීම නිසා වඳ වී ගිය ජීවී විශේෂ දැකිය හැකි ය.

එසේ ම මේ අධ්‍යයනයෙන් හඳුනාගෙන ඇති ආකාරයට වර්තමාන ලෝක පරිසරයේ තත්ත්වය අනුව ඇති වෙමින් පවත්නා වෙනස්‌කම්වල විශාලත්වය හා වෙනස්‌ වීම් ඇති වන වේගය ඉතා විශාල බව දේශගුණ ආකෘති අනුව පෙනෙයි. එසේ ම පසුගිය වසර මිලියනයක්‌ පමණ කාලයේ මෙවැනි තරම් හෝ මෙවැනි වේගයකින් යුක්‌ත වෙනස්‌කම් ඇති වී නොමැති තරම් බව එම කාලයට අයත් ෆොසිල පිළිබඳ ව උක්‌ත අධ්‍යයනයේ දී සිදු කළ සොයාබැලීම් අනුව පැහැදිලි ය. මේ අධ්‍යයනය එම කාලය පිළිබඳ ව අද වන විට ඇති දැනුම සම්බන්ධ ව යළි විමසා බලන්නකි. ඒ අනුව වර්තමානයේ ඇති වන තත්ත්වය හමුවේ අනාගතයේ දී ජෛව විවිධත්වයට ඇති විය හැකි බලපෑම් පිළිබඳ දැනුම හා ආකෘති වැඩිදියුණු කළ යුතු ය. එවැනි පියවරක්‌ හරහා ලබාගන්නා වැඩි අවබෝධයක්‌ මේ ජීවීන් සංරක්‌ෂණය සඳහා අවශ්‍ය වෙයි.

මේ අධ්‍යයනයෙන් පැහැදිලි ව පෙනෙන්නේ අනාගත දේශගුණ වෙනස්‌ වීම හමුවේ ජෛව විවිධත්වය මුහුණ දී ඇති අනතුරේ තරම බරපතළ විය හැකි බවයි. අද දැකිය හැකි පාරිසරික වෙනස්‌කම්වලින් අවදානමකට ලක්‌ වන ජීවී විශේෂවලට ඊට අනුහුරු වීමට හෝ සංක්‍රමණය වීමට හෝ නොහැකි වුව හොත් සිදු විය හැක්‌කේ ඒවා වඳ වී යැම ය. එය ලෝකයේ ජෛව විවිධත්වයට ඇති බරපතළ තර්ජනයක්‌ බව අමුතුවෙන් කිව යුතු නො වෙයි.

භෞමික පරිසර පද්ධති අවදානමක

දේශගුණ වෙනස්‌ වීම හේතුවෙන් ලෝකයේ බොහෝ භෞමික පරිසර පද්ධති අවදානමකට මුහුණ පා ඇති බව අප මාතෘකා කරගත් දෙවැනි අධ්‍යයනයෙන් පෙන්වා දී ඇත. හරිතාගාර වායු විමෝචන පිළිබඳ ව වර්තමානයේ කටයුතු කරන ආකාරයට ම දිගින් දිගට ම කටයුතු කරනු ලැබුව හොත් හෙවත් හරිතාගාර වායු විමෝචන විශාල ප්‍රමාණයකින් අඩු කිරීම සඳහා අවශ්‍ය පියවර ගනු නො ලැබුව හොත් මේ තත්ත්වය ඇති විය හැකි ය. (මූලාශ්‍රය Science, DOI: 10.1126/science.aan5360).

මේ අධ්‍යයනයේ දී යොදගෙන ඇත්තේ පශ්චාත් ග්ලැසියර අවධිය හෙවත් උෂ්ණත්වය ඉහළ ගිය කාලවකවානුවට අයත් ෆොසිල පිළිබඳ සිදු කර ඇති ප්‍රකාශිත අධ්‍යයනයි. මේ ෆොසිල අයත් කාලවකවානුව ආරම්භ වන්නේ අදට වර්ෂ 21,000ක්‌ පමණ පෙර කාලයක දී ආරම්භ වූ කාලයේ දී ය. මෙහි දී ලෝකයේ විවිධ ප්‍රදේශවලින් ලබාගෙන ඇති ශාක පරාග ශා ශාක ෆොසිල නිදර්ශක පිළිබඳ අධ්‍යයන 594ක දත්ත යොදාගෙන ඇත. ඒවායේ කාලනිර්ණය වන්නේ අදින් වර්ෂ 21,000ත් 14,000ත් අතර කාලයක්‌ බව සඳහන් වෙයි. එම කාලයේ දී ඇති වූ උෂ්ණත්වය ඉහළ යැම ආසන්න වශයෙන් ඉදිරි වර්ෂ 100 - 150 පමණ කාලයේ දී ඇති විය හැකි යෑයි පුරෝකථනය කර ඇති උෂ්ණත්ව වර්ධනයට සමාන ය. එනම් එය සෙල්සියස්‌ අංශක 4ත් 7ත් (4 - 70C) අතර ප්‍රමාණයක උෂ්ණත්ව වර්ධනයකි.

මේ වෙනස්‌කම් ඇති වූ කාලයේ දී ලෝකයේ විවිධ ප්‍රදේශවල වෘක්‌ෂලතාවලට සිදු වූ දේ වටහාගැනීම මේ අධ්‍යයනයෙහි අරමුණ විය. ෆොසිල අධ්‍යයන මඟින් හෙළි වන දත්තවලින් හෙළි වන වෘක්‌ෂලතාදියේ වෙනස්‌ වීම් හා අදාළ කාලයේ පැවැති දේශගුණ තත්ත්වය පිළිබඳ දත්ත මඟින් හෙළි වන දේශගුණයේ වෙනස්‌ වීම් මෙහි දී සංසන්දනය කර ඇත. එහි දී පෙනී ගොස්‌ ඇති පරිදි භෞමික පරිසර පද්ධති පරිසරයේ උෂ්ණත්වයේ ඉහළ යැමට ඉතා සංවේදී වෙයි.

එවැනි තත්ත්වයක්‌ අනාගතයේ දී ද ඇති වීමට අවස්‌ථාවක්‌ පවතී. ඒ වර්තමාන දේශගුණ වෙනස්‌ වීමේ ප්‍රතිඵලයක්‌ ලෙස ය. මේ අනුව විවිධ හරිතාගාර වායු විමෝචන තත්ත්ව යටතේ අනාගතයේ දී ඇති වනු ඇති බවට පුරෝකථනය කර ඇති උෂ්ණත්වය ඉහළ යැම හමුවේ විවිධ පරිසර පද්ධතිවල වෙනස්‌ වීම් ගැන අවබෝධයක්‌ ලබාගැනීම මේ අධ්‍යයනයේ අනෙක්‌ අරමුණ වී ඇත.

මේ අනුව දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පාලනය සඳහා කිසිදු පියවරක්‌ නො ගෙන කටයුතු අද මෙන් ම ඉදිරියට ද සිදු වුව හොත් ලෝකයේ වෘක්‌ෂලතා දර්ශවල මහා පරිමාණ වෙනස්‌වීම් ඇති වීමේ සම්භාවිතාව 60%ක්‌ තරම් අධික විය හැකි ය. එහෙත් 2015 වර්ෂයේ දී ඇති කරගත් පැරිස්‌ ගිවිසුමේ දී එකඟ වූ ඉලක්‌ක අත්පත් කරගැනීමට කටයුතු කළ හැකි නම් වෘක්‌ෂලතා දර්ශවල මහා පරිමාණ වෙනස්‌වීම් ඇති වීමට ඇති හැකියාව 45%කට වඩා අඩු කරගත හැකි ය.

මෙසේ පරිසර පද්ධතිවල වෘක්‌ෂලතාදියේ ඇති විය හැකි වෙනස්‌කම් නිසා එම පරිසර පද්ධතිය මුළුමනින් ම පාහේ වෙනස්‌ ආකාරයක්‌ ගත හැකි ය. එය පරිසරයේ විශේෂ විවිධත්වයට ද තීරණාත්මක ආකාරයෙන් බලපාන කරුණකි. මෙය හුදෙක්‌ පුරෝකථනයක්‌ පමණක්‌ නො වෙයි. මෙවැනි බරපතළ තත්ත්වයේ වෙනස්‌ වීම් මේ වන විට ද සිදු වෙමින් තිබෙයි. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් ලැව් ගිනි හා වනාන්තර මිය යැම වැනි තත්ත්ව නිසා ඇමරිකාවේ වෘක්‌ෂලතා කලාපවල ඇති වන වෙනස්‌කම් මේ වන විට ද පැහැදිලි ය.

මෙසේ පරිසර පද්ධතිවල මහා පරිමාණ වෙනස්‌වීම් ඇති වීම හුදෙක්‌ ජෛව විවිධත්වයට පමණක්‌ නො ව වෙනත් කරුණු සඳහා ද බලපෑ හැකි දෙයකි. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත්, ජලය සංචිත කිරීම, කාබන් සංචය කිරීම, හා සෞන්දර්යාත්මක හා විනෝද ක්‍රීඩා වැනි කටයුතු සඳහා වැදගත් පරිසර පද්ධති මේ ආකාරයෙන් වෙනස්‌ වීමට හැකියාව ඇත. මෙසේ පරිසර පද්ධති සේවාවලට බලපෑමක්‌ ඇති වීම වැදගත් කරුණකි.

ජෛව විවිධත්වය කෙරේ ඇති අවධානය

දේශගුණ වෙනස්‌ වීම හමුවේ ජෛව විවිධත්වය කෙතරම් අවදානමකට මුහුණ පා තිබුණ ද ඒ පිළිබඳ ව ලෝකයේ ඇති වී ඇති අවධානය තරමක්‌ අඩු බවක්‌ මේ සම්බන්ධ ව ඇති ප්‍රවණතා ගැන අවධානයෙන් බලන විට පෙනෙයි. දේශගුණ වෙනස්‌ වීමෙන් ඇතිවන බලපෑම් අතර වැඩි අවධානයක්‌ යොමු වන්නේ මිනිසුන්ට ඝෘජු ව බලපාන ගැටලු කෙරෙහි ය. එය ප්‍රායෝගික ව සිදු විය හැකි නමුත්, මිනිසුන්ට එය බලපාන හේතුවෙන් පවා මෙතෙක්‌ මේ ගැටලුව විසඳීමට ගෙන ඇති පියවර ප්‍රමාණවත් නො වෙයි.

විද්‍යාඥයන් අතර ජෛව විවිධත්වය පිළිබඳ ව වැඩි අවධානයක්‌ යොමු ව තිබුණ ද එය තීරණ ගැනීමේ මට්‌ටමට එන විට එතරම් වැදගත් සාධකයක්‌ ද යන ගැටලුව තවමත් දැකිය හැකි ය. කෙසේ වෙතත් මේ තත්ත්වය වෙනස්‌ කළ හැක්‌කේ විද්‍යාත්මක දත්ත මත පදනම් ව සිදු කරනු ලබන ක්‍රියාකාරකම් හරහා බව පැහැදිලි ය. දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පාලනය කිරීම සඳහා සාධනීය වූ පියවර ගැනීම හැකි ඉක්‌මනින් කළ යුතු බව පැහැදිලි ය. නොඑසේ නම් දේශගුණ වෙනස්‌ වීමේ අභියෝගය හමුවේ ජෛව විවිධත්වය ආරක්‌ෂා කිරීම ප්‍රායෝගික නො වන්නක්‌ විය හැකි ය.

http://www.vidusara.com/2018/10/17/feature3.html

මැඩගස්‌කරයේ අලි කුරුල්ලන් වඳ වීමට මිනිසුන් හේතුවක්‌

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 03.10.2018, පි. 11(Vidusara)

http://www.vidusara.com/2018/10/03/feature1.html

අලි කුරුල්ලන් ලෙස හඳුන්වනු ලබන්නේ මිහිතලයේ ජීවත් වූ විශාලතම පක්ෂී විශේෂ ලෙස දැනට හඳුනාගෙන ඇති පක්ෂී විශේෂ කිහිපයකි. මේ පක්ෂීන් අතීතයේ දී මැඩගස්‌කරයේ සුලබ ව දැකිය හැකි වූ පක්ෂී විශේෂ වූ අතර පසු කලක වඳ වී ගොස්‌ ඇත. පෙනුමෙන් පැස්‌බරකු වැනි වූ පක්ෂීන් වන මේ අලි කුරුල්ලන් යනුවෙන් පොදුවේ හැඳින්වෙන්නේ Aepyornis, Mullerornis හා Vorombe යන විශේෂ තුනට අයත් පක්ෂී විශේෂ 9 දෙනෙකි. උසින් මීටර් 3ක්‌ පමණ වන මේ පක්ෂීන් බරින් ටොන් භාගයක්‌ පමණ වූ බව ගණන් බලා ඇත. ඔවුන්ගේ බිත්තර ඇතැම් ඩයිනසෝර සත්ත්වයන්ගේ බිත්තරවලට ද වඩා විශාල වූ බවක්‌ පැවසෙයි.

අදින් වර්ෂ මිලියන 88කට ඉහත දී මැඩගස්‌කර දූපත ඉන්දියානු උප මහාද්වීපයෙන් වෙන් වූ පසුව අලි කුරුල්ලන් හා වෙනත් මහා සත්ත්ව විශේෂ ගණනාවක්‌ එහි වාසය කර තිබෙයි. මේ පක්ෂී විශේෂ මැඩගස්‌කරයෙන් වඳ වී ගොස්‌ ඇත්තේ අදින් වර්ෂ 1,000කට පමණ පෙර කාලයක බව සැලකේ. එහෙත් එසේ සිදු වූයේ කුමන හේතුවක්‌ නිසා ද යන්න නිශ්චිත ව නො දන්නා කරුණකි. ඒ සඳහා මිනිසුන්ගේ ක්‍රියාකාරකම් මූලික වශයෙන් බලපෑ බවට මත පළ වී තිබෙයි.

මෑත දී මේ පිළිබඳ ව සිදු කරන ලද අධ්‍යයනයකින් මැඩගස්‌කරයේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ විසූ මානවයන් හා මේ පක්ෂීන් අතර පැවැති සම්බන්ධය පිළිබඳ ව කරුණු අනාවරණය වී ඇත. කරුණු දෙකක්‌ නිසා මෙය වැදගත් සොයාගැනීමක්‌ බවට පත් වෙයි. මිනිසුන් එම කාලයේ දී මේ කුරුල්ලන් දඩයම් කර ආහාරයට ගැනීම හා එය පක්ෂීන්ගේ වඳ වී යැම සඳහා යම් බලපෑමක්‌ විය හැකි වීම ගැන අනාවරණය වන කරුණ මින් පළමුවැන්න ය. දෙවැන්න වන්නේ මැඩගස්‌කරයේ මිනිස්‌ වාසස්‌ථාන ඇති වූ කාලවකවානුව පිළිබඳ ව ඉන් ලැබෙන සාධක ය.

අලි කුරුල්ලන්, දඩයම් කරන ලද බවට සාධක

මැඩගස්‌කරයේ දකුණු - මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ 2008 වර්ෂයේ දී සිදු කරන ලද මැණික්‌ ගැරීමක දී හමු වූ අස්‌ථි ශේෂ පිළිබඳ ව පුවතකින් මේ අධ්‍යයනය පිළිබඳ කතාව ආරම්භ වෙයි. ඒ පිළිබඳ ව සිදු කරන ලද අධ්‍යයන මඟින් එම ස්‌ථානයෙන් සත්ත්ව විශේෂ ගණනාවකට අයත් අස්‌ථි අවශේෂ හඳුනාගැනීමට හැකි වී ඇත්තේ 2016 වර්ෂයේ දී ය. එම අස්‌ථි එකතුවේ මහා ලීමර වීශේෂවල, හිපපෝටේමස්‌ විශේෂයක, යෝධ ඉබ්බන් හා කිඹුලන්ගේ අස්‌ථි ශේෂ මෙන් ම අලි කුරුල්ලන්ට අයත් වන අස්‌ථි ශේෂ ද තිබී ඇත.

එම ස්‌ථානයෙන් හඳුනාගත් Aepyornis maximus විශේෂයට අයත් අලි කුරුල්ලකුගේ අස්‌ථි ශේෂ පරීක්‌ෂා කළ පර්යේෂකයන්ට ඒවායේ තිබී මිනිසුන් විසින් සිදු කරන ලද කැපුම් සලකුණු හඳුනාගැනීමට හැකි විය. මේවා මිනිසුන් එම සතා දඩයම් කිරීමෙන් පසු ව මස්‌ කිරීමේ දී ඇති වූ ගැඹුරු කැපුම් සලකුණු සේ විස්‌තර කර ඇත. මේ අස්‌ථිවල කොලැජන් නිදර්ශක විකිරණශීලී කාබන් කාල නිර්ණයට ලක්‌ කිරීමෙන් ඒවා අදින් වර්ෂ 10,500කට පමණ (වඩා නිවැරැදි ව පවසන්නේ නම් අදින් වර්ෂ 10,721 සිට 10,511 ක්‌ පමණ කාල පරාසයකට අයත්) පෙර විසූ සතකුගේ බවට කාල නිර්ණය කර තිබෙයි.

මෙය වැදගත් සොයාගැනීමක්‌ බවට පත් වන්නේ කරුණු දෙකක්‌ නිසා ය. ඉන් එකක්‌ වන්නේ මේ පක්ෂීන් හා මිනිසුන් අතර තිබූ සම්බන්ධතාව මින් අනාවරණය වීම ය. දෙවැන්න වන්නේ මැඩගස්‌කරයේ මිනිස්‌ වාසස්‌ථාන ඇති වීම පිළිබඳ ව ඉන් ලැබෙන සාධකවල වැදගත්කම ය.

මේ පක්ෂීන් දඩයම් කිරීම නිසා ඔවුන්ගේ වඳ වී යැමට මිනිසුන් හේතු වී ඇති බව මේ දත්ත අනුව පෙනෙයි. බරින් ටොන් භාගයක්‌ පමණ වූ මේ පක්ෂීන් ප්‍රාග් ඓතිහාසික මානවයාගේ ආහාරයේ වැදගත් තැනක්‌ ගන්නට ඇත. එසේ ම මේ පක්ෂීන්ගේ බිත්තර ද මිනිසුන් විසින් ආහාරයට ගනු ලබන්නට ඇතැයි සැලකෙයි. එවැනි එක්‌ බිත්තරයක්‌ කිකිළි බිත්තර 150ක්‌ පමණ තරම් විශාල ය.

එක්‌තරා කාලයක දී මැඩගස්‌කරයේ සුලබ පක්ෂීයකු වූ මේ පක්ෂීන් අවසන් වශයෙන් වඳ වී යන්නට ඇත්තේ අදින් වසර 1,000කට පමණ පෙර පමණ බව සැලකේ. එසේ ම මේ ආකාරයෙන් මිනිසුන්ගේ ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා මහා ලීමරයන් වැනි තවත් මහා සත්ත්ව විශේෂ ද වඳ වී යන්නට ඇති බවක්‌ සැලකෙයි. කෙසේ වෙතත් මෙසේ මිනිසුන් අදින් වසර 10,000කට පමණ ඉහත කාලයක දී මේ පක්ෂීන් දඩයම් කර තිබීම හා අදින් වසර 1,000ක්‌ පමණ කාලයකට ඉහත කාලයක්‌ දක්‌වා මේ පක්ෂීන් වඳ වී නො ගොස්‌ පැවතීම වැදගත් කරුණකි. ඉන් පැහැදිලි වන්නේ මිනිසුන්ගේ දඩයම නිසා කෙටි කාලයක්‌ ඇතුළත පක්ෂීන් වඳ වී යැමට වඩා සිදු ව ඇත්තේ මිනිසුන් හා පක්ෂීන් වසර දහස්‌ ගණනක්‌ පමණ එක ම පරිසරයක පැවතීම හෙවත් සහජීවනයක්‌ තිබීම විය හැකි ය.

මෙසේ මිනිසුන් මැඩගස්‌කරය ජනාවාස කරගෙන පසුව කෙටි කාලයක්‌ තුළ මේ පක්ෂීන් වඳ වී නො යැමෙන් පුළුල් ව පිළිගන්නා එක්‌තරා සිද්ධාන්තයක්‌ මැඩගස්‌කරයට වලංගු නැති බව ද හෙළි වෙයි. ඒ මීට දශක හතරකට පමණ පෙර පෝල් මාටින් නම් පුරාවිද්‍යාඥයා විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද කල්පිතයකි. ඉන් පැවසුණේ ලෝකයේ විවිධ ප්‍රදේශවල විසූ මහා ක්ෂීරපායින් වැනි සතුන් මිය යැමට හා වඳ වී යැමට බලපෑ ප්‍රධාන හේතුවක්‌ වූයේ එම පරිසරයට අලුතින් හදිසියේ පැමිණි මිනිසුන්ගේ ප්‍රහාරාත්මක දඩයම් ක්‍රමවේදය බවයි. මිනිසුන් විසින් අධික ලෙස දඩයම් කරනු ලැබීම, දේශගුණ වෙනස්‌ වීම වැනි ස්‌වාභාවික සාධකවලට වඩා වැඩි හේතුවක්‌ බව දක්‌වා තිබිණි. මෙය ඇතැම් සත්ත්ව විශේෂ හා භූගෝලීය ප්‍රදේශ සම්බන්ධ ව සත්‍ය බව මේ වන විට තහවුරු වී ඇත. නවසීලන්තයේ අතීතයේ වාසය කළ විශාල පක්ෂී විශේෂයක්‌ වූ මොආ වඳ වී ගියේ පොලිනීසියානුවන් එරටට පැමිණ සියවස්‌ දෙකක්‌ පමණ කාලයක්‌ ඇතුළත දී බව පැහැදිලි ය.

කෙසේ වෙතත් දැන් මැඩගස්‌කරයෙන් ලැබී ඇති සාධක අනුව පෙනෙන්නේ එරට තුළ පැවැති තත්ත්වය සඳහා එම කල්පිතය එතරම් සාර්ථක පැහැදිලි කිරීමක්‌ නො වන බවයි. එයට හේතුව වන්නේ මේ මහා පක්ෂීන් සමඟ අඩු වශයෙන් මිනිසුන් වසර 9,000ක්‌ පමණ කාලයක්‌ සහජීවනයක්‌ හෙවත් එක ම පරිසරයක වාසය කර ඇති බවක්‌ පෙනී යැම ය. එමෙන් ම අවසානයේ දී අලි කුරුල්ලා වැනි පක්ෂීන් වඳ වී ගියේ ගොවිතැන් කළ ප්‍රජාව මැඩගස්‌කරයට පැමිණි පසුව බව මේ පර්යේෂකයන්ගේ මතය වෙයි. එම පිරිස්‌ රට පුරා ව්‍යාප්ත වූ පසුව හා පරිසරය වෙනස්‌ කළ පසුව ඇති වූ දඩයම් පීඩනය හමුවේ මේ පක්ෂීන් වඳ වී ගොස්‌ ඇත.

කෙසේ වෙතත් මේ ආකාරයෙන් මිනිසුන් විසින් සිදු කරන ලද බලපෑම හේතුවෙන් මහා සත්ත්වයන් වඳ වී යැම සිදු වීම පිළිබඳ අදහස මැඩගස්‌කරය සඳහා සත්‍ය නො වේ යන මතය සඳහා අභියෝග නැතිවා නො වෙයි. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් මැඩගස්‌කරයේ මේ තත්ත්වය ඇති වූයේ එහි විසූ මානව ජනගහනය කුඩා වීම නිසා හෝ කෙටි කාලයක්‌ තුළ පමණක්‌ එම බලපෑම තිබූ නිසා හෝ විය හැකි ය. මේ නිසා මේ මානව ජනාවාස ව්‍යාප්තකරණය පිළිබඳ ව තවදුරටත් අධ්‍යයන සිදු කළ යුතු ව ඇත.

මැඩගස්‌කරයට මිනිසුන් පැමිණි දින වකවානු

මේ අධ්‍යයනයේ දී මිනිස්‌ ජනාවාස පිළිබඳ ව ලැබෙන දින වකවානු මැඩගස්‌කරයට මිනිසුන් පැමිණි කාලය පිළිබඳ ව යළි සිතා බැලීමට පොලඹවයි. උක්‌ත අධ්‍යයනයෙන් හෙළි වන කාලවකවානුව වන අදින් වර්ෂ 10,500කට පෙර කාලය යනු එම දූපතේ මිනිස්‌ වාසය පිළිබඳ ව ලැබෙන පැරැණි ම දින වකවානුවයි.

මැඩගස්‌කරයේ මානව ජනාවාස ඇති වූයේ අදින් වසර 2,500 - 4,000 අතර කාලයේ දී බව මේ දක්‌වා වූ පිළිගැනීම ය. අදින් වර්ෂ 2,400කට පෙර කාලයකට දින නියම කර ඇති වඳ වී ගිය ලීමර් විශේෂයක (Palaeopropithecus ingens) කැපුම් සලකුණු සහිත අස්‌ථිවලින් මේ සඳහා සාධක ලැබෙයි. එසේ ම අදින් වර්ෂ 4,000කට පෙර පමණ සිට මිනිසුන් විසූ බවට සාධක ලෙස ගත හැකි කැපුම් සලකුණු සහිත හිපපොටේමස්‌ අස්‌ථි ද එරටින් හමු වී ඇත. එසේ ම තවත් ප්‍රදේශවලින් අදින් වසර 4,000ක්‌ පමණ පැරැණි ක්‌ෂqද්‍ර ශිලා මෙවලම් ලැබී තිබෙයි.

නව අධ්‍යයනය අනුව මැඩගස්‌කරය ජනාවාස කරගත් දිනය අඩු ම වශයෙන් වර්ෂ 6,000කින් පමණ ප්‍රමාණයකින් අතීතයට හෙවත් අදින් වර්ෂ 10,500ක්‌ දක්‌වා අතීතයට යයි. මේ පැරැණි ම ජනාවාස ඇති කරගත් මිනිසුන් පිළිබඳ තවත් බොහෝ කරුණු අනාවරණය කරගත යුතු ව තිබෙයි. එසේ ම මේ දක්‌වා ඉහත කී ආකාරයේ කැපීම් ඇති කිරීම සඳහා යොදාගත් ශිලා මෙවලම් හමු වී නොමැත. ඒවා හමු වුව හොත් එම මානව කොට්‌ඨාසය ජීවත් වූ ආකාරය සම්බන්ධ ව කරුණු හෙළි කරගත හැකි ය. එසේ ම ඔවුන් කෙතරම් කාලයක්‌ දූපතේ වාසය කළේ ද යන්න අනාවරණය කරගත හැකි වනු ඇත. මේ සඳහා අනාගතයේ දී වැඩිදුර පර්යේෂණ සිදු කළ යුතු බව මේ පර්යේෂකයන්ගේ අදහස වෙයි.

කෙසේ වෙතත් වගා කටයුතුවල නියෑළෙන ජනතාවක්‌ මේ දූපතේ සිටියේ පොදු වර්ෂ 500 පමණ කාලයෙන් පසුව බව සාමාන්‍යයෙන් සැලකෙයි. මේ දක්‌වා මැඩගස්‌කරය පිළිගැනෙන්නේ මිනිසුන් විසින් අවසන් වශයෙන් හෙවත් වඩාත් මෑත කාලයේ දී වාසස්‌ථාන කරගන්නා ලද තැනක්‌ ලෙසිනි. ඒ ඇන්ටාක්‌ටිකාව හැරුණු විට ය.

මූලාශ්‍රය : Science Advances, DOI: 10.1126/sciadv.aat6925

සුදු කබර බෝ නොවේ (බස් කතා 7)

මේ සිදුවීම වුනේ මීට දින කීපයකට පෙර බත්තරමුල්ලේ සිට මා ගිය 177 බසයක.

බසයේ එතරම් සෙනඟ හිටියේ නැහැ. මා සිටි අසුනට වම් පස අසුනේ හිඳ සිටියේ ප‍්‍රකට සමාගමක සේවය කරන යුවතියක් (යුනිෆෝම් එකෙන් කිව්වෙ). ඇය හිඳගත් වෙලාවේ සිට ජීවත්හි වුනේ ජංගම දුරකථනය සමගින් (මමත් හිටියෙ එහෙම උනත්, වටපිට වෙන දේ ගැන අවධානය තිබුනා).

ටික දුරක් ගිය පසුව ඉදිරි අසුනක සිටි පියෙක් සිය කුඩා දියණිය වඩාගෙන මා සිටි අසුනට ඉදිරි අසුනෙන් හිඳ ගත්තා. ඔහු සුදු කබර රෝගියෙක්. ඔහුගේ සාමාන්‍ය සම අඳුරු පැහැ නිසා රෝගී සම කැපී පෙනෙනවා.

දැන් ඔහු සිටින්නේ අර තරුණියට ආසන්නට, සමාන්තරව අනෙක් පසින් අසුන් ගෙන. අර තරුණිය වරක් ඔහු දෙස බැලුවා පමණයි... වහාම ජනේලයෙන් අනෙක් පස බලාගත්තා. ඇය සිටින්නේ ඔහු සිටින අසුනෙහිත් නොවේ. එහෙත් ඇයට එම දසුන ප‍්‍රිය දසුනක් නොවූ බව පැහැදිලි වූනේ ඇය ඉන් පසුවද නෙත් කොනින් වරින් වර ඔහු දෙස බැලූ බැල්මෙන්... ඇයට ජංගම දුරකථනයේ ජීවිතය අමතකම උනා.

සුදු කබර ඇති වන්නේ සමේ සෙෙලවල වර්ණය ඇති කිරීමට හේතුවන මෙලනින් ජනනයේ ඇති වන ගැටලුවක් මතයි. එය බෝ වන රෝගයක් නොවේ. එහෙත් ඇතැමුන් මේ රෝගීන් දෙස වපර ඇසින් බලන ආකාරය කණගාටුදායකයි.