Monday, December 25, 2017

දළ පූට්‌ටුවා ගේ ඝාතනය මාකට්‌ කිරීම හා අලි සංරක්‌ෂණය

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, පි. 05, 13.12.2017 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/12/13/feature1.html




පසුගිය දා දළ ලබාගැනීම සඳහා වෙඩි තබා මරා දමන ලද ගල්ගමුවේ දළ පූට්‌ටුවා ඇතා ගැන සටහනක්‌ තැබීම සඳහා සූදානම් වන විට අපූරු කෙටි පණිවිඩයක්‌ ජංගම දුරකථනයට ලැබුණේ ය. එම කෙටි පණිවිඩයෙන් කියෑවුණේ 'මෑතක දී රට ම කතා වුණු දළ පූට්‌ටුවා ගැන ඔබ මෙතෙක්‌ නො දන්නා කතා මෙතනින් බලන්න' කියා යූ ටියුබ් සබැඳියක ලිපිනයක්‌ එවූ පණිවිඩයකි. මේ කෙටි පණිවිඩය දළ පූට්‌ටුවා මේ දිනවල 'මාකට්‌' වී ඇති බවට මනා සාධකයක්‌ සපයයි. (අදාළ අංකය වැනි අප ඉල්ලා ලියාපදිංචි වී නොමැති සේවා අංකවලින් මෙවැනි කෙටි පණිවිඩ ලැබීම පාරිභෝගික අයිතියක්‌ උල්ලංඝනය වීමක්‌ සේ සැලකිය හැකි වීම වෙන ම කරුණකි.)

දළ පූට්‌ටුවා හෝ හරියට ම කිව හොත් ඒ සතා මරා දැමීම පිළිබඳව සමාජයේ සාකච්ඡාවක්‌ ඇති වීම වැදගත් කරුණකි. ඒ වසරකට දෙ සිය පනහක්‌ පමණ අලි ඇතුන් අපේ රටේ මිය යන නිසා ය. එහෙත් මේ සාකච්ඡාව කෙතෙක්‌ සාධාරණීය ද යන්න වැදගත් වේ. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් දළ පූට්‌ටුවා ගේ ඝාතනය බෙහෙවින් අලෙවි වූයේ සමාජ ජාලවල සහ ඕපාදූප වෙබ් අඩවිවල ය. මේ ඇතැම් සටහන් හුදෙක්‌ ඝාතකයන්ට සාප කිරීමට හා බලධාරීන්ට දෙස්‌ තැබීමට වෙන් වූ ඒවා ය. තවත් ඒවා හුදෙක්‌ ම ආවේගකාරී විය. තවත් ඒවායේ විවිධ යෝජනා දක්‌වා තිබිණි. නිදසුනක්‌ ලෙස දළ ඇතුනට ආරක්‌ෂාව ලබා දීම සඳහා මේ සමාජ ජාල සංරක්‌ෂකයන් ඉදිරිපත් කළ යෝජනා අතර රේඩියෝ කොලර් සවි කිරීම හා ඇතුන්ට ආරක්‌ෂක අංශවලින් ආරක්‌ෂාව ලබා දීම වැනි යෝජනා තිබිණි. දළ ලබාගැනීම සඳහා දඩයම් කිරීම වළක්‌වාලීමට මේ පළමු උපක්‍රමයෙන් සහායක්‌ නො ලැබෙන බව ඒ තාක්‌ෂණය දන්නා අයට පැහැදිලි කරුණකි. එසේ ම විශාල මෙන්ම වනගත ප්‍රදේශයක සරන අපේ රටේ ඇතකුට ආරක්‌ෂාව ලබා දීම කිසිසේත් ප්‍රායෝගික නො වන්නකි.

අනෙකක්‌ තබා මේ කතාව දිගින් දිගට ඇදී ගොස්‌ සමාජ ජාලවල බෙහෙවින් සිටින සංරක්‌ෂකයන් ගේ චෝදනාවට හා 'කටගැස්‌මට' බෙහෙවින් ලක්‌ ව ඇති සංස්‌කෘතික අවශ්‍යතා සඳහා හීලෑ අලින් ලබා දීම විවේචනය කිරීම දක්‌වා ම මේ කතාව දික්‌ගැසී ගොස්‌ තිබිණි. (පෙරහැර වැනි සංස්‌කෘතික අවශ්‍යතා සඳහා රාජ්‍ය අංශයේ මැදිහත් වීමෙන් අවශ්‍ය අලින් ලබා දීම සඳහා වැඩපිළිවෙළක්‌ තිබිය යුතු බව අපේ මතය වන අතර, අලින් අනිසි භාවිතය අධික බැවින් පෞද්ගලික අයිතිය ප්‍රවර්ධනය අයෝග්‍ය බව අපේ මතයයි.)

අලි - මිනිස්‌ ගැටුම අවම කරගැනීම සඳහා මෙන්ම, වන අලින් ආරක්‌ෂා කිරීම සඳහා වනජීවී බලධාරීන් විසින් මෙතෙක්‌ ගත් සියලු පියවර අවතක්‌සේරු කරන බවක්‌ මේ ඇතැම් අදහස්‌ තුළ දැකිය හැකි විය. එය සාධාරණ නො වන බව අලි - මිනිස්‌ ගැටුම ගැන ප්‍රාමාණික අවබෝධයක්‌ ඇති අය දන්නා කරුණකි. එසේ ම සමාජ ජාලවල දැකිය හැකි වූ පමණ ඉක්‌මවා ගිය ආකාරයේ ප්‍රතිචාර හා පුවත්වලින් මතු වන්නේ මේ කරුණ දක්‌වාලමින් සමාජයේ කිසියම් හඬක්‌ මතු කිරීමේ අවශ්‍යතාවක්‌ යම් පිරිසකට තිබූ බව ද යන ගැටලුව ද අපට ඇති විය. ඒවායේ පළ වූ සටහන් මෙන්ම ඒවාට දැක්‌වූ ප්‍රතිචාරවල ද කිසියම් කෘත්‍රිම ආකාරයක්‌ ගත් බවක්‌ ද පෙනිණි. කාට හෝ ඩෑෂ් පහරක්‌ එල්ල කිරීම සඳහා බෝලය ඔසවා දීමක්‌ මේ තුළ දැකිය නොහැක්‌කේ නො වේ.

දළ පූට්‌ටුවා ගේ මරණය


දළ පූට්‌ටුවන් පරිසර ප්‍රේමීන් මෙන්ම ජනතාව අතර වැඩි අවධානයකට ලක්‌ වන්නේ ඔවුන් ගේ ඇත් දළවල පිහිටීමේ දැකිය හැකි සුවිශේෂ ලක්‌ෂණය නිසා ය. දළ යුග්මය ඉදිරියට පැමිණ හොඬවැල ඉදිරිපසින් එකට පූට්‌ටු වී පිහිටීම මෙහි දී දැකිය හැකි ය. එම තත්ත්වය නිසා මෙවැනි සතුන්ට හොඬවැල පහසුවෙන් පිටතට ගැනීමට නොහැකි වෙයි. එම අහසුතාව සමඟ දිවි ගෙවීමට මේ සතුන්ට සිදු වේ. මෙවැනි ප්‍රකට දළ පූට්‌ටුවකු යාල හා කුමන ප්‍රදේශවල වාසය කළ අතර, වෙඩි වැදුණු තුවාල හේතුවෙන් එම ඇතා මිය ගියේ 2007 වර්ෂයේ දී පමණ ය. අපේ මතකයේ හැටියට ඒ තුවාල සඳහා ප්‍රතිකාර කරමින් තිබිය දී ය. එහෙත් එදා මෙවැනි හා හෝවක්‌ ඇති කිරීමට තරම් සමාජ ජාල හෝ අන්තර්ජාලය ප්‍රබලව තිබුණේ නැත.

ගල්ගමුව දළ පූට්‌ටුවා ගේ මරණය අවාසනාවන්ත සිදුවීමක්‌ බවට සැකයක්‌ නැත. විශාල ප්‍රදේශයක සැරිසරමින් මිනිස්‌ වාසස්‌ථාන අතර සැරිසරමින් දිවි ගෙවූ මේ සත්ත්වයා මිනිසුන් ගෙන් බොහෝ සෙයින් බැට කා ඇති සත්ත්වයෙකි. එක්‌ ඇසක්‌ අන්ධ වූ අතර අනෙක්‌ ඇසේ ද පෙනීම බෙහෙවින් දුර්වල වීමට හේතුව වී ඇත්තේ මිනිසුන් ගෙන් සිදු වූ ගැහැට ය. කලින් කල මේ ඇතා සමාජයේ අවධානයට ලක්‌ වූ අතර බලධාරීන් ගේ අවධානයට ද ලක්‌ ව තිබූ බව වාර්තා අනුව පැහැදිලි ය. දැනට අනාවරණය වී ඇති ආකාරයට මේ හස්‌තියා මරා දමා ඇත්තේ ඇත් දළ හා ගජමුතු ලබා ගැනීම සඳහා ය. ඇත් දළ යුගලයක්‌ අලෙවි කිරීමට යැමේ දී අත් අඩංගුවට ගත් සැකකරුවන් දෙදෙනකු අනාවරණය වී ඇති තොරතුරු මත කළ සොයාබැලීම්වල දී කහල්ල පල්ලෙකැලේ රක්‌ෂsතය තුළ ස්‌ථානයක තිබී ඇතා ගේ මළසිරුර හමු වී ඇත. ඒ වන විට දිරා යමින් තිබූ දේහය පිළිබඳව කළ පරීක්‌ෂණවලින් ඇතා මරා දැමීම ගැන කරුණු රැසක්‌ අනාවරණය වී ඇත. හිසට හා උදරයට වෙඩි තබා මේ සතා ඝාතනය කර ඇති අතර ඉන් පසුව දළ කපා ඉවත් කර ඇති බව හෙළි වී තිබේ.

මෙරට වෙසෙන දළ ඇති ඇතුන් ප්‍රමාණය මෙරට අලි ගහනයෙන් ඉතා අඩු ප්‍රමාණයකි. 2011 වර්ෂයේ දී මෙරට සිදු කරන ලද අලි සංගණනයේ දී වාර්තා වූ දළ සහිත පිරිමි සතුන් ගේ ගණන 122කි. එනම්, සමස්‌ත පිරිමි සතුන් අතරින් 6.5%ක්‌ තරම් ප්‍රමාණයකි. මේ ප්‍රමාණය ආසියානු අලින් අතර සාපේක්‌ෂව අඩු අගයක්‌ ගන්නා බව සෙසු රටවල සංඛ්‍යා සමඟ සංසන්දනය කරන විට පෙනේ. ඒ අනුව දළ ඇතුන් යනු දිනෙන් දින දැකීමට අපහසු සතුන් වෙමින් ඇති බව පැහැදිලි කරුණකි.

දළ ලබා ගැනීම සඳහා ඇතුන් මරා දැමීම දිගුකාලීන වශයෙන් ගැටලුකාරී තත්ත්වයක්‌ ඇති කරන බව පැහැදිලි ය. දළ සඳහා මේ වන විට ඉල්ලුමක්‌ පවතින්නේ ඒවා ළඟ තබාගැනීමට කැමැති ධනවත් ප්‍රභූ පැළැන්තිය අතර බව පැහැදිලි ය. දළ යොදාගනිමින් විසිතුරු භාණ්‌ඩ නිපදවීමේ කර්මාන්තයක්‌ මේ වන විට අපේ රටේ නොමැත. එහෙයින් ඇත් දළ සඳහා ධනවතුන් හා නැඟී එන ධනවතුන් අතර ඇති කැමැත්ත වැනි ආකල්ප වෙනස්‌ කිරීමට සමාජ ජාල යොදාගැනීමට හැකි නම් එය කාට වත් සාප කරමින් සිටිනවාට වඩා ඵලදායී එකක්‌ විය හැකි ය. විහාරස්‌ථානවල බොහෝ විට ඇත්තේ මිය ගිය හීලෑ ඇතුන් ගේ දළ වන අතර, ප්‍රභූ නිවෙස්‌වල හීලෑ ඇතුන් ගේ දළ මෙන්ම අතීතයේ (හෝ මෑත දී) දඩයම් කළ ඇතුන් ගේ දළ ද තිබිය හැකි ය.

අලි ඇතුන් කෙරෙහි ඇති ආකල්ප


මේ අවස්‌ථාවේ දී අලි - මිනිස්‌ ගැටුම හා අලි ඇතුන් කෙරෙහි සාමාන්‍ය ජනතාව දක්‌වන ආකල්ප ගැන යමක්‌ පැවසීම සුදුසු යැයි හැඟෙයි. මේ ආකල්පවල මිශ්‍ර ස්‌වභාවයක්‌ දැකිය හැකි ය. එය හුදෙක්‌ කළු හෝ සුදු නො වන අතර මිශ්‍ර හැඟීමක්‌ වේ. ගොඩබිම දැකිය හැකි විශාල ම සතා මෙන්ම සංස්‌කෘතික හා ආගමික වටිනාකමක්‌ ද ඇති හෙයින් අලින් කෙරෙහි සාමාන්‍ය ජනතාව අතර කරුණාවක්‌ දැකිය හැකි වෙයි. එයට බුදුදහමින් ලැබුණු අහිංසාව පිළිබඳ ශික්‌ෂණය ද එක්‌ හේතුවක්‌ බව පිළිගත හැකි කරුණකි.

එහෙත් අලින් ගෙන් සිදු වන ගැහැටවල දී අලින් පිළිබඳ ආකල්පය වෛරයක්‌ හෝ ද්වේෂයක්‌ හෝ බවට පත් වීම දැකිය හැකි ය. විශේෂයෙන් සමාජයේ පීඩාවට පත් ව ඇති  හා නූගත් පිරිස්‌ තුළ ඒ තත්ත්වය දැකිය හැකි ය. එය අද ඊයේ සිට නො ව අතීතයේ සිට ම දැකිය හැකි ය. එය අවබෝධ කරගැනීම එතරම් සංකීර්ණ කරුණක්‌ නො වන්නේ මිනිසුන් සෙසු මිනිසුන් පිළිබඳව ද දක්‌වන්නේ මෙවැනි ආකල්පයක්‌ වන නිසා ය. මිනිසුන් අනෙක්‌ මිනිසුන්ට එරෙහි ව, තමන් ගේ ම මිතුරන්ව සිටි අයට එරෙහි ව පවා, කෙතරම් අපරාධ කරන්නේ ද?

අලින් ගෙන් සිදු වන හානිවල දී අලින්ට එරෙහි ව ක්‍රෑර ලෙස ක්‍රියා කරන ආකාරය පිළිබඳ වාර්තා අපට අවම වශයෙන් පෘතුගීසින් මෙරට වෙරළබඩ ප්‍රදේශ පාලනය කළ කාලයේ සිට හමු වේ. ඒ අනුව අලින්ට වෙඩි තැබීම් පමණක්‌ නො ව, හොඬවැලට උණු තෙල් දැමීම, අලින් මතට ගිනි අඟුරු දැමීම වැනි සිදුවීම් පිළිබඳ වාර්තා මේ කාලයේ දී අපට හමු වේ. ඊට පෙර එවැනි උපක්‍රම යොදාගත්තේ ද යන්න අප නො දන්නා බව පමණක්‌ පැවසිය හැකි ය.

අලි ගහනයේ කැපී පෙනෙන වර්ධනයක්‌ සිදු වූ අවස්‌ථාවල දී ඉන් පීඩාවට පත් වූ ජනතාව ඒ සම්බන්ධව ප්‍රතිචාර දක්‌වා ඇති බව වාර්තා අනුව පෙනේ. පෘතුගීසි සමයේ අලි ඇල්ලීම ආදායම් මාර්ගයක්‌ වූ අතර, අලි ගහනය වැඩි වූ ප්‍රදේශ පිළිබඳව පෘතුගීසි නිලධාරීන්ට ගම්වැසියන් දැනුම් දුන් අවස්‌ථා පිළිබඳව සඳහන් වෙයි. මෙය සමාන කළ හැක්‌කේ අලි ඇතුන් ගෙන් සිදු වන ගැහැටවලට විසඳුම් ඉල්ලා මිනිසුන් වීදි බැස පාරවල් වසාගෙන අද සිදු කරන උද්ඝෝෂණය කිරීම් සමඟ ය.

එමෙන් ම අවශ්‍ය තරම් වාර්තා සහිත 19 - 20 සියවස්‌ පිළිබඳව සැලකූ විට පෙනෙන කරුණක්‌ වන්නේ අලින් ගෙන් සිදු වන වගා හානි හා වෙනත් ගැහැට පිළිබඳව බලධාරීන්ට පැමිණිලි කරන්නේ ද ප්‍රදේශවාසී ජනතාව බවයි. ඉන් පසුව අදාළ ප්‍රදේශයේ අලින් ඇල්ලීමට හෝ වෙඩි තැබීමට නියෝග කිරීම දැකිය හැකි විය. ඇතැම් විට ඒ සඳහා වූ බලපත්‍රය ලබා දෙන්නේ නොමිලේ ම ය. එහි දී ඉදිරිපත් වන්නේ දඩයමට රුචිකමක්‌ දක්‌වන "ක්‍රීඩා ලෝලී" සුදු ජාතිකයන් හෝ දේශීය ප්‍රභූන් ය. මොවුන්ට මඟ පෙන්වන්නේ අදාළ ප්‍රදේශයේ ගමේ ප්‍රධානීන් හා ගම්වැසියන් ය. ප්‍රශ්නකාරී අලි ඇතුන් ගෙන් මිදීම එදා ජනතාව ගේ වගා බිම්වල හා ජීවිතවල ආරක්‌ෂාව සඳහා අවශ්‍ය වූ දෙයකි. අප මෙය තේරුම්ගත යුත්තේ එදා පැවැති සන්දර්භය සමඟ ය (මෙය වතු වගාබිම් ආශ්‍රිත ව හුදු ක්‍රීඩාවක්‌ ලෙස ම සිදු වූ අලි දඩයම සමඟ පටලවා නො ගත යුතු ය).

කෙසේ වෙතත් මෙසේ තමන්ට හානි කරන අලින් සමඟ බද්ධ වෛරයක්‌ මේ ජනතාව තුළ දැකිය නොහැක්‌කේ ඔවුන්ට අලියා සංස්‌කෘතික හා ආගමික වශයෙන් වැදගත් සත්ත්වයකු වන නිසා ය. ජාතක පොතේ එන අලින්, නුවර පෙරහැරේ යන ඇතුන් ආදි වශයෙන් අලි ඇතුන් සංස්‌කෘතික වශයෙන් මිනිසුන්ට සමීප සත්ත්වයෙක්‌ වෙයි. මේ හේතුවෙන් අලි ඇතුන් පිළිබඳ ව ස්‌වාභාවිකව ජනනය වන අනුකම්පාවක්‌ ද මිනිසුන් තුළ දැකිය හැකි වේ. වගා ළිඳකට වැටුණු, ඇලකට වැටුණු, තුවාල වූ කරදරයට පත් වුණු අලියකු හෝ ඇතෙකු හෝ බේරා හරින්නට ගමේ ම මිනිසුන් ඉදිරිපත් වන්නේ මේ නිසා ය. ඇතැම් විට ඒ තමන් ගේ වගා පාලු කරන්නා වූ වන අලියා ම බව ඔවුහු දනිති. එහෙත් ඔවුහු එම අලියා වෙනුවෙන් අනුකම්පා කරති.

http://www.vidusara.com/2017/12/13/feature1.html

Thursday, December 7, 2017

ලොතරැයියක් අරන් අදිමු (බස් කතා 6)

(ධනේෂ් විසුම්පෙරුම)

මේ සිදුවීම සිදු වූයේ 1980 ගණන්වල අගදීය. එ් මම නාවල පදිංචිව සිටි කාලයයි. මම එ් දිනවල පාසල් ගියේ 173 තොටළඟ බසයෙනි. මට්ටක්කුලිය ඩිපා්ෙවෙන් ධාවනය වුණු පිටකෝට්ටේ- තොටළඟ බස් හැර එ් පාරේ පුද්ගලික බස් රථ ධාවනය වූයේ නුගේගොඩ-තොටළඟ (?) හෝ කොටුව ලෙසිනි. පුද්ගලික බස් කිව්වාට එ්වා සියල්ලම පාහේ කුඩා එල්ෆ් වර්ගයේ වෑන් රථ විය. (පසුකලක මේ මාර්ගයේද විශාල බස් රථ ධාවනය විය*).

සීසන් තිබුනත් අැතැම් දවස්වල ලංගම බස් නැතිව ප්‍රයිවට් බස්වල යන්න සිදු වූ අවස්ථා අැත. මේ එවැනි දවසක සිදු වූ සිදුවීමකි.

එදත් එල්ෆ් වෑන් රථයක දොරේ එල්ලී විජයබා මාවතේ සිට නාරාහේන්පිට දක්වා යෑමට මට සිදු විය. වෑන් එක අැතුළට රිංගා ගන්නට මට හැකි වුනේ නාරාහේන්පිටදීය. එ් දවස්වල අද මෙන් නාරාහේන්පිටට මහා සෙනගක් නොසිටියත් තරමක සෙනගක් සිටි බව මතකය.

බසය තුළට පිවිසි මට මේ දෙබස අැසුනේ බසයේ අසුනක හිඳ සිටි, පාසැලට යමින් සිටි කුඩා දැරියක හා පියෙකුගෙනි. ඔවුන්ටද අසුනක් ලැබුනේ එ් වෙලාවේ විය යුතුය. බසයේ අධික තදබදය නිසා එ් දැරිය පීඩාවට පත්ව සිටි බව පෙනිනි.

දියණිය - "තාත්තෙ මට නං බස් එකේ ඉස්කෝලෙ යන්න බැහැ." අැය කීවේ මුහුණ පුළුටු කරගෙන විය යුතුය.

පියා - "එ් වුනාට දුවේ අපි ඉස්කෝලේ යන්න ඔ්නැනෙ"

දියණිය - "අපි කාර් එකක් ගනිමුකො" දුව කීවාය.

පියා - "එ්කට ලොතරැයියක්වත් අැදෙන්න ඔ්න දුවේ"

දියණිය - "එහෙනම් අපි ලොතරැයියක් අරන් අදිමුකො තාත්තෙ" එ් දියණියගේ අපූරු යෝජනාවයි.

දෙබස අැසුණු අයට සිනා නැගුණත් කිසිවකු හඩ නගා සිනා සුනේ නැති බව මට මතකය. එ් අැය මේ කිසිවක් හරි හැටි නොදත් කුඩා දියණියක් නිසා විය යුතුය.

එ් දියණිය අද වැඩි මහලු තැනැත්තියක් විය යුතුය. අද එ් වයසේ දියණියන් සිටින තැනැත්තියක් විය හැකිය.

* 173 ශ්‍රීලංගම බස් සේවය අඩු වී ගොස් නතර වූයේ 1990 දශකයේදී පමණය. පසුකලක උඩහමුල්ල ඩිපෝවෙන් එක් බසයක් පමණක් ධාවනය වුවද එයද දැන් නැත. මෑතක් තෙක් නුගේගොඩ-කොටුව අතර ධාවනය වූ පුද්ගලික බස් රථ ධාවනය නතර වූයේ 2015 මුලදී අලුත් අාණ්ඩුව පැමිණි දවස්වලය. දැන් එහෙම මාර්ග අංකයක් නුගේගොඩ පැත්තෙන් නම් නැත.

Friday, December 1, 2017

ගීත ඔස්සේ අතීතයට පිය නැගුවෙමි...

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


මිල්ටන් මල්ලවාරච්චිගෙ සින්දු කීපයක් බස්එකකදි එකදිගට ඇහුනා. ඔහුගෙම භඬින්, මුල් සංගීතයෙන්.

"මා නිසා ඔබ නොපිරූ පෙරුම් - මා නිසා ඔබ නොපැතූ පැතුම්"

"මා හා එදා ප්‍රිය සාදයේ - සුරතේ වෙලී රැඟුවේ ඇයයි"


"වීනා බිඟු වීනා - පවසන්නේ ආදරේ"

මේ ගීතත් එක්ක මගේ හිත නොදැනිම අතීතයට ගියා. මම මුලින්ම මිල දී ගත් කැසට් පටයේ (මතක හැටියට, 'වීණා'?) තිබූ ගීත අතර මේ ගීත තුනම හෝ දෙකක් තිබුනා.

මිල්ටන් කියන්නේ ඒ කාලේ (1988) ඕලෙවල් වයසෙ භිටපු අපේ ප්‍රියතම ගායකයෙක්. ඔහුගේ ප්‍රේම ගීත වගේම විරහ ගීතත් අපි ආසම ගීත වුනා. (එක් එක්කෙනාට ඒවට හේතුත් තිබුනා වෙන්න ඇති). ඔහු පමණක් නොව තවත් බොහෝ අය අපේ ප්‍රියකරන ගායක ගායිකාවන් අතර හිටියා. (එ්ත් අැත්තටම පාසැල් සමයේ වැඩි වශයෙන්ම ගීතවලට අැලුම් කළේ උසස් පෙළ පන්තියෙදි කිව්වොත් වඩාත් නිවැරදියි. එ්ක සංගීත පංතියක් වගෙයි!)

හැබැයි, මුලින්ම මිලට ගත් කැසට් පට කීපයෙන් පසුව කැසට් පට මිලට ගන්නවට වඩා මං කළේ මම කැමති සින්දු තෝරල ඒව විතරක් වෙනම කලෙක්ෂන් හැටියට රෙකෝඩ් කරගන්න එක. එහෙම එකතු ගණනාවක් මා ළඟ තිබුනා. නුගේගොඩ සවන රෙකෝඩ් බාර් එකෙන් තමයි මං ඒවා කර ගත්තෙ. එතකොට ඒ පීස් එකේ තියන්නෙ මං ආස සින්දුම විතරයි. කඩෙන් ගන්න කැසට්වල ආස නැති සින්දුත් තියනවනෙ.

මං ආස සින්දුවල පද, ලස්සන අකුරින් ලියා ගත් හාෆ් ෂීට් පොතක් මම හදාගෙන තිබුනා. එහි ගීත 800 කට වැඩි ගණනක් තිබුණා.

පසුකලක අධ්‍යාපනය හා කාර්යබහුල බවත් එක්ක ගීත ඇසීමෙන් ඈත් වුනා. ආපසු ගීත අහන්න එනවිට ඒ පොතට වුණු දේ මම දන්නෙත් නෑ

දැන් නම් කැසට් වත්, සීඩී, ඩීවීඩීවත් නෙවෙයි තනිකරම සින්දු අහන්නෙ පරිගණකයෙන්. දිනෙන් දින ඉහළ යන එකතුවක් තමයි දැන් තියෙන්නෙ. බහුතරය අපේ කාලෙ ගීත - ඒ කියන්නෙ 1990ට කලින් එව්ව.

ගල් අගුරු භාවිතය අවසන් කිරීමේ උත්සාහයක්‌ - ගල් අගුරුවල කාලය අවසන්?

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, 29.11.2017, පි. 06, (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/11/29/feature2.html




පසුගිය දා ජර්මනියේ බොන් නගරයේ දී අවසන් වූ ජගත් දේශගුණ සමුළුවට සමගාමී ව සිදු වූ වැදගත් සිදුවීමක්‌ ලෙස ගල් අගුරු භාවිතයට එරෙහි ව ලෝකයේ රටවල් ගණනාවක්‌ එක්‌ ව කිසියම් කණ්‌ඩායමක්‌ ලෙස සංවිධානය වීම දැක්‌විය හැකි ය. බ්‍රිතාන්‍යය හා කැනඩාව මුල් වී ආරම්භ කරන ලද මෙහි අරමුණ වූයේ ගල් අගුරු භාවිතය ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීමයි. 'ගල් අගුරු ඉක්‌මවූ බලශක්‌ති සන්ධානය' (Powering Past Coal Alliance) ලෙස නම් කර ඇති මේ එකමුතුව හෝ සන්ධානයට රටවල් 19ක පමණ සහයෝගය ලැබුණු අතර, ඒ අතර මෙක්‌සිකෝව, නවසීලන්තය, ප්‍රංශය, ඉතාලිය, ඔස්‌ටි්‍රයාව, නෙදර්ලන්තය වැනි රටවල් ද සිටියි. එසේ ම ඊට ගල් අගුරු භාවිත නො කරන ෆීජි වැනි රටවල් ද ඇතුළත් වන අතර ගල් අගුරු විශාල ලෙස භාවිත කරන ආසියානු රටවල් කිසිවක්‌ මීට ඇතුළත් නො වීම විශේෂ සිදුවීමකි. ලෝකයේ විශාලතම ගල් අගුරු නිෂ්පාදකයකු වන ඔස්‌ටේ්‍රලියාව ඊට එක්‌ වීම ප්‍රතික්‌ෂේප කර ඇත. කෙසේ වෙතත් මේ සන්ධානයේ අපේක්‌ෂාව වන්නේ ලබන වර්ෂය අවසන් භාගය වන විට මේ කණ්‌ඩායමට රටවල් 50ක පමණ සහයෝගය ලැබෙනු ඇතැයි යන්න ය.

මේ කණ්‌ඩායමේ අරමුණ වන්නේ ගල් අගුරු භාවිතය හැකි තාක්‌ ඉක්‌මනින් අවසන් කිරීම සඳහා කැප වීමෙන් කටයුතු කිරීමයි. එහි දී විදුලිය නිපවීම සඳහා ගල් අගුරු භාවිතය අවසන් කිරීමේ ඉලක්‌ක ඇති කරගැනීම හා ගල් අගුරු මගින් විදුලිය නිපදවීම වැනි ව්‍යාපෘති සඳහා ආයෝජනය නො කිරීම වැනි දේ මේ කණ්‌ඩායමේ අපේක්‌ෂාව වේ. ඒ සඳහා වූ ප්‍රකාශයක්‌ ද නිකුත් කර තිබේ.

මෙය දේශපාලන වශයෙන් කෙතරම් දුරට යථාර්ථයක්‌ විය හැකි ද යන්න තවමත් පැහැදිලි නැත. මේ ප්‍රයත්නය සාර්ථක වේ ද, අසාර්ථක වේ ද යන්න කීමට තවමත් කල් වැඩි ය. මේ නව සන්ධානය කිසිදු නෛතික බැඳීමක්‌ ඇති කණ්‌ඩායමක්‌ නො ව ස්‌වෙච්ඡාවෙන් කිසියම් වූ එකගතාවට පැමිණි රටවල්, ප්‍රාන්ත හා වෙනත් කණ්‌ඩායම් ඇතුළත් කණ්‌ඩායමක්‌ පමණි.

එහෙත් ගල් අගුරු භාවිතය අවසන් වන බව, අවසන් විය හැකි බව හා එය කඩිනමින් සිදු විය හැකි බව මේ නව පියවර මගින් ලෝකයට කිසියම් සංඥාවක්‌ ලබා දී තිබේ. විචාරකයන් මෙය දේශපාලන වශයෙන් ගල් අගුරු පිළිබඳ ව කැමැත්ත දක්‌වන පාර්ශ්වයේ ජරාජයක්‌ ලෙස (political watershed) ලෙස හඳුන්වා දී ඇත්තේ මේ කරුණ නිසාවෙනි.

මෙවර සමුළුවේ දී සිදු වූ වැදගත් සිදුවීමක්‌ සේ ඇතැම් පාර්ශ්ව මේ සන්ධානය හඳුන්වා දෙන ආකාරය දැකිය හැකි ය. එහෙත් මේ පිළිබඳ ව ගල් අගුරු මත බෙහෙවින් රඳා පවත්නා ඇතැම් රටවල් එතරම් අවධානයක්‌ දැක්‌වූ බවක්‌ දැකිය නො හැකි ය. කෙසේ වෙතත් දේශගුණ වෙනස්‌ වීමේ බලපෑමට මුහුණ දී ඇති රටවල් මේ නව සන්ධානය නිසා උද්දාමයට පත් ව ඇති බවක්‌ පෙනෙයි. එය වැදගත් ය. එසේ ම පරිසර හා සමාජ ක්‍රියාකාරී කණ්‌ඩායම් ද මේ පිළිබඳ ව සිය සතුට පළ කර තිබේ.

ගල් අගුරු හා දේශගුණ වෙනස්‌ වීම


ගල් අගුරු යනු කාර්මික විප්ලවයේ පටන් අද දක්‌වා වැදගත් ම බලශක්‌ති ප්‍රභවයක්‌ වූ ෆොසිල ඉන්ධනයකි. එය අද වන විට ද ලෝකයේ විදුලි බල සැපයුමෙන් 40%ක්‌ පමණ ප්‍රමාණයක්‌ සපයන ප්‍රධානතම ඉන්ධනයක්‌ වෙයි. මේ වන විට ද ඇතැම් දියුණු රටවල මෙන් ම දියුණු වන රටවල් රැසක ද ප්‍රධානතම ඉන්ධනයක්‌ ලෙස ගල් අගුරු භාවිත වෙයි. සෙසු ෆොසිල ඉන්ධන ඉදිරි දශක 5 - 6කට අඩු කාලයක දී අවසන් වනු ඇතැයි අපේක්‌ෂා කරනු ලැබුව ද තවත් වසර 100 - 150ක්‌ හෝ ඊටත් මදක්‌ වැඩි කාලයක්‌ සඳහා භාවිතයට ප්‍රමාණවත් ගල් අගුරු සංචිත තිබීම ඒ පිළිබඳ අවධානය යොමු වීමට හේතුවකි.

කෙසේ වෙතත්, කාබන් විමෝචන සම්බන්ධ ව ගත් විට ගල් අගුරු වැදගත් තැනක්‌ ගනියි. ගල් අගුරු භාවිතයෙන් වායුගෝලයට නිකුත් වන හරිතාගාර වායු ප්‍රමාණය විශාල ය. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් ගල් අගුරු දහනය වීම නිසා සිදු වන විමෝචන ලෝකයේ මුළු හරිතාගාර වායු විමෝචන අතරින් 40%ක්‌ පමණ විය හැකි බව වාර්තා වෙයි. මේ අනුව දේශගුණ වෙනස්‌ වීම සඳහා ගල් අගුරු දක්‌වන දායකත්වය සැලකිය යුතු එකක්‌ බව පැහැදිලි ය. එය නො සලකා හළ නොහැක්‌කකි.

එක්‌ විශ්ලේෂණයකින් දක්‌වා ඇති ආකාරයට බලශක්‌ති උත්පාදනය සඳහා ගල් අගුරු භාවිත කිරීම අවසන් කිරීම පැරිස්‌ ගිවිසුමේ ඉලක්‌ක අත්පත් කරගැනීම සඳහා වැදගත් වෙයි. පසුගිය වර්ෂයේ දී පළ වූ එවැනි එක්‌ විශ්ලේෂණයකට අනුව, මේ සියවස මැද භාගය වන විට ගල් අගුරු භාවිතය අවසන් කිරීම අවශ්‍ය වනු ඇත. එහෙත් එය කලාපයෙන් කලාපයට, රටින් රටට වෙනස්‌ වන්නකි. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් යුරෝපා සංගමයේ ගල් අගුරු භාවිතය 2030 වර්ෂය වන විට අවසන් කළ යුතු අතර, චීනය 2040 වර්ෂයේ දී අවසන් කළ යුතු වේ. ලෝකයේ සෙසු රටවල්, 2050 වර්ෂය වන විට ගල් අගුරු භාවිතය අවසන් කිරීම වැදගත් වන බව Implications of the Paris Agreement for Coal Use in the Power Sector නම් පසුගිය වර්ෂයේ දී නිකුත් වූ මේ වාර්තාව පෙන්වා දෙයි.

කෙසේ වෙතත් මේ වන විටත් ගල් අගුරු භාවිතයෙන් ඉවත් වීම සඳහා ඇතැම් රටවල් ප්‍රතිඥා දී තිබේ. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත්, එවැනි රටක්‌ වන බ්‍රිතාන්‍යය, 2025 වන විට එරට තුළ ගල් අගුරු භාවිතය අවසන් කිරීමට තීරණය කර ඇත. මේ වන විට ද එරට ගල් අගුරු භාවිතය සැලකිය යුතු තරම් අඩු කිරීමට ක්‍රියා කර තිබේ. එසේ ම ජර්මනිය වැනි ගල් අගුරු මත තදින් යෑපෙන රටවල් තුළ ද ගල් අගුරුවලින් ඈත් වීම සඳහා එල්ල වන පීඩනයක්‌ දැකිය හැකි වේ.

ගල් අගුරුවල ඇති වෙනත් ගැටලු


ගල් අගුරු භාවිතයේ ඇති සෙසු ගැටලු මේ පිළිබඳ ව ඇති බරපතළ ස්‌වභාවය පෙන්වා දෙන්නකි. ගල් අගුරු නිසා විමෝචනය වන පරිසර දූෂකවලින් ඇති වන සෞඛ්‍ය ගැටලු පිළිබඳ ව පැහැදිලි අවබෝධයක්‌ මේ වන විට ලෝකයට ඇත. වාර්ෂික ව ලෝකය පුරා සිදු වන මරණ අතරින් 800,000ක්‌ පමණ ගල් අගුරු නිසා සිදු වන බව මේ වන විට පෙන්වා දී තිබේ. විශේෂයෙන් මේ ඉන්ධනය දහනය වීමත් සමග නිකුත් වන විවිධ වායු දූෂක නිසා ඇති වන විවිධ සෞඛ්‍ය ගැටලු මේ තත්ත්වයට හේතු වී තිබේ. මේ ගැටලු ප්‍රකට කරුණු වන බැවින් විස්‌තර කිරීම අවශ්‍ය නො වේ.

අනෙක්‌ අතට මේ පරිසර දූෂක නිසා තවත් විවිධ පාරිසරික ගැටලු ඇති විය හැකි බව ද ප්‍රකට කරුණකි. විශේෂයෙන් භාවිතයට ගන්නා ගල් අගුරුවල තත්ත්වය බාල වන්නට වන්නට නිකුත් වන පරිසර දූෂක ප්‍රමාණය ඉහළ යා හැකි ය. සල්ෆර් ඩයොක්‌සයිඩ්, නයිට්‍රජන් ඔක්‌සයිඩ, අංශුමය ද්‍රව්‍ය, රසදිය වැනි විෂ සහිත ද්‍රව්‍ය ගල් අගුරු දහනයේ දී විමෝචනය විය හැකි පරිසර දූෂක අතර වෙයි. මේවා මගින් ඇති විය හැකි පරිසර ගැටලු පිළිබඳ ව බොහෝ දේ සාකච්ඡාවට ලක්‌ ව ඇත.

ගල් අගුරු හා දියුණු වන රටවල්


කෙසේ වෙතත් ගල් අගුරු යනු මේ වන විට ලෝකයේ ඇති ලාබදායක ම ඉන්ධන ප්‍රභව අතරින් එකකි. විශේෂයෙන් පුනර්ජනනය කළ හැකි ඉන්ධන අතරින් ලාබදායක ඉන්ධනයක්‌ වන ජල විදුලිය වැනි ඉන්ධන හැරුණු විට අනෙක්‌ ලාබදායක ඉන්ධන ප්‍රභවය වන්නේ ගල් අගුරු ය. එසේ ම ජල විදුලිය යනු වසර පුරා එක ම ආකාරයෙන් ලබා ගත හැකි බලශක්‌ති ප්‍රභවයක්‌ නො වන නිසා ෆොසිල ඉන්ධනයක්‌ ලෙස ගල් අගුරුවලට සැලකිය යුතු තැනක්‌ හිමි වේ. මේ නිසා දියුණු වන රටවල බලශක්‌ති උත්පාදනයේ විශේෂ වැදගත්කමක්‌ ගල් අගුරුවලට ලැබී ඇත.

අපේ රට වැනි රටක වුව ද ගල් අගුරු වැනි ලාබදායක ඉන්ධනයක ඇති වැදගත්කම විදුලිබල අංශ විසින් පෙන්වා දෙනු ලැබ ඇත. ගල් අගුරු නො තිබෙන්නට අපේ රටේ විදුලිබල නිෂ්පාදන පිරිවැය මේ වන විට අදට වඩා සැලකිය යුතු තරමකින් ඉහළ යා හැකි බව සත්‍යයකි. ඛනිජ තෙල් වැනි වෙනත් තාප ඉන්ධන ප්‍රභව මගින් විදුලිය උත්පාදනය කිරීම සඳහා අධික වියදමක්‌ දැරීමට අපේ රටට සිදු වූයේ මෑත අතීතයේ දී ය. එහෙත් ජල විදුලිය හා සමාන්තර ව තාප විදුලිය තුලනය කර පවත්වාගනිමින් මේ වන විට රටේ විදුලි සැපයුම ලබා දීමේ දී නොරොච්චෝලේ පිහිටා ඇති මෙගාවොට්‌ 900ක ගල් අගුරු බලාගාරයෙන් සුවිශේෂ කාර්යභාරයක්‌ ඉටු වේ.

මෙහි දී මතු වන ගැටලුව වන්නේ දියුණු වන රටවල කාබන් විමෝචන සඳහා ගල් අගුරුවල දායකත්වය කෙතරම් වේ ද යන්න ය. චීනය වැනි රටක කාබන් විමෝචන ඉහළ අගයක්‌ ගත්ත ද සෙසු දියුණු වන රටවල් රැසක කාබන් විමෝචන ප්‍රමාණය සාපේක්‌ෂ ව අඩු අගයක්‌ ගන්නා බැවින් එම රටවලට ගල් අගුරු භාවිත කිරීමේ දී විමෝචන පිළිබඳ ගැටලුවක්‌ නොමැත. මේ වන විට පවත්නා ප්‍රවණතාවය අනුව, සමස්‌තයක්‌ ලෙස ගත හොත් ආසියානු රටවල 2040 වර්ෂය පමණ වන විට විදුලි බල උත්පාදනයෙන් තුනෙන් එකක්‌ පමණ ගල් අගුරු මගින් සැපයෙනු ඇතැයි අපේක්‌ෂා කරනු ලැබේ. මේ අනුව ආසියානු කලාපයේ බලශක්‌ති සැපයුම සම්බන්ධ ව තවදුරටත් සැලකිය යුතු වැදගත්කමක්‌ ගල් අගුරුවලට හිමි වීම අපේක්‌ෂා කළ හැකි ය.

එහෙත් ගල් අගුරු භාවිතය ඉහළ යැමේ දී ඒ සමග එන හානි ද ඇති බව අප සිහි තබාගත යුතු වෙයි. බාල තත්ත්වයේ ගල් අගුරු, ඒවායේ ඇති අපද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණය වැනි කරුණු මත නිකුත් වන පරිසර දූෂක රඳා පවතී. එසේ ම හැකි තාක්‌ පිරිසිදු තාක්‌ෂණය හැකි උපරිම ආකාරයෙන් යොදාගැනීමෙන් සිදු විය හැකි හානිය අවම කරගැනීම මේ රටවල ප්‍රමුඛතාවක්‌ වී නො තිබීම කණගාටුව ට කරුණකි. හුදෙක්‌ ලාබදායක බලශක්‌තිය අවශ්‍ය වූ පමණින් ම ගල් අගුරු භාවිතය ප්‍රවර්ධනය කිරීම වෙනුවට අවශ්‍යතාව අනුව යෝග්‍ය පිරිසිදු තාක්‌ෂණික ක්‍රම සහිත ව වඩාත් පිරිසිදු ගල් අගුරු භාවිත කිරීම මෙහි දී වැදගත් වෙයි.

http://www.vidusara.com/2017/11/29/feature2.html

Tuesday, November 21, 2017

නියගය හා කැරලි කෝලාහල ඇති වීම අතර නූතන ලෝකයේ දැකිය හැකි සබඳතාව

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, 08.11.2017, පි. 07 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/11/08/feature1.html



නියගය හා ජල හිගය වැනි ස්‌වාභාවික ආපදා අවස්‌ථාවල දී කැරලි කෝලාහල ඇති වීම සිදු විය හැකි සිදුවීමකි. මේවා සුළු ගැටුම්වල සිට මහා අරගල දක්‌වා විවිධ විය හැකි ය. එවැනි අවස්‌ථාවල දී ඇතැම් විට පාලන තන්ත්‍ර පවා බිඳ වැටුණු අවස්‌ථා ඇති බව ඉතිහාසයේ සඳහන් වේ. එමෙන් ම ඉතිහාසයේ සඳහන් නො වෙතත්, එවැනි ආපදා අවස්‌ථා ඇතැම් රටවල පාලන තන්ත්‍ර බිඳවැටීම සඳහා ඝෘජු ව හා වක්‍ර ව බලපා ඇති බව පර්යේෂණ මගින් පෙන්වා දී තිබේ. වීනයේ ඇතැම් රාජ වංශවල බිඳ වැටීම, ඇමෙරිකානු මහාද්වීපයේ ඇතැම් ප්‍රදේශවල අතීතයේ පැවැති ශිෂ්ටාචාර බිඳවැටීම සඳහා මේ තත්ත්වය හේතු වී ඇති බව නූතන පර්යේෂණවලින් හෙළි වී ඇත.

කෙසේ වෙතත් අතීතයට සාපේක්‌ෂව සමාජ ආරක්‌ෂණය අතින් වඩා ඉහළ තත්ත්වයක්‌ පවත්නා වර්තමාන සමාජයෙහි එවැනි තත්ත්වයක්‌ ඇති විය හැකි ද යන්න ගැටලුවකි. විශේෂයෙන් තොරතුරු හා දේශපාලන යාන්ත්‍රණය මගින් එවැනි තත්ත්ව පාලනය කිරීම සඳහා කටයුතු කළ හැකි තත්ත්වයක්‌ තිබිය දී එවැනි තත්ත්වයක්‌ ඇති විය හැකි ද යන්න ගැටලු සහිත ය. එහෙත් ආර්ථික අතින් එතරම් ඉදිරියට ගොස්‌ නොමැති රටවල හෝ සමාජවල මෙවැනි තත්ත්ව දැකිය හැකි බවට සාධක ඇත. මේ නිසා නියග කාලය හා කැරලි කෝලාහල ඇති වීම අතර ඇති සම්බන්ධය කෙබඳු ආකාරයේ එකක්‌ ද යන්න පිළිබඳ ව කලක්‌ තිස්‌සේ අධ්‍යයනය කිරීමට උනන්දුවක්‌ දැකිය හැකි විය. අප්‍රිකාවේ සිදු කරන ලද මෑතක දී ප්‍රකාශයට පත් අධ්‍යයනයකින් නියග හා කැරලි කෝලාහල අතර ඇති ඝෘජු සම්බන්ධය පිළිබඳ ව පෙන්වා දී තිබිණි.

අප්‍රිකාවේ නියගය හා කෝලාහල


මේ අධ්‍යයනයේ දී අවධානයට ලක්‌ වූ ප්‍රදේශය හෙවත් උප-සහරානු අප්‍රිකාව සම්බන්ධ ව ජලය වැදගත් සාධකයක්‌ වන අතර, ජලය හිග වීම හා වියළි කාලගුණ තත්ත්ව ඇති වීම මේ කලාපයේ සුලබ ය. මිනිසුන් විසින් වගා කරනු ලබන භෝග අතරින් 95%ක්‌ පමණ වර්ෂා ජලය යටතේ වගා කරනු ලබන භෝග වෙයි. වාරි ජල සම්පාදනය සඳහා සුදුසු ප්‍රදේශවල වගා කරනු ලබන්නේ භෝග අතරින් 5%ක්‌ තරම් අඩු ප්‍රමාණයක්‌ පමණකි. එසේ ම මේ ප්‍රදේශයේ පිරිසිදු ජලපහසුකම් නො මැති ජන සංඛ්‍යාව ඉහළ වන අතර, මේ නිසා අසාමාන්‍ය වියළි කාලගුණ තත්ත්වයක්‌ ඇති වීමෙන් ජලය හිග වීමට ඇති අවස්‌ථා ඉහළ යයි.

මෙසේ ජලය හිග වීම නිසා කෘෂි නිෂ්පාදනය අඩු වේ. එය ගොවීන් ගේ ආදායම අඩු වීමට ද හේතු වේ. ආහාර නිෂ්පාදනය අඩු වීම ප්‍රජාව අතර ආහාර හිගයකට හේතු වේ. ආහාර හිග වීම නිසා ආහාර මිල ද ඉහළ යයි. නාගරික ප්‍රදේශවල ප්‍රමාණවත් ආහාර සැපයුමක්‌ නො ලැබීම ද සිදු විය හැකි ය. මේ තත්ත්වය නිසා ගැටුම් හා කැරලි කෝලාහල ඇති විය හැකි ය. විවිධ ජන කණ්‌ඩායම් අතර හිග වන ජල සම්පතට ඇති වන තරගයේ ප්‍රතිඵලයක්‌ ලෙස ඔවුන් අතර ගැටුම් ඇති වීමේ අවස්‌ථා ඉහළ යැම සිදු වෙයි.

මීට පෙර මෙවැනි ගැටුම් පිළිබඳව සිදු කර තිබූ අධ්‍යයන විශාල ප්‍රදේශයක්‌ ආවරණය කළ ඒවා විය. එහෙත් මෙවැනි කෝලාහල ඇති වන්නේ කුඩා ප්‍රදේශවල වීම නිසා දත්ත අවශ්‍ය වන්නේ කුඩා ප්‍රදේශ සම්බන්ධ ව විය. එනම් නියගය පිළිබඳ ව මෙන් ම කෝලාහල සම්බන්ධ ව දත්ත අවශ්‍ය වන්නේ ද සාපේක්‌ෂව කුඩා ප්‍රදේශ සම්බන්ධව ය. මේ නිසා වඩා සියුම් ව දත්ත නිරීක්‌ෂණය හා විශ්ලේෂණය කිරීමක්‌ අවශ්‍ය කර තිබේ. මේ සඳහා පර්යේෂකයන් කුඩා ප්‍රදේශ අනුව දත්ත එකතු කිරීම සිදු කර ඇත.

මේ පිළිබඳ ව අවධානය යොමු කළ පර්යේෂකයන් පිරිසක ගේ අභිප්‍රාය වූයේ මේ ජල හිගය හා කැරලි ඇති වීම අතර කිසියම් ක්‍රමානුකූල සම්බන්ධයක්‌ තිබේ ද යන්න සොයාගැනීමයි. මේ සඳහා ඔවුහු නියගය පිළිබඳ ව දර්ශකයක්‌ හා ගැටුම් පිළිබඳ දර්ශකයක්‌ යොදාගනිමින් අලුත් ම අකාරයක සංසන්දනයක්‌ සිදු කර ඇත. ඔවුන් නියගය පිළිබඳ දත්ත ලබාගැනීම සඳහා මෙහි දී යොදාගෙන ඇත්තේ යම් ප්‍රදේශයක වර්ෂාපතනය හා වාෂ්පීකරණය අතර වෙනස පෙන්වා දෙන සුචියක්‌ වන ප්‍රමිත කළ වර්ෂාපතන - වාෂ්පීකරණ සුචියයි (Standardised Precipitation - Evapotranspiration Index). මෙමගින් වසර සියයක්‌ කාලයක්‌ සඳහා මාසයෙන් මාසයට, වර්ග කිලෝමීටර් 2,500 ප්‍රදේශයෙන් ප්‍රදේශයට දත්ත ලබාගත හැකි ය. මෙසේ ලබාගත් දත්ත හා සමාජ ගැටුම් විශ්ලේෂණ දත්ත සමුදාය (Social Conflict Analysis Database) නම් ගැටුම් පිළිබඳ තොරතුරු ඇතුළත් දත්ත සමුදායක්‌ මගින් ලබාගත් දත්ත හා සමපාත කිරීමෙන් පර්යේෂකයන් උක්‌ත අධ්‍යයනය සිදු කර තිබේ. මේ ගැටුම් පිළිබඳ දත්ත සමුදායට අදාළ ගැටුම් පිළිබඳ ව නිශ්චිත ස්‌ථානීය විස්‌තර, ආරම්භය හා පැවැති කාලය වැනි විස්‌තර ඇතුළත් ය. මෙහි දී නියගයට අදාළ නො වන වෙනත් හේතු නිසා ඇති වූ ගැටුම් තිබීමට හැකි වීම පර්යේෂකයන් මුහුණ දුන් අභියෝගයක්‌ විය. ඒවා වෙන් කර ගැනීමෙන් පසුව නියගය නිසා ඇති වූ ගැටුම් හඳුනාගැනීමට පර්යේෂකයන්ට හැකියාව ලැබී ඇත.

උප - සහරානු අප්‍රිකාවේ 1990 සිට 2011 වර්ෂය දක්‌වා වූ කාලයේ දී ඇති වු කැරලි කෝලාහල 1,738ක්‌ පිළිබඳ ව කරුණු විමසීම මෙහි දී සිදු කර ඇති අතර එහි දී ආවරණය කර ඇති රටවල් ගණන 42කි. මෙහි දී අදාළ ස්‌ථානය පිළිබඳ ව දත්ත සහිත වූ කුඩා පරිමාණ සමාජ ගැටුම් හෙවත් අරගල (small - scale social conflict-riots) සේ මේ අධ්‍යයනයේ දී හඳුන්වා දී ඇත.

ජල හිගය හා ගැටුම් අතර සම්බන්ධතාව


මෙහි දී පර්යේෂකයන් අනාවරණය කරගත් ආකාරයට නියගය පැවතීම නිසා කැරලි කෝලාහල ඇති වීමට ඇති හැකියාව 10%කින් පමණ ඉහළ යා හැකි ය. එය ඕනෑ ම ප්‍රදේශයක ඇති විය හැකි දෙයකි. එය අදාළ ප්‍රදේශය පිහිටන්නේ නගරයක ආසන්නයේ වුව ද, කාන්තාරයක්‌ ආසන්නයේ වුව ද යනුවෙන් වෙනසක්‌ නොමැත. එසේ ම පර්යේෂකයන් මෙහි දී හඳුනාගෙන ඇති ආකාරයට නියග ආශ්‍රිත කැරලි කෝලාහල ඇති වීමට ඇති හැකියාව සඳහා බලපාන තවත් සාධක තුනක්‌ තිබේ. ඉන් එකක්‌ වන්නේ ජන ඝනත්වයයි. අධික ජන ඝනත්වයක්‌ ඇති ප්‍රදේශයක දී ජල අවශ්‍යතාව අධික වන බැවින් කැරලි කෝලාහල ඇති වීමේ හැකියාව 50%ක්‌ දක්‌වා ඉහළ යා හැකි ය. එසේ ම නියගයේ අවදානමට ලක්‌ ව ඇති ප්‍රදේශයේ විල් හෝ ගංගාවක්‌ නොමැති නම් කැරලි කෝලාහල ඇති වීමේ හැකියාව දෙගුණයකින් හෙවත් 20% දක්‌වා ඉහළ යයි. අනෙක්‌ අතට එකිනෙකට වෙනස්‌ ජනවර්ග එක ම ජල ප්‍රභවයක්‌ පරිහරණය කරන අවස්‌ථාවල දී නියගයක්‌ ඇති වුව හොත් හා ජල පරිහරණය පිළිබඳ සාම්ප්‍රදායික විධික්‍රම බිඳවැටීමක්‌ සිදු වුව හොත්, කැරලි කෝලාහල ඇති වීමේ හැකියාව 20% දක්‌වා ඉහළ යා හැකි ය.

එසේ ම නියගය හා සම්බන්ධ ගැටුම් ඇති වන්නේ මාසයක්‌ පමණ කාලයක්‌ ඇතුළත දී වීම විශේෂිත ය. එමගින් පෙන්වා දෙන්නේ තමන් ගේ කෘෂිකර්මයට, ආර්ථිකයට හා සෞඛ්‍යයට බලපාන ගැටලුවක්‌ පිළිබඳ ව ප්‍රජාව කඩිනමින් ප්‍රතිචාර දක්‌වන බවයි. මේ අධ්‍යයනයෙන් නියගය හා කැරලි කෝලාහල ඇති වීම අතර ඇති ක්‍රමානුකූල හා ක්‌ෂණික සම්බන්ධය පිළිබඳ ව කරුණු අනාවරණය කරයි.

ගැටුම් වැළැක්‌වීමේ වැදගත්කම


මෙහි දී පර්යේෂකයන්ට හෙළි වී ඇත්තේ ජල සම්පත්වල හදිසියේ අඩු වීම නිසා අසහනකාරී තත්ත්ව ඇති වීම අතර ක්‍රමානුකූල සම්බන්ධතාවක්‌ ඇති බවයි. විශේෂයෙන් සාපේක්‌ෂව අඩු ආර්ථික වර්ධනයක්‌ සහිත සමාජයක මෙවැනි ගැටුම් ඇති වීමට අවස්‌ථා ඇති බව පැහැදිලි ය. සමාජ සංවර්ධනයත් එයට හේතුවක්‌ වී ඇත. අප්‍රිකාවෙන් පිටත වුව ද මෙවැනි තත්ත්ව ඇති ප්‍රදේශවල ද සමාන තත්ත්ව වාර්තා වී ඇත. ඉන්දියාවේ ඇතැම් ප්‍රදේශ මේ සඳහා නිදසුන් වේ. කෙසේ වෙතත්, සමාජ ආර්ථික වශයෙන් වඩාත් දියුණු තත්ත්ව ඇති රටවල හා සමාජවල පවා ජලය පිළිබඳ ගැටලුවල දී ජනතාව අතර ගැටුම් ඇති විය හැකි අවස්‌ථා අපේක්‌ෂා කළ හැකි ය. ඒ ජල අර්බුද වඩාත් තීව්‍ර වන අවස්‌ථාවල දී ය. අනෙක්‌ අතට බරපතළ ආපදා තත්ත්වවල දී දියුණු යෑයි සම්මත රටවල වුව ද එවැනි තත්ත්වයක්‌ අපේක්‌ෂා කළ හැකි ය. සමාජ ආරක්‌ෂණය හා සුබසාධනය ඉහළ මට්‌ටමින් ඇති රටවල පවා ආපදා අවස්‌ථාවල ද ඇති වූ මෙවැනි බිඳවැටීම් අපි දැක ඇත්තෙමු.

මෙවැනි ගැටුම් නිසා ජීවිත හානි මෙන් ම දේපළ හානි ද ඇති වේ. එපමණක්‌ නො ව එය අදාළ රටේ ආර්ථිකයට ද බලපායි. ඇතැම් අවස්‌ථාවල දී එහි ඇති වන තත්ත්වය පෞද්ගලික මෙන් ම රාජ්‍ය අංශයේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරිත්වය සඳහා බලපෑමක්‌ සිදු කරන අතර, මේ තත්ත්වය වඩාත් බලපෑමක්‌ ඇති කරන්නේ දරිද්‍රතාව අධික වූ ප්‍රදේශවලට ය. මේ නිසා උක්‌ත පර්යේෂකයන් පවසන වැදගත් කරණක්‌ වන්නේ නියග තත්ත්වයක්‌ හමුවේ ඇති වන ගැටුම්කාරී තත්ත්වය පාලනය කිරීම සඳහා දේශපාලන ආයතනවල කඩිනම් හා ක්‌ෂණික මැදිහත්වීම වැදගත් වන බවයි. විශේෂයෙන් ගැටුම් වැළැක්‌වීම හා ජනතාව ගේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා මේ පර්යේෂණය වැනි පර්යේෂණවල ප්‍රතිඵල යොදාගැනීමට ඇති හැකියාව පැහැදිලි කරුණකි. මේ තත්ත්වය අද දවසේ අප්‍රිකාවට මෙන්ම හෙට දවසේ සෙසු ලෝකයට ම වැදගත් වන්නේ ඉහළ යන වියළි දේශගුණ තත්ත්වය අනාගතයේ දී සෙසු රටවලට ද වැඩි බලපෑමක්‌ සිදු කිරීමේ අවදානමක්‌ ඇති නිසා ය.

මුලාශ්‍රය: Journal of Environmental Economics and Management, 10.1016/j.jeem.2017.06.002

Saturday, November 11, 2017

අනූව දශකයේ බැරියර් අත්දැකීමක්

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

මේ සිදුවීම වූයේ 1990 දශකයේ මැද දීය. ඒ යුද්ධය අතර, සාම තවලම් දැක්කවූ හා පැකේජ පොදි බැදි කාලයයි. ඊනියා සාම වෑයමට එරෙහිව සමාජයේ යම් මතයක් ඇති කිරීමට ක්‍රියාකාරී කාර්යයක් කළ සංවිධානයක් වූයේ චින්තන පර්ෂදයයි. ඒ විවිධ සම්මන්ත්‍රණ, දේශන හා පත්‍රිකා බෙදීම් ආදිය සංවිධානය කරමිනි. එවකට කොළඹ සරසවියේ උගනිමින් සිටි මමද ඊට සුළු වශයෙන් හෝ සහායවීමට වාසනාව ලදිමි.
කැලණියේ පිහිටි නාලක හිමියන්ගේ පන්සලේ සිට දිනක් රාත්‍රියේ ත්‍රීරෝද රථයක නැගී අප කණ්ඩායමක් පිටත්වූයේ කොළඹ නගරයේ පෝස්ටර් ඇලවීමටය. රියදුරු හැර අප හතර පස් දෙනෙකු පමණ එදා රියේ ඉන්නට ඇත.

අද මෙන් නොව එදා පාරේ තැන් තැන්වල ආරක්ෂක මුර කපොලුය. ත්‍රස්ත තර්ජනය නිසා වාහන පරීක්ෂාව දැඩිව සිදුකරන ලදි. අප ගිය ත්‍රීරෝද රියද එවැනි තැනක නතර කෙරිණි.

"කොහේද යන්නේ" ... "මොනවද වාහනේ තියෙන්නේ" ... "කට්ටිය බහින්න බලන්න" ...
මේ සුපුරුදු ප්‍රශ්න මැද පොලිස් නිලධාරියාට ගැටලුවක් වූයේ රියේ වැඩි පිරිසක් ගමන් කිරීමයි.
"ත්‍රීවීල් එකක මච්වර කට්ටිය කොහෙද යන්නේ?"

අප හා සිටි වැඩිහිටියා වූ ඒ වන විට මොරටුව සරසවියේ අවසන් වසර සමත්ව සිටි සොහොයුරා අප යන කටයුත්ත කීවේය.

"කෝ බලමු මොනවද ඔය අලවන්න යන ඔය පෝස්ටර් කියලා..." ඒ හමුදා සෙබළකුගේ අණ විය. අපි පෝස්‌ටර් කීපයක් දිග හැරියෙමු.

ඒවායේ වූයේ රටේ ඒකීය භාවය, රට රැකීම ආදිය ගැන හා පැකේජ විරෝධීව ලියැවුණු දේය. ලයිට් එලියෙන් මේවා කියැවූ ඔවුන්ගේ ප්‍රතිචාර වෙනස් විය.

"මේවා තමයි අද ගහන්න ඕන පෝස්ටර්" එක් හමුදා සෙබළෙක් කීවේය.

"මල්ලි ඕනෑ නම් ඉස්සරහත් තව එක්කෙනෙක් දාගෙන යන්න." රියදුරාට එසේ කීවේ අර පොලිස් නිලධාරියාය.

"හරි මල්ලිලා යන්න."

ඔවුන්ගේ රාජකාරියට ස්තුති කළ අපි අපේ කටයුත්තට පිටත්වීමු.

Wednesday, October 25, 2017

'අපේ පොදු අනාගතය' වසර 30කට පසු

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, 18.10.2017, පි. 5 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/10/18/feature2.html



1987 ඔක්‌තෝබර් මාසය, නූතන පරිසර ව්‍යාපාරයේ වැදගත් සිදුවීමක්‌ සනිටුහන් කළ මාසයකි. ඒ තිරසර සංවර්ධනයට ජගත් මට්‌ටමින් පුළුල් පිළිගැනීමක්‌ ලබා දීමට හේතු වූ 'අපේ පොදු අනාගතය' (Our Common Future) නම් වාර්තාව එක්‌සත් ජාතීන් ගේ මහා මණ්‌ඩලයේ පූර්ව සැසියක්‌ වෙත නිල වශයෙන් ඉදිරිපත් කරන ලද්දේ අදින් වසර 30කට පෙර එම මාසයේ දී වීම නිසා ය. එය බෘන්ඩ්ට්‌ලන්ඩ් කොමිසම ලෙස ද ප්‍රකට වූ පරිසරය හා සංවර්ධනය පිළිබඳ ජගත් කොමිසමේ වාර්තාව විය.

1960 දශකයේ පටන් පරිසරයේ ඇති වී තිබූ විවිධ ගැටලු හේතුවෙන් ලෝකයේ විවිධ රටවල - විශේෂයෙන් දියුණු රටවල - මේ පිළිබඳව සැලකිය යුතු අවධානයක්‌ යොමු වී තිබිණි. 1970 වර්ෂයේ ඇමෙරිකාවේ පළමු වරට සමරන ලද මිහිතල දිනය හා ඉන් එරට තුළ හා ජගත් මට්‌ටමෙන් පරිසරය පිළිබඳව ඇති වූ අවධානය මීට නිදසුනකි. අනතුරුව 1972 වන විට ජගත් මට්‌ටමින් ලෝකයේ ම අවධානය පාරිසරික ගැටලු වෙත යොමු වී තිsබිණි. එම වර්ෂයේ දී ස්‌වීඩනයේ ස්‌ටොක්‌හෝම් නගරයේ දී පැවැති මානව පරිසරය පිළිබඳ එක්‌සත් ජාතීන් ගේ සම්මන්ත්‍රණය (UNCHE) මේ පිළිබඳව ජගත් සැලකිල්ල යොමු වීමේ ප්‍රතිඵලයකි. එය නූතන පරිසර ව්‍යාපාරයේ වැදගත් සන්ධිස්‌ථානයක්‌ සේ සැලකේ.

පරිසරය පිළිබඳව එසේ අවධානයක්‌ යොමු වුව ද, දිගුකාලීන වශයෙන් ගත් විට සංවර්ධනය හමුවේ පරිසරය මුහුණ දී තිබූ අභියෝග ජයගැනීම සඳහා එතරම් සාධනීය වූ පියවරක්‌ ලෝකයේ දැකිය නොහැකි විය. සියලු රටවල් තමන්ට සුපුරුදු ආර්ථික සංවර්ධන ආකෘතිය ම අනුගමනය කිරීම 1980 දශකයේ දී ද දැකිය හැකි විය.

පරිසරය හා සංවර්ධනය පිළිබඳ ජගත් කොමිසම


මේ පසුබිමේ දී මානව පරිසරයේ හා ස්‌වාභාවික සම්පත්වල ඇති වී තිබු දැඩි හායනය පිළිබඳව සොයා බලා කටයුතු කිරීම සඳහා කොමිසමක්‌ පත් කිරීමේ යෝජනාවක්‌ 1983 වර්ෂයේ දෙසැම්බර් මාසයේ දී එක්‌සත් ජාතීන් ගේ මහා මණ්‌ඩල රැස්‌වීමේ දී සම්මත කරන ලදි. එම අංක 38/161 දරන යෝජනාව වූයේ ''වසර 2000ට හා ඉන් ඔබ්බට පරිසර දැක්‌ම සකස්‌ කිරීමේ ක්‍රියාවලිය'' සඳහා වූ විශේෂ කොමිසමක්‌ පත් කිරීම ය. මේ අද අප දන්නා පරිසරය හා සංවර්ධනය පිළිබඳ ජගත් කොමිසම (World Commission on Environment and Development) නම් කොමිසමේ ආරම්භයයි.

ඉහත කී මහා මණ්‌ඩල යෝජනාවෙන් කොමිසමට පැවරුණු කාර්යයන් අතරින් එකක්‌ වූයේ වසර 2000 හා ඉන් අනතුරුව එළැඹෙන කාලය සඳහා තිරසර සංවර්ධනය අත්පත් කරගැනීම උදෙසා දිගුකාලීන පාරිසරික උපායමාර්ග යෝජනා කිරීම ය. කොමිසමේ සභාපතිනිය වූයේ නෝර්වේ රාජ්‍යයේ අග්‍රාමාත්‍යවරියක වූ ග්‍රෝ හාලේම් බෘන්ඩ්ට්‌ලන්ඩ් ය. කොමිසම ඇතැම් විට බෘන්ඩ්ට්‌ලන්ඩ් කොමිසම (Brundtland Commission) ලෙසින් හැඳින්වෙන්නේ සභාපතිනිය ගේ නමිනි. ඇය ගේ විද්‍යාත්මක පසුබිම නිසා එහි සභාපති ලෙස පත් කරන ලද බව සැලකේ. එහි උප සභාපති වූයේ සුඩාන ජාතිකයකු හා එහි විදේශ අමාත්‍යවරයා වූ මන්සූර් කාලිඩ් ය. දියුණු රටවල් මෙන්ම දියුණු වන රටවල් ද වශයෙන් විවිධ රටවල් 21ක සාමාජිකයන් ගෙන් සමන්විත වූ මේ කොමිසම වසර තුනක්‌ පමණ කාලයක්‌ කටයුතු කළේ ය.



කොමිසමේ වාර්තාව 1987 අප්‍රේල් මාසයේ දී මුද්‍රණය කරන ලද අතර, එක්‌සත් ජාතීන් ගේ මහා මණ්‌ඩලයේ සැසියක්‌ වෙත නිල වශයෙන් භාර දෙන ලද්දේ අදින් වසර තිහකට පමණ පෙර 1987 ඔක්‌තෝබර් මාසයේ දී ය. මහා මණ්‌ඩලය විසින් දෙසැම්බර් මාසයේ දී පිළිගන්නා ලද එම වාර්තාව 'අපේ පොදු අනාගතය' (Our Common Future) නම් වූ අතර එය ඇතැම් අවස්‌ථාවල දී බෘන්ඩ්ට්‌ලන්ඩ් වාර්තාව (Brundtland Report) යනුවෙන් ද හැඳින්වේ. මේ වාර්තාව නිකුත් කිරීමෙන් පසුව 1987 දෙසැම්බර් මාසයේ දී කොමිසමේ කටයුතු නිමාවට පත් විය.

අපේ පොදු අනාගතය වාර්තාව


'අපේ පොදු අනාගතය' වාර්තාව වැදගත් වන්නේ එම`ගින් හෙළිදරවු කරන ලද ඉදිරි ම`ග හේතුවෙනි. අද වන විට ඉතා පුළුල් ලෙස භාවිත වන තිරසර සංවර්ධනය යන සංකල්පය පුළුල් ලෙස පිළිගැනීමට ලක්‌ වන්නේ හා ප්‍රචලිත වන්නේ මේ වාර්තාව ම`ගිනි.

තිරසර සංවර්ධන සංකල්පය ඒ වන විට ද භාවිතයේ තිබුණු සංකල්පයකි. ඒ පිළිබඳ අදහස 1960 දශකයේ පමණ සිට යොදාගෙන තිබුණු බව අයිරිස්‌ බරෝවි මේ කොමිසමේ ඉතිහාසය පිළිබඳව 2014 දී ලියූ කෘතියකින් පෙන්වා දී ඇත. 1972 වර්ෂයේ දී බාබරා වෝඩ් හා රේනේ ඩුබොස්‌ විසින් රචනා කරන ලද 'එක්‌ මිහිතලයක්‌ පමණයි' (Only One Earth) නම් කෘතියේ මේ පිළිබඳව සඳහන් වන බව පැවසේ. පෙර සඳහන් කළ පරිදි 1983 වර්ෂයේ දී පරිසරය හා සංවර්ධනය පිළිබඳ කොමිසමේ කාර්ය භාරය නම් කිරීමේ දී ද තිරසර සංවර්ධන අත්පත් කරගැනීම ගැන සඳහන් වේ. මේ අනුව අපේ පොදු අනාගතය කෘතිය විසින් සිදු කරන ලද්දේ මේ තිරසර සංවර්ධනය සංකල්පය ජගත් මට්‌ටමින් පිළිගැනීමට ලක්‌ කිරීම හා ප්‍රචලිත කිරීම බව පැහැදිලි ය.

එසේ ම මේ වාර්තාව ඉන් පසුව පැමිණි අන්තර් ජාතික සාකච්ඡාවලට වැදගත් පදනමක්‌ සැපයී ය. 1992 වර්ෂයේ දී බ්‍රසිලයේ රියෝ ද ජැනේරෝ නගරයේ දී පැවැත්වූ මිහිතල සමුළුවට හා එහි දී එක`ගතාවට පැමිණි 21 වැනි සියවස සඳහා වූ න්‍යායපත්‍රය (Agenda 21) සඳහා 'අපේ පොදු අනාගතය' හා තිරසර සංවර්ධනය ම`ගපෙන්වන සංකල්පය විය.

උක්‌ත වාර්තාව මඟින් තිරසර සංවර්ධනය සඳහා හඳුන්වා දෙන ලද අර්ථදැක්‌වීම වන්නේ අනාගත පරම්පරාවල අවශ්‍යතා සඳහා යොදාගැනීමට බාධා නො වන ආකාරයෙන් වර්තමාන අවශ්‍යතා සඳහා යොදාගැනීම යන්න ය. 1987 පටන් තිරසර සංවර්ධනය ලෝක සංවර්ධනයේ මාර්ගෝපදේශක සංකල්පය ලෙස පිළිගැනීමට ලක්‌ වී ඇතත්, ක්‍රියාත්මක කිරීමේ දී එය කෙතරම් සාර්ථක වී තිබේ ද යන්න විමසා බැලිය යුතු කරුණකි.

තිරසර සංවර්ධනය යථාර්ථයක්‌ ද?


තිරසර සංවර්ධනය මේ ආකාරයෙන් ජගත් මට්‌ටමෙන් පුළුල් ලෙස පිළිගැනීමට ලක්‌ වී වසර 30කට හෙවත් දශක තුනකට පසුව ඒ දෙස හැරී බැලීමට මේ කාලය බව සුදුසු ය. 'අපේ පොදු අනාගතය' ම`ගින් එදා ලෝකය මුහුණ පා සිටි පාරිසරික ෙ€දවාචකය ගැන අවධානය යොමු කර තිබිණි. කාන්තාරකරණය, දේශගුණ වෙනස්‌ වීම, ඕසෝන් ස්‌තරය තුනී වීම, කාර්මික දූෂණය, පාංශු ඛාදනය, ජීවීන් වඳ වී යැම ආදි විවිධ පාරිසරික ගැටලු ගැන එහි දී අවධානය යොමු කර තිබිණි. එසේ ම ඒ ඒ අංශවල 2000 වසර වන විට ඇති විය හැකි තත්ත්වය ද, ඇතැම් අවස්‌ථාවල දී ඒ තත්ත්වය ඇති වීම වළක්‌වාගැනීම සඳහා වූ ඉලක්‌ක ද එදා පැවැති දැනුම අනුව මේ වාර්තාවේ දක්‌වා තිබිණි. මේ ඇතැම් අංශ පිළිබඳ ඉලක්‌ක අප අත්පත් කරගෙන අවසන් ය. සමහර ඉලක්‌ක ප්‍රමාණවත් නො වන බැවින් නව ඉලක්‌ක වෙත ලෝකය ගමන් කර තිබේ.

නිදසුන් ලෙස වායු දූෂණය පාලනය, ඕසෝන් ස්‌ථරය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම, වන විනාශය පාලනය වැනි කරුණු දැක්‌විය හැකි ය. මේ වන විට වායු දූෂණය පිළිබඳ තත්ත්වය එදා පැවැති තත්ත්වයට වඩා යහපත් මට්‌ටමක පවතී. රථවාහන මෙන්ම කර්මාන්ත පිළිබඳ වායු දූෂක සම්බන්ධයෙන් ද නව ප්‍රමිති හා නීති ක්‍රියාත්මක වී ඇති අතර, තාක්‌ෂණය දියුණු වී ඇති බැවින් වායු දූෂක පාලනය කළ හැකි වී තිබේ. 1980 දශකයේ පැවැති අම්ල වැසි ගැන දැන් එතරම් අසන්නට නො ලැබේ. දියුණු රටවල තත්ත්වය වඩා යහපත් වන අතර දියුණු වන රටවල් තවමත් ම`දක්‌ පසුපසින් සිටියි. නිවර්තන කලාපීය වනාන්තර විනාශය ද මෑත දශකවල දී අඩු වී ඇති බව වාර්තා අනුව පෙනෙයි. සංරක්‌ෂණ ප්‍රයත්නය මේ සඳහා බලපා ඇති මූලික කරුණ වූ අතර, නීතිමය කටයුතු හා සහතිකකරණය වැනි ක්‍රියාවලි ද ඒ සඳහා හේතු විය. වියානා සම්මුතිය හා මොන්ටි්‍රයල් සන්ධානය ම`ගින් ක්‍රියාත්මක කරන ලද, සමස්‌තයක්‌ ලෙස ලෝකයේ ම සහයෝගය ලද වැඩපිළිවෙළක්‌ ම`ගින් ඕසෝන් ස්‌තරයට හානි වීම මේ වන විට නැවතී ඇති අතර අනාගතයේ දී එය යථා තත්ත්වයට පත් වනු ඇත.

'අපේ පොදු අනාගතයේ' සඳහන් එක්‌ ඉලක්‌කයක්‌ වූයේ ආරක්‌ෂිත ප්‍රදේශ ප්‍රමාණය එදා තිබූ ප්‍රමාණය මෙන් තුන් ගුණයක්‌ හෙවත් භූමියෙන් 12%ක්‌ පමණ විය යුතු බවයි. ඒ ලෝකයේ සමස්‌ත පරිසර පද්ධතිවල නියෝජනයක්‌ ලබා දීම සඳහා ය. එහෙත් මේ ගැන ඇති වූ උනන්දුව හා දැනුම අනුව වඩා ඉහළ ඉලක්‌ක පිළිගැනීමට ලක්‌ ව ඇත. 2010 දී සම්මත වූ අයිචි ජෛව විවිධත්ව ඉලක්‌ක අනුව ලෝකයේ ආරක්‌ෂිත ප්‍රදේශ ප්‍රමාණය 2020 වර්ෂය වන විට 17%ක්‌ පමණ විය යුතු වෙයි.

මෙවැනි සාර්ථක ප්‍රතිඵල අත්පත් කරගත හැකි වූයේ 'අපේ පොදු අනාගතය' මඟින් පෙන්වූ අනතුරු හැ`ගවීම වටහාගැනීම නිසා ය. එහි එදා පෙන්වූ අනතුර වටහාගෙන ඉන් ගැලවීමට හැකි වූයේ ලෝකය ඒ සම්බන්ධව ගත් පියවර නිසා ය. ඒ අනුව 'අපේ පොදු අනාගතය' අපේ අනාගතය හැඩගැස්‌වීමට මහත් මෙහෙයයක්‌ සිදු කර ඇත.

'අපේ පොදු අනාගතය' වාර්තාවේ ද පෙන්වා දී ඇති ආකාරයට ආර්ථික සංවර්ධනය, සමාජ සමානතාව හා පාරිසරික ආරක්‌ෂාව තිරසර සංවර්ධනය සඳහා අවශ්‍ය වුව ද මේ ත්‍රිත්වයට ඇතැම් අවස්‌ථාවල දී එකට ගමන් කළ නොහැකි බව පැහැදිලි ය. තිරසර සංවර්ධනය පිළිබඳ ගමනේ දී ලෝකයේ ඇතැම් කලාපවල තත්ත්වය සතුටු විය හැකි නමුත් තවත් කලාපවල තත්ත්වය ගැන එසේ සතුටු විය හැකි නො වන්නේ මේ නිසා ය. දියුණු රටවල් පරිසරය පිළිබඳව කටයුතු කිරීමේ දී ඉදිරියට ගොස්‌ ඇති නමුත් දියුණු වන රටවල තත්ත්වය එතරම් සතුටුදායක නොමැත. එසේ ම ලෝකය හමුවේ තවත් බරපතළ වූ අභියෝග තිබේ. දේශගුණ වෙනස්‌ වීම සම්බන්ධ අභියෝගය එවැන්නකි.

කෙසේ වෙතත් 1980 දශකය වන විට ලෝකය ගමන් කරමින් තිබූ හානිකර ප්‍රවණතාව වෙනස්‌ කර වඩා යහපත් තත්ත්වයක්‌ වෙත ගමන් කරන ප්‍රවණතාවකින් අද ලෝකය ගමන් කරමින් ඇති බව පැහැදිලි ය. ඒ සඳහා 'අපේ පොදු අනාගතය' වාර්තාව හා පරිසරය හා සංවර්ධනය පිළිබඳ ජගත් කොමිසම විසින් සිදු කරන ලද කාර්යභාරය සිහිපත් කළ යුතු ව තිබේ.

http://www.vidusara.com/2017/10/18/feature2.html

Saturday, October 21, 2017

"මල්ලෙ පොල්" (බස් කතා 5)

මේ සිදුවීම වූයේ අද (2017 ඔක්. 21) උදේ මහරගම අධිවේගී මාර්ග බස්පෝලිමේ දීය. මාතර බසයකට නගින්නට ලොකු ට්‍රැවලින් බෑගයක් බිම තබා ගෙන සිටි අයෙකු ඔහු සමග සිටි කාන්තාවකට මෙසේ කීය.

"This bag is too heavy"

"මොනවද තියෙන්නෙ" ප්‍රශ්නය අර කාන්තාවගෙනි.

"පොල්"

අර පුද්ගලයා පිළිතුරු දුන්නේ අපවද සිනා ගන්වමිනි.

ඔහු ඉන්පසුව කී පරිදි බෑගයේ වූයේ පොල් නොවන බව පැහැදිලි වුවත්, මුල් කතාවෙන් පෙනුනේ මේ දවස්වල පොල්වලට ඇති වැදගත්කමයි. පොල් මිල ජනජීවිතයට කර ඇති බලපෑමයි.

පොල් ගෙඩියක මිල ශත 70ට ගිය කලක එය ආණ්ඩුවක් පෙරලන්නට මාතෘකාවක් කරගත් රටක (1977), ගෙඩියක් ශත 10000කට හෙවත් රු. 100කට කන විට කොහොමද? මෙය එදා ඩොලරයක මිල (රු 8 ක්) හා අද ඩොලරයක මිල (රු 153) හා සංසන්දනය කළ හැකිදැයි නොදනිමි.

21.10.2017

පරණ බස් කතා - https://dhaneshw.blogspot.com/search/label/%E0%B6%B6%E0%B7%83%E0%B7%8A%20%E0%B6%9A%E0%B6%AD%E0%B7%8F

Monday, October 16, 2017

නිවර්තන වනාන්තර හා පශු පාලනයේ ඉහළ හරිතාගාර විමෝචන

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, 04.10.2017, පි. 6 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/10/04/feature2.html

දේශගුණ වෙනස්‌ වීම සඳහා බලපාන හරිතාගාර වායු විමෝචන පිළිබඳව බොහෝ දේ අපි මේ වන විට ද දනිමු. එහෙත් මේ පිළිබඳව වැදගත් කරුණු වරින් වර සිදු කරනු ලබන නව පර්යේෂණවලින් අනාවරණය වේ. ඇතැම් අවස්‌ථාවල දී මෙතෙක්‌ ඒ ප්‍රභව සම්බන්ධව දැන නො සිටි කරුණු අනාවරණය වන අතර තවත් අවස්‌ථාවල දී අප දැන සිටි කරුණු වඩා නිවැරැදි කිරීම සිදු වේ.

මේ ලිපිය ලියෑවෙන්නේ මැතක දී පළ වූ අධයයන දෙකකින් හෙළි වී ඇති කරුණු සම්බන්ධව ය. ඉන් එක්‌ අධ්‍යයනයකින් කියෑවෙන්නේ නිවර්තන වනාන්තරවලින් නිකුත් වන හරිතාගාර වායු විමෝචන ප්‍රමාණය ඒවායින් අවශෝෂණය කරන වායු විමෝචන ප්‍රමාණය ඉක්‌මවා ගොස්‌ ඇති බව ය. මේ නිසා වනාන්තර තවදුරටත් කාබන් තිර කරන සේ සැලකිය හැකි ද යන ගැටලුව මතු වේ.

අනෙක්‌ අධ්‍යයනයේ දී අවධානය යොමු ව ඇත්තේ පශු පාලන අංශයෙන් නිකුත් වන මීනේත් වායු විමෝචන පිළිබඳව වෙයි. මීතේන් වායුව ද ප්‍රබල හරිතාගාර වායුවකි. එම අධ්‍යයනයෙන් කියෑවෙන ආකාරයට එම අංශයේ විමෝචන ප්‍රමාණය මේ වන විට ගණන් බලා ඇත්තේ සත්‍ය ප්‍රමාණයට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක්‌ ලෙස ය.

වනාන්තරවලින් හරිතාගාර වායු විමෝචන නිකුත් වේ


නිවර්තන වනාන්තර යනු හරිතාගාර වායු අවශෝෂණය කරනු ලබන පරිසර පද්ධතියකි. ඒ නිසා කාබන් සංචිතයක්‌ ලෙස එය වැදගත් බව සාමාන්‍ය පිළිගැනීමයි. ශාක වර්ධනයේ දී මෙසේ කාබන් සංචිත කිරීම සිදු වේ. එහෙත් ශ්වසනයේ දී හා කාබනික ද්‍රව්‍ය දිරාපත් වීමේ දී වනාන්තරයකින් කාබන් ඩයොක්‌සයිඩ් විමෝචනය වීමක්‌ ද සිදු වේ. එහෙත් සාමාන්‍යයෙන් නිවර්තන වනාන්තරවල ශුද්ධ කාබන් අවශෝෂණයක්‌ සිදු වන බව විශ්වාස කරනු ලැබේ. එහෙත් පසුගිය දා ප්‍රකාශයට පත් අධ්‍යයනයකට අනුව නිවර්තන වනාන්තරවල හරිතාගාර වායු විමෝචන ප්‍රමාණය, අවශෝෂණය කරනු ලබන ප්‍රමාණය ඉක්‌මවා ඉහළ ගොස්‌ ඇත.

දකුණු ඇමෙරිකාවේ, අප්‍රිකාවේ හා ආසියාවේ පිහිටා ඇති නිවර්තන වනාන්තර මගින් මෑතක්‌ වන තුරු ම හරිතාගාර වායු විමෝචන අවශෝෂණය සම්බන්ධව වැදගත් මෙහෙයක්‌ ඉටු කරනු ලැබූයේ වනාන්තර වර්ධනය වීමේ දී ය. එහෙත් මේ වනාන්තර හායනයට ලක්‌ ව තිබීම නිසා හරිතාගාර වායු විමෝචන අවශෝෂණය කරන ප්‍රමාණයට වඩා විමෝචනය වන ප්‍රමාණය අධික වී තිබේ. මේ අධ්‍යයනයේ දී හෙළි වී ඇකි පරිදි, මේ වනාන්තර මගින් වාර්ෂිකව හරිතාගාර වායු ටෙට්‍රා ග්‍රෑම් 436ක්‌ අවශෝෂණය කරයි. එහෙත් වනාන්තරවලින් වර්ෂයක දී විමෝචනය කරනු ලබන හරිතාගාර වායු විමෝචන ප්‍රමාණය වාර්ෂිකව ටෙට්‍රා ග්‍රෑම් 861ක්‌ පමණ වේ. මේ අනුව වාර්ෂිකව ටෙට්‍රා ග්‍රෑම් 425ක ප්‍රමාණයක හරිතාගාර වායු විමෝචන නිවර්තන වනාන්තරවලින් වාර්ෂිකව නිකුත් වේ. එනම් කාබන් හානියක්‌ සිදු වේ. සංසන්දනාත්මකව ගත හොත් මේ සමස්‌ත වෙනස ඇමෙරිකාවේ ධාවනය වන රථවාහන මගින් විමෝචනය වන හරිතාගාර වායු විමෝචන ප්‍රමාණයට වඩා අධික බව දක්‌වා තිබේ.

මෙහි දී හෙළි වූ ආකාරයට වනාන්තර මගින් අපේක්‌ෂිත කාබන් තිර කිරීමේ කාර්යභාරය ඉටු නො වීම එක්‌තරා ආකාරයකින් විස්‌මයට කරුණකි. එහෙත් ඒ සඳහා හේතුවක්‌ ඇත. වනාන්තරවල දැකිය හැකි ශාකවලින් වායුගෝලයෙන් කාබන් ඩයොක්‌සයිඩ් වායුව ඉවත් කිරීම සුපුරුදු පරිදි ම සිදු කරයි. එහෙත්, වනාන්තරයෙන් නිකුත් වන හරිතාගාර වායු ප්‍රමාණයට වඩා හරිතාගාර වායු විමෝචන අවශෝෂණය කරගැනීමට තරම් වනාන්තරයේ ශාකවලට හැකියාවක්‌ නො තිබීම මේ ගැටලුවට හේතු වී තිබේ. ඒ වනාන්තර හායනයට ලක්‌ ව තිබීම නිසා ය. මේ අනුව නිවර්තන කලාපයේ වනාන්තර ප්‍රදේශ සමහරක්‌ තවදුරටත් කාබන් තිර කරන ප්‍රදේශ නො වේ.

මේ අධ්‍යයනය සඳහා මේ විෂය පිළිබඳව මෙතෙක්‌ සිදු කරන ලද සවිස්‌තර ම ක්‍රමවේදය යොදාගෙන තිබීම නිසා මෙමගින් හෙළිදරව් වන කරුණු වැදගත් වේ. මෙහි දී වන හායනය (degradation) හා බාධා කිරීම (disturbance) පමණක්‌ නො ව වෙනත් කරුණු සම්බන්ධව ද අවධානය යොමු කර තිබේ. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත්, ශාක ඝනත්වය තුනී වීම, වනාන්තරයේ වියන් ස්‌තරය එසේ ම තිබිය දී පහළ පිහිටි ශාක ස්‌තර අහිමි වීම වැනි කරුණු පිළිබඳව මෙහි දී අවධානය යොමු ව ඇත. මේ දෙවනුව කී කරුණ ඇති වීමට වරණීය දැව හෙළීම්, ලැව් ගිනි ආදිය බලපායි. මේ නිසා වනාන්තරවල ජෛව ස්‌කන්ධය 75%ක්‌ පමණ ප්‍රමාණයකින් අඩු විය හැකි නමුත් චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප මගින් සිදු කරන අධ්‍යයනයවල දී මේවා නිරීක්‌ෂණය නො වේ. ඉහළ අහසේ සිට ලබාගන්නා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූපවලින් පෙනෙන්නේ හානියට ලක්‌ නො වූ රුක්‌ වියනක්‌ වීම මීට හේතුවයි. එයට යටින් ඇති හානියට හා හායනයට ලක්‌ වූ වනාන්තරයේ තත්ත්වය එයට නිරීක්‌ෂණය වන්නේ නැත.

උක්‌ත අධයයනයේ දී වසර 12ක (2003-2014) චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප මෙන්ම ක්‌ෂේත්‍ර අධ්‍යයන දත්ත ද සංයෝජනය කර ඇත. එහි දී ඔවුන්ට පෙනී ගොස්‌ ඇති පරිදි වැඩි ම කාබන් හානියක්‌ සිදු ව ඇත්තේ වන හායනයෙන් හා වනාන්තරවලට සිදු වන බාධා කිරීම් නිසා ය. එය සමස්‌ත හානියෙන් 68.9%ක්‌ පමණ ප්‍රමාණයකට හේතු වේ. වනාන්තර විනාශයෙන් සිදු ව ඇති හානිය ඊට වඩා අඩු ය. වන හායනය මෙතරම් බරපතළ වූවක්‌ බව පර්යේෂකයන් මීට පෙර අපේක්‌ෂා නො කළ දෙයකි. මේ තත්ත්වය නිවර්තන වනාන්තර පිහිටි සැම මහාද්වීපයක ම පාහේ සිදු ව ඇත. (මූලාශ්‍රය: Science , DOI: 10.1126/science.aam5962).

ගවයන් ගෙන් නිකුත් වන මීතේන් විමෝචන අධිකයි


පශු පාලන අංශයෙන් නිකුත් වන හරිතාගාර වායු විමෝචන ප්‍රමාණය කලින් ඇස්‌තමේන්තු කළ ප්‍රමාණයට වඩා ඉහළ අගයක්‌ ගන්නා බව ද පසුගිය දා නිකුත් වී ඇති තවත් අධ්‍යයනයක්‌ මගින් හෙළි කර ඇත. එක්‌ සත්ත්වයකුට සාපේක්‌ෂව නිකුත් කරනු ලබන විමෝචන ප්‍රමාණය පිළිබඳ කරනු ලැබ ඇති සංශෝධිත ගණනය කිරීම් අනුව, 2011 වර්ෂයේ දී ලෝකයේ පශු පාලන අංශයේ විමෝචන ප්‍රමාණය ඇස්‌තමේන්තු ප්‍රමාණයට වඩා 11%ක්‌ පමණ ඉහළ වේ. මේ ඇස්‌තමේන්තුගත ප්‍රමාණය ගණනය කර ඇත්තේ එක්‌සත් ජාතීන් ගේ දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පිළිබඳ අන්තර්-රාජ්‍ය මණ්‌ඩලයේ (IPCC) 2006 වර්ෂයේ දත්ත මත පදනම් ව ය.

මේ අනුව 2011 වර්ෂයේ සමස්‌ත මීතේන් විමෝචන ප්‍රමාණය ටෙට්‌රා ග්‍රෑම් 119.1ක්‌ පමණ වේ. එයට ආන්ත්‍රික ක්‍රියාවලියෙන් පිට වන මීතේන්වල (enteric fermentation methane) 8.4%ක ඉහළ යැමක්‌ ද, අපද්‍රව්‍ය කළමනාකරණ මීතේන්වල (manure management methane) 36.7%ක ඉහළ යැමක්‌ ද ඇතුළත් වේ. මේ අධ්‍යයනයට අනුව, පශු පාලනයෙන් නිකුත් වන මීතේන් විමෝචන ප්‍රමාණය කැපී පෙනෙන ආකාරයෙන් ඉහළ ගොස්‌ ඇත්තේ ආසියාවේ, දකුණු ඇමෙරිකාවේ හා අප්‍රිකාවේ දියුණු වන රටවල ය. ඇමෙරිකාවේ හා කැනඩාවේ මේ ඉහළ යැමේ කැපී පෙනෙන වෙනසක්‌ නොමැති අතර, යුරෝපයේ මීතේන් විමෝචන ප්‍රමාණය පහළ ගොස්‌ තිබේ.

ලෝකයේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සතුන් අභිජනනය මගින් විශාල ප්‍රමාණයේ සතුන් බිහි ව ඇති අතර, මේ සතුන් වැඩි ආහාර ප්‍රමාණයක්‌ ආහාරයට ගැනීම ද සිදු වේ. මේ හේතුව නිසා ද, පශු සම්පත් කළමනාකරණයේ ඇති වූ වෙනස්‌කම් නිසා ද මීතේන් වායු විමෝචන ඉහළ ගොස්‌ ඇති බව පර්යේෂකයන් පෙන්වා දී ඇත. මේ පර්යේෂකයන්ට අනුව කලින් සකස්‌ කළ ඇස්‌තමේන්තු පදනම් ව ඇත්තේ යල් පැන ගිය දත්ත මත වීම මීට හේතුවයි.

වෙනත් පර්යේෂණවලින් හෙළි ව ඇති ආකාරයට ද 2000 සිට 2006 අතර කාලයේ දී වඩා සෙමින් ඉහළ ගොස්‌ ඇති වායුගෝලයේ මීතේන් වායු සාන්ද්‍රණය ඉන්පසුව වඩා වේගවත් ව ඉහළ ගොස්‌ තිබේ. පසුගිය දශකයේ දී පමණ මීතේන් වායු සාන්ද්‍රණය දස ගුණයකින් පමණ වර්ධනය වීම මීට නිදසුනකි. මීතේන් වායුව වායුගෝලයට එක්‌ වන ස්‌වාභාවික ක්‍රම වන්නේ පීට්‌ බිම්, තෙත්බිම් හා වේයන් වැනි ක්‍රම ය. එසේ ම මිනිසුන් ගේ ක්‍රියාකාරකම් මගින් මීතේන් එක්‌ වන ආකාර දෙකක්‌ දැකිය හැකි ය. ඉන් එකක්‌ වන්නේ ගල් අගුරු, තෙල් හා ස්‌වාභාවික වායු නිෂ්පාදනයේ දී හා ප්‍රවාහනයේ දී සිදු වන කාන්දු වීම් ය. අනෙක ගවයන් හා බැටළුවන් වැනි රෝමන්ථයන් ගේ ආහාර ජීර්ණ ක්‍රියාවලියේ දී හා කාබනික ද්‍රව්‍ය දිරාපත් වීමේ දී ය. මිනිසුන් ගේ ක්‍රියාකාරකම් නිසා වායුගෝලයට නිකුත් වන මීතේන් වායු ප්‍රමාණය සමස්‌ත මීතේන් වායු විමෝචනවලින් තුනෙන් දෙකක්‌ පමණ වේ.

2015 වර්ෂයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලට අනුව ලෝකයේ හරිතාගාර වායු විමෝචනවලින් 16%ක්‌ මීතේන් වායුව වේ. එහෙත්, එම වායුවට කාබන් ඩයොක්‌සයිඩ් වායුවට වඩා සූර්ය විකිරණ අවශෝෂණය කරගත හැකි බැවින් එහි හරිතාගාර ආචරණ විභවය ඉහළ ය. එහෙත් අනෙක්‌ අතට මීතේන් වායුව වායුගෝලයේ පවත්නා කාලය කාබන් ඩයොක්‌සයිඩ් වායුවට වඩා අඩු ය. මේ කරුණු සියල්ල සලකා බලන විද්‍යාඥයන් ගේ අදහස වන්නේ මේ වායුවේ හරිතාගාර වායු හැකියාව කාබන් ඩයොක්‌සයිඩ් වායුව මෙන් 28 ගුණයක්‌ ඉහළ බවයි. (මූලාශ්‍රය( Carbon Balance and Management, DOI: 10.1186/s13021-017-0084-y).


ඉදිරි අභියෝගය


මේ අධ්‍යයන දෙකෙන් ම හෙළි වන කරුණු මගින් පෙනෙන්නේ මේ තත්ත්වය දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පාලනය කිරීමෙහි ලා අතිරේක අභියෝගයක්‌ විය හැකි බවයි. මේ තත්ත්වය නිසා දේශගුණ වෙනස්‌ වීමට විසඳුමක්‌ ලබාගැනීම සඳහා ලෝකය ම අපේක්‌ෂා තබාගෙන සිටින පැරිස්‌ දේශගුණ ඉලක්‌කවලට ළගා වීම අභියෝගයක්‌ වීම වළක්‌වාගැනීමට නම් කඩිනමින් හා ක්‍රියාකාරීව කටයුතු කිරීමට සිදු වනු ඇත.

නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත්, වනාන්තර පිළිබඳ ගැටලුවේ දී ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන් කඩිනමින් කිසියම් පියවරක්‌ ගැනීම වැදගත් බව පර්යේෂකයන් ගේ අදහසයි. මේ තත්ත්වය වළක්‌වාගැනීමට නම් නිවර්තන වනාන්තර ආරක්‌ෂා කිරීමට හා ප්‍රතිස්‌ථාපනය කිරීමට අවශ්‍ය පියවර ගැනීම වැදගත් වේ. නිවර්තන වනාන්තර නැවතත් කාබන් අවශෝෂණය කර තිර කරන තත්ත්වයකට පත් කිරීම සඳහා එය අත්‍යවශ්‍ය බව ඔවුන් ගේ අදහසයි.

එසේ ම පශුපාලන අංශයේ විමෝචන පාලනය සඳහා ද කටයුතු කිරීම ද වැදගත් වේ. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් පශු පාලන අංශයේ විමෝචන ඉහළ යැමට එක්‌ හේතුවක්‌ වන්නේ මිනිසුන් ගේ ආහාර වේලෙහි මස්‌ හා කිරි ආහාර ප්‍රමාණය තවදුරටත් ඉහළ යැම ය. මිනිස්‌ ආහාරයේ කිරි හා මාංශ ආහාර ප්‍රමාණය අඩු කළ හැකි නම්, එය පශු පාලන අංශයේ විමෝචන අඩු කිරීම සඳහා හේතු වනු ඇත. එසේ ම මේ සතුන් ගේ විමෝචන අඩු කළ හැකි ක්‍රම සම්බන්ධව ද අවධානය යොමු ව තිබේ.

http://www.vidusara.com/2017/10/04/feature2.html

Wednesday, October 4, 2017

'නිමාවක් නොවන ඇරඹුමක්' ගැන කෙටි සටහනක්

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම 

04.10.2017


ඒ සැන්දෑව අපූරු හා සරල අත්දැකීමක් විය.

දයා ද අල්විස්ගේ 'නිමාවක් නොවන ඇරඹුමක් - දයාවියකගේ ගී මතක' නම් කෘතිය ඊයේ (2017 ඔක්තෝබර් 03) දින එළිදැක්වීම බත්තරමුල්ලේ අපේ ගමදී සිදුවීම එ් සිදුවීමයි. එ් අපූරු කෘතියක් වූයේ එය ඇය ලියූ ගීත අතරින් තෝරාගත් ගීත දුසිම් දෙකකට පසුබිම් වූ කතාව හෙවත් අත්දැකීම් ඇයගේ හඩින්ම අනාවරණය කරගැනීමට උත්සාහ කර තිබීමයි. එහි සංස්කාරක මලින්ද සුදර්ශනය.

අප බොහෝ දෙනා කෙතරම් ගීත ඇසුවද ඒවාට පදනම් වු පසුබිම අසා ඇත්තේ අඩුවෙනි. මේ කෘතිය ඒ සඳහා අවස්ථාවක් ලබාදී ඇත. ගීතයක උපත සිදුවන්නේ පදරචනයේය. එබැවින් එ් ගැන කියැවීමට මම ගීත අැසීම තරම්ම ප්‍රිය කරන්නෙමි. අැතැම් විට ගී පදවල අරුත අවැසි අවැසි පරිදි විකෘති කරන්නන් බහුල සමාජයක ගී පද රචකයා විසින්ම එ් පසුබිම් වූ අත්දැකීම් ලියා තැබීම අගනා උත්සාහයකි.

මෙම කෘතියේ අැතුළත් ගීත අතර අැති ගීත බොහොමයක් 1970-1980 දශකයේ ගැයූ ගීත වේ. එ්වා අප එදා රස විඳි, අදටත් මතකයේ රැඳුණු ගීතම වේ. මේ එ් අතරින් මා නොදැනුවත්ම අතීතයට ගෙන යන මා කැමැතිම ගීත කීපයයි.

"මහා මෙරක් ලෙස ඔබ ගැන සිතුවෙමි
වැලි කැටයක් ලෙස ඔබ මා ගැන සිතුවේ"

"පෙම් කළ වරදට මට වද දෙන්නේ
පෙම් කළ සිතකින් නොවන නිසා"

"නෙතින් නෙත බලාලා සිතේ දුක නිවා
අදින් පසු මියේවී අපේ එ් කතා"

"ලාසඳ එළියේ නා පෙති හැලිලා
නාමල් සුවඳයි විහිදෙන්නේ"

"හිරුට අයිති බව හිරු පවසනවා
විලට අයිති බව විල පවසනවා"

"අකලට බට මහ වරුසාවක් සේ
අසුබ දිනක ආ සුබ පැතුමක් සේ"

"සඳක් නම් බැස යන්න තිබුනා
හඬන අහසට අඳුර දී"

"මට මතකයි ඔබ පිපිලා උන්නා දුනුකේ ගසක සුදු
මට මතකයි ඔබ සොයලා ආවා බඹරෝ සුවද මදු"

"ආපසු එනවා මගෙ සිත ඉබි ගමනේ
ඔබ ඈතක රඳවා"

"සපුමල් සුවඳක් සේ
සීතල රෑ යාමේ"

"දෑස වසාගමි ඔබ නොපෙනෙන්නට
සිහිනෙක දැවටී ඔබ එනවා"

ඒ සැන්දෑව විචිත‍්‍රවත් වුනේ දයා ද අල්විස් විසින් රචිත මේ ගීත අතරින් සමහරක් එ් ගායික ගායිකාවන් විසින්ම ගයනු ලැබීම නිසාය. එසේ නොමැති වූ අවස්ථාවලදී අන් ගායිකාවන් විසින් ගයනු ලැබුවද ඒ ගීත සුන්දරම විය. එය සැබැවින්ම සුන්දර සන්ධ්‍යාවක්ම විය.

(මලින්ද අයියේ, ඔබට ස්තුතියි මේ අපූරු උත්සාහයට මෙන්ම පැමිණෙන්නැයි සිදු කළ ආරාධනාවට....)

Saturday, September 30, 2017

පැරණි රජයේ ගොඩනැගිලි ආරක්‌ෂා කිරීමට යෝග්‍ය ප්‍රතිපත්තියක අවශ්‍යතාව

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම හා මුදිත කරුණාමුනි


විදුසර, 27.09.2017, පි. 10,19 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/09/27/feature3.html



නුවරඑළිය තැපැල් කාර්යාල ගොඩනැගිල්ල (ඡායාරූපය - මුදිත කරුණාමුනි)

පසුගිය ජුනි මාසයේ දී තැපැල් දෙපාර්තමේන්තුවේ සේවකයෝ දෙවරක්‌ ම වැඩ වර්ජනය කළ හ. තැපැල් වෘත්තීය සමිතිවලට අනුව ඊට හේතු වූ ප්‍රධාන ඉල්ලීමක්‌ වූයේ තැපැල් දෙපාර්තමේන්තුව සතු ගොඩනැගිලි කිහිපයක්‌ පෞද්ගලික අංශයට පැවරීමට රජය ගෙන ඇති තීරණයකි. නුවරඑළිය, මහනුවර හා ගාල්ල කොටුව තුළ පිහිටා ඇති ගොඩනැගිලි එසේ පැවරීමට හෝ විකිණීමට හෝ යන ගොඩනැගිලි අතර විය. එම ගොඩනැගිලි පෞද්ගලික අංශයට පැවරීමට යන්නේ හෝටල් ආරම්භ කිරීමට ය. රජය මේ ගැන දැරූ ස්‌ථාවරය වූයේ අදාළ ගොඩනැගිලි වෙනත් කාර්යයක්‌ හෝ වෙනත් සංවර්ධන අවශ්‍යතාවන් හෝ සදහා යොදාගැනීමේ දී තවදුරටත් තැපැල් සේවා එම ස්‌ථානවල පවත්වාගෙන යැමේ හැකියාව සැලසෙන පරිදි හා තැපැල් දෙපාර්තමේන්තුවේ අනන්‍යතාව ආරක්‌ෂා වන පරිදි තවදුරටත් අදාළ වෘත්තීය සමිති සමග සාකච්ඡා කර ඇති කරගනු ලබන එකගතාවන් මත කටයුතු කිරීමයි. අවසානයේ දී ලිත ව ලබා දුන් පොරොන්දුවක්‌ මත වර්ජනය අවසන් කරන ලදි.

ඉහත සඳහන් ගොඩනැගිලි තුන ම රාජ්‍ය ආයතනයක්‌ වන තැපැල් දෙපාර්තමේන්තුව සතු දේපොළ වේ. ගාලු කොටුවේ පිහිටා ඇති පැරැණි ගොඩනැගිල්ලේ ගාලු කොටුව තැපැල් කාර්යාලය පවත්වාගෙන යනු ලැබේ. නුවරඑළියේ පිහිටි ගොඩනැගිල්ල නුවරඑළිය තැපැල් කාර්යාලයයි. මහනුවර පැරැණි තැපැල් කාර්යාල ගොඩනැගිල්ලේ අද වන විට මහනුවර ප්‍රාදේශීය තැපැල් තෝරන මධ්‍යස්‌ථානය, ප්‍රධාන තැපැල් ස්‌ථානාධිපති නිල නිවස, තැපැල්කරු බෙදීම් අංශය හා මහනුවර තැපැල් අභ්‍යාස ආයතනය පවත්වාගෙන යනු ලැබේ.

මේ ගොඩනැගිලිවල පෞරාණික අගය ඉහළ ය. ඒ නිසා පුරාවිද්‍යාත්මකව වැදගත් උරුම ගොඩනැගිලි ලෙස සැලකිය හැකි ය. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් ගාල්ල කොටුවේ තැපැල් කාර්යාලය පවත්වාගෙන යන ගොඩනැගිල්ල 18 වැනි සියවසේ මුල් භාගයේ දී පමණ ඉදි කරන ලද බව සිතිය හැකි ය. ඡේ. ඩබ්ලිව්. හෙයිඩ්ට්‌ නම් ඕලන්ද ජාතිකයා විසින් 1744 දී රචනා කරන ලද "හෙයිඩ්ට්‌ ගේ ලංකාව" නම් කෘතියේ එක්‌ රූප ඵලකයක මේ ගොඩනැගිල්ලේ මුල් ස්‌වරූපය දැකිය හැකි ය. එකල එම ගොඩනැගිල්ල ලිපි කටයුතු භාර නිලධාරියකු ගේ හෝ සහකාර නිලධාරියකු ගේ හෝ වාසස්‌ථානය ලෙස භාවිත වී ඇත. එහි ආලින්දය පසු කලක එකතු කළ එකක්‌ බව පෙනේ. පසු කලක 19 වැනි සියවසේ බ්‍රිතාන්‍ය යුගයේ දී මෙය ගාල්ලේ අණ දෙන නිලධාරියා ගේ වාසස්‌ථානයේ කොටසක්‌ වූ බව සඳහන් වේ. මේ ස්‌ථානයට තැපැල් කාර්යාලය ගෙන එන ලද්දේ 19 වැනි සියවසේ දී බව සිතිය හැකි ය. ගාලු කොටුව තුළ ඇති සෙසු පැරැණි ගොඩනැගිලි මෙන්ම මෙය ද පුරාවිද්‍යා ආඥ පනතේ නියමවලට යටත් ය.

නුවරඑළිය තැපැල් කාර්යාල ගොඩනැගිල්ල 1894 වර්ෂයේ දී ඉදි කරන ලද්දකි. ඒ වන විට වෙනත් ස්‌ථානයක පිහිටා තිබූ තැපැල් කාර්යාලය වෙනුවට මේ නව ගොඩනැගිල්ල බ්‍රිතාන්‍ය පාලන සමයේ දී රජයේ වැඩ දෙපාර්තමේන්තුව මගින් ඉදි කරන ලදි. එය ඉදිකිරීම සඳහා වසර කිහිපයක්‌ ගත වූ අතර එය ටියුඩර් එඩ්වර්ඩියන් ගෘහ නිර්මාණ සම්ප්‍රදායට අයත් පිරමිඩාකාර වහල සහිත දර්ශනීය ගොඩනැගිල්ලකි. එය අදත් ක්‍රියාකාරී ව පවත්නා ඔරලෝසුවක්‌ සහිත කුලුනකින් ද සමන්විත ය. මේ තැපැල් කාර්යාල ගොඩනැගිල්ල පුරාවිද්‍යා ආඥාපනත යටතේ ආරක්‌ෂිත ස්‌මාරකයක්‌ ලෙස 2007 වර්ෂයේ දී ප්‍රකාශයට පත් කර තිබේ.

මහනුවර දුම්රිය ස්‌ථානයට ආසන්න ව පිහිටා ඇති මහනුවර පැරැණි තැපැල් කාර්යාල ගොඩනැගිල්ල 20 වැනි සියවස ආරම්භයේ දී පමණ රජයට පවරාගත් ගොඩනැගිල්ලකි. ඒ වන විට කුලී ගෙවමින් පවත්වාගෙන ගිය රජයේ ආයතන කීපයක කාර්යාල 1902 දී පමණ මේ ගොඩනැගිල්ලට ගෙන ගොස්‌ තිබේ. තැපැල් කාර්යාලය මේ ස්‌ථානයට ගෙන යැම අවශ්‍ය වී ඇත්තේ එවකට භාවිතයට ගත් තැපැල් කාර්යාල ගොඩනැගිල්ල භාවිතය පිළිබඳ ගැටලු මතු වීම නිසා ය. පසු කලක සෙසු කාර්යාල මේ ගොඩනැගිල්ලෙන් වෙනත් ස්‌ථානවලට ගෙන ගිය අතර තැපැල් කාර්යාලය පමණක්‌ එහි ඉතිරි විය. 1995 දී ඊට යාබදව නව තැපැල් සංකීර්ණයක්‌ ඉදි කිරීමෙන් පසුව මේ ගොඩනැගිල්ල ඉහත සඳහන් වූ තැපැල් දෙපාර්තමේන්තුවේ කාර්ය කිහිපයක්‌ සඳහා භාවිත කරනු ලැබේ.

උරුම ගොඩනැගිලි රැකගැනීමේ අවශ්‍යතාව


අපේ රටේ අතීතයෙන් මේ දක්‌වා ඉතිරි වී ඇති දේ අපේ රටේ ජාතික උරුමයයි. ඈත අතීතයට අයත් විවිධ ඉදිකිරීම් හා ගොඩනැගිලි මෙන් ම මෑත අතීතයට අයත් ඓතිහාසික ගොඩනැගිලි ද මෙහි දී වැදගත් වේ. විශේෂයෙන් පොදු ගොඩනැගිලි හා රජයේ ගොඩනැගිලි ලෙස භාවිත වූ ගොඩනැගිලි අතරින් වසර සියයකට වඩා පැරැණි හා හොඳ තත්ත්වයේ පවත්නා ගොඩනැගිලි ඇත්තේ සීමිත ප්‍රමාණයකි. ඒ අතරින් ද වාස්‌තු විද්‍යාත්මක වශයෙන් වැදගත්කමක්‌ ඇති ගොඩනැගිලි ඇත්තේ තවත් අඩු ගණනකි. නාගරික ප්‍රදේශවල භූමි භාවිතයේ ඇති වී තිබෙන වෙනස්‌කම් මීට හේතුවයි. මෙරට පුරාවිද්‍යා නීතිය අනුව වසර සියයකට වඩා පැරැණි ගොඩනැගිලි හා ස්‌ථාන ආදිය ආරක්‌ෂිත ස්‌මාරක ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කළ හැකි ය.

කෙසේ වෙතත් දිගුකාලීන වශයෙන් ගත් විට එවැනි ගොඩනැගිලි ආරක්‌ෂා කිරීමට හා නඩත්තු කිරීමට අධික මුදලක්‌ වැය විය හැකි ය. එවැනි නඩත්තුවක්‌ සඳහා වියදම් කිරීමට රජයේ ආයතනවලට මුදල් හිග වීම පුදුමයට කරුණක්‌ නො වේ. අනෙකක්‌ තබා පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව යටතේ පාලනය වන ගොඩනැගිලි හා ස්‌මාරක හා ඔවුන් ගේ පරීක්‌ෂාව යටතේ ඇති ආරක්‌ෂිත ස්‌මාරකවල නඩත්තුව සඳහා ද ඇත්තේ සීමිත ප්‍රතිපාදන ප්‍රමාණයක්‌ බව රහසක්‌ නො වේ.

මේ හේතුව නිසා පැරැණි ගොඩනැගිලි රජයේ පාලනය යටතේ පවත්වාගැනීම අසීරු කරුණක්‌ බව ඇතැම් අවස්‌ථාවල දී රජයේ බලධාරීන් පවසනු දැකිය හැකි ය. මේ නිසා එවැනි ගොඩනැගිලි පෞද්ගලික අංශයට පැවරීමට යෝජනා කිරීම එතරම් පුදුමයට කරුණක්‌ නො වේ. එහි අරමුණ වන්නේ ලාභ උපයන කාර්ය සඳහා මෙවැනි ගොඩනැගිලි භාවිත කිරීමට යොමු කිරීම හා එමගින් ඒවායේ ප්‍රතිසංස්‌කරණය, නඩත්තුව සඳහා අරමුදල් උපයාගැනීම ය. එවිට එවැනි ගොඩනැගිලි ආරක්‌ෂා කරගත හැකි ය. මෙවැනි ප්‍රවණතාවක්‌ මෙරට මෙන්ම ලෝකයේ ඇතැම් රටවල ද දැකිය හැකි ය. එහෙත් එය කෙතරම් සාර්ථක ද යන්න ගැන ලෝකය පුරා විද්වතුන් විසින් සිදු කරනු ලැබ ඇති අධ්‍යයන හා විචාරවල සාකච්ඡා වී තිබේ.

මේ පිළිබඳව වැදගත් වන විචාරයක්‌ ලෙස පුරාවිද්‍යා සංරක්‌ෂණය හා ස්‌ථාන කළමනාකරණ සැලසුම් පිළිබඳ විශේෂඥයකු වන ගෙටානෝ පලුම්බෝ (Gaetano Palumbo) 2006 වර්ෂයේ දී ලියූ ලිපියක්‌ දැක්‌විය හැකි ය. යුරෝපයේ පෞද්ගලිකකරණය කරන ලද රජයට අයත් සංස්‌කෘතික උරුම පිළිබඳව අධ්‍යයනය කළ ඔහු දිගුකාලීන වශයෙන් ගත් විට, මෙසේ සංස්‌කෘතික උරුමය භාවිතය පිළිබඳ සංකල්ප දෙකක්‌ හදුනාගනියි.

ඉන් පළමුවැන්න වන වෙළෙඳපොළ අරමුණු කරගනිමින් පෞද්ගලික අංශයට සංස්‌කෘතික උරුමයන් ලබා දීම හෙවත් සංස්‌කෘතික උරුමය සූරාකෑමක්‌ (cultural heritage exploitation) ලෙස ඔහු නම් කරයි. එහි අරමුණ වන්නේ ආර්ථික ප්‍රතිලාභ ලබාගැනීම වන බැවින් අදාළ හිමිකරු ගේ අවධානය යොමු වන්නේ අදාළ උරුමයේ සෞන්දර්යාත්මක හෝ වාස්‌තුවිද්‍යාත්මක ස්‌වභාවය හා ඓතිහාසික වශයෙන් එම ස්‌ථානයට ඇති වැදගත්කම පිළිබඳව ය. එහි ඓතිහාසික භාවිතය පිළිබඳව එහි දී අවධානයක්‌ යොමු නො වන නිසා එය හුදකලා වූ ස්‌මාරකයක්‌ ලෙස ඔහු සලකයි. එසේ ම මෙවැනි අවස්‌ථාවල දී අඛණ්‌ඩව එම ස්‌ථානය ආරක්‌ෂා කිරීම සඳහා ආයෝජන සිදුවීමේ ගැටලු ඇති වී තිබෙන බව බොහෝ විචාරකයන් දක්‌වා ඇත. නිදසුනක්‌ ලෙස අදාළ පෞද්ගලික ආයතන එම ගොඩනැගිලි නඩත්තුව හා සංරක්‌ෂණය සඳහා කරනු ලබන වියදම් සීමා කළ අවස්‌ථා සුලබ ය. නඩත්තු හා සංරක්‌ෂණ වියදම් ඔවුන් ගේ ලාභයට වඩා අඩු වූ අවස්‌ථාවල දී එම ගොඩනැගිලි නො සලකා හැරීම සිදු විය හැකි ය. එසේ ම පෞද්ගලික අංශය මගින් එවැනි ගොඩනැගිලිවල සිදු කරන ලද නො ගැළපෙන වෙනස්‌කම් නිසා මෙන්ම භාවිතයේ වෙනස්‌කම් නිසා අදාළ ගොඩනැගිල්ලේ හෝ ස්‌මාරකයේ ඇති තථ්‍යභාවය (Authenticity) අහිමි වීමේ හැකියාවක්‌ ද ඇත. එවිට උරුමයක්‌ ලෙස එය තවදුරටත් හැෙගන්නේ ද යන්න ගැටලුවකි.

අනෙක්‌ සංකල්පය වන්නේ සංස්‌කෘතික උරුමයේ සමාජමය වටිනාකම් ඉස්‌මතු කිරීමේ අරමුණින් සිදු කරනු ලබන ප්‍රවේශයක්‌ හෙවත් සංස්‌කෘතික උරුම භාවිතයයි (cultural heritage use). එහි අවධානය යොමු වන්නේ අදාළ උරුමයේ වැදගත්කම හා එමගින් සමාජයට සිදු කළ හැකි කාර්යභාරය පිළිබඳ ව ය. එහි දී ආර්ථික ප්‍රතිලාභ මුල් තැනක්‌ නො ගන්නා අතර, එහි දී සෞන්දර්යාත්මක, වාස්‌තුවිද්‍යාත්මක හා ඓතිහාසික ආදි අංශ මෙන් ම එම උරුමයේ ඇති සමාජමය වැදගත්කම ද තහවුරු කරයි. භෞතික ගොඩනැගිල්ලක වුව ද භාවිතය හා සමග ඇති කරගන්නා යම් සමාජයීය වැදගත්කමක්‌ පවතී. මෙවැනි ප්‍රවේශයක දී අදාළ උරුමය බොහෝ විට මහජනතාව ගැවසෙන හා මහජන අවශ්‍යතා සඳහා තවදුරටත් භාවිත වන්නකි.

ඇතැම් අවස්‌ථාවල දී එහි අතීත භාවිතය සඳහා ම හෝ ඒ හා සමාන වූ භාවිතයක්‌ සඳහා යොදාගත හැකි ය. මෙවැනි භාවිතයක්‌ සඳහා රාජ්‍ය අංශයේ මැදිහත් වීම මෙන් ම ප්‍රජාව ගේ දායකත්වය ද වැදගත් බව පැහැදිලි ය.

මේ කරුණු අනුව රාජ්‍ය අංශය මෙවැනි උරුම ගොඩනැගිලි සම්බන්ධව සිය අයිතිය අත්හැර විකිණීමේ හෝ පැවරීමේ හෝ ප්‍රතිපත්තිය එතරම් සාර්ථක එකක්‌ නො වන බව උක්‌ත විචාරයේ දී දක්‌වා ඇත.

සාධාරණ භාවිතයක්‌ සඳහා යොදාගැනීම


අපේ උරුමයක්‌ වන පැරැණි ගොඩනැගිලි රජයේ පාලනයේ හෝ පෞද්ගලික අංශය යටතේ හෝ පවත්වාගත්ත ද, ඒවා කුමන භාවිතයක්‌ සඳහා යොදාගන්නේ ද යන්න වැදගත් බව මෙයින් පෙනේ. මේ සඳහා මනා නිදසුන් දෙකක්‌ අපට ලංකාවෙන් දැක්‌විය හැකි ය. මේ අවස්‌ථා දෙකෙහි දී ම අදාළ ගොඩනැගිල්ල අඛණ්‌ඩව භාවිතයට ගැනීම හා නඩත්තු වීම සිදු වී ඇතත්, එක්‌ අවස්‌ථාවක දී එහි පැරැණි භාවිතයේ ස්‌වරූපය අහිමි වී ඇති අතර, අනෙක්‌ අවස්‌ථාවේ දී පැරැණි ස්‌වරූපය ඉස්‌මතු වන ආකාරයේ භාවිතයක්‌ සිදු වී ඇත.

පැරැණි ගොඩනැගිල්ලක්‌ වන කොළඹ කොටුවේ පිහිටි ඕලන්ද රෝහල එක්‌ නිදසුනකි. එම ගොඩනැගිල්ල මනාව සිදු කරන ලද ප්‍රතිසංස්‌කරණයකින් පසුව මේ වන විට ආරක්‌ෂිත තත්ත්වයක ඇත. එය මේ වන විට රජයට අයත් ගොඩනැගිල්ලක්‌ වුව ද පෞද්ගලික වෙළෙඳ සංකීර්ණයක්‌ ලෙස ක්‍රියාත්මක වේ. එය රජයේ අයිතියේ පවතින අතර ම ආර්ථික අරමුණු මුල් කරගත් භාවිත සදහා යොදාගෙන ඇත. ගොඩනැගිල්ලේ ස්‌වරූපයේ වෙනස්‌කමක්‌ සිදු වී නැතත් එය පැරණි ඕලන්ද රෝහල යෑයි සිතෙන්නේ නැති තරමට එහි භාවිතයේ ස්‌වරූපය වෙනස්‌ වී තිබේ. එහි පැමිණෙන්නන් එම ගොඩනැගිල්ලේ ඇති ඓතිහාසික හෝ පුරාවිද්‍යාත්මක හෝ වැදගත්කම පහසුවෙන් තේරුම්ගන්නා බවක්‌ සිතීම අසීරු ය.

කෙසේ වෙතත් රජයේ අයිතිය යටතේ ඇති කොළඹ පිටකොටුවේ පිහිටි ඕලන්ද යුග කෞතුකාගාරය පවත්වාගෙන යන පැරැණි ගොඩනැගිල්ල මීට වඩා වෙනස්‌ ය. එය ප්‍රතිසංස්‌කරණය කිරීමෙන් පසුව එම ගොඩනැගිල්ල ඒ සඳහා ම ගැළපෙන ආකාරයේ භාවිතයක්‌ සඳහා යොදාගෙන තිබේ. ඒ කෞතුකාගාරයක්‌ ලෙස ය. එය සමාජමය වශයෙන් වැදගත් කාර්යයක්‌ ද ඉටු කරයි. එහි පුරාවිද්‍යාත්මක අගය රැකී ඇති අතර, ඒ බව එය භාවිත කරන්නවුන්ට පහසුවෙන් අවබෝධ වේ.

මේ අනුව පැහැදිලි ව පෙනෙන කරුණක්‌ වන්නේ පැරැණි ගොඩනැගිලි ආරක්‌ෂා කරගැනීමේ දී එහි අතීත භාවිතය මෙන් ම අනාගත භාවිතය සම්බන්ධව ද සැලකිලිමත් විය යුතු බවයි. එවැනි ගොඩනැගිලි ආරක්‌ෂා කරගැනීමට ගන්නා ක්‍රියාමාර්ග මගින් ඒවායේ අතීත භාවිතය පිළිබඳ පෙනුම හෙවත් උරුමයේ ස්‌වභාවය හෝ සජීවී බව අහිමි වී යන්නේ නම්, පුරාවිද්‍යාත්මක උරුමයක්‌ ලෙස එහි අගයේ අඩු වීමක්‌ සිදු විය හැකි බව ය.

මේ අනුව වඩාත් සාර්ථක වන්නේ භාවිතය මත පදනම් වූ තීරණ ගැනීමේ ක්‍රියාවලියකට යැම බව අපට පෙනේ. එහි දී පැරැණි රජයේ ගොඩනැගිලි තවදුරටත් රාජ්‍ය අංශය සතු ව තිබීම වැදගත් වන්නේ එමගින් අදාළ උරුමයේ පැවැත්ම තහවුරු වන නිසා ය. එසේ ම එම උරුමය එහි මුල් භාවිතය මත ම පදනම් වන්නේ නම් එහි සජීවී බව තවදුරටත් රැකේ. අවශ්‍ය නම් පෞද්ගලික අංශය සමග හවුල්කාරීව වුව ද එය සිදු කළ හැකි ය. එම හවුල්කාරීත්වය පිළිබද ඉතා හොද නිදසුනක්‌ ලෙස 1906 දී විදුලිසංදේශ හුවමාරු මධ්‍යස්‌ථානයක්‌ ලෙස ඉදි කරන ලද වර්තමානයේ කුරුදුවත්ත තැපැල් කාර්යාලය ලෙස භාවිත වන ගොඩනැගිල්ල සම්පත් බැංකුවේ මූල්‍ය අනුග්‍රහයෙන් පෞරාණික අගය කිසිදු වෙනස්‌ කිරීමකින් තොර ව සංරක්‌ෂණය කිරීම දැක්‌විය හැකි ය. එසේ ම කොළඹ ජාතික කෞතුකාගාරයේ ප්‍රදර්ශන මැදිරි නවීකරණය කිරීම සඳහා තවත් බැංකුවක්‌ වන හොංකොං හා ශැංහයි බැංකුවේ අනුග්‍රහය ලබාගැනීම ද මෙවැනි හවුල්කාරිත්වයක්‌ සඳහා තවත් නිදසුනක්‌ වේ.

http://www.vidusara.com/2017/09/27/feature3.html

Tuesday, September 26, 2017

අලි-මිනිස්‌ ගැටුම වැළැක්‌වීමට අලින් අල්ලා විකිණීම විසඳුමක්‌ ද?

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, 20.09.2017. පි. 11 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/09/20/feature3.html


අලි පිළිබඳව කිසියම් දේශපාලනමය කතාබහක්‌ යළිත් ආරම්භ වී තිබේ.

'කැළෑ ප්‍රමාණයේ හැටියට ලංකාවට අවශ්‍ය අලි හාර දාහයි' යනුවෙන් හා අලි බෝ වීම පාලනය කිරීමට කටයුතු කළ යුතු යෑයි පාලක පක්‌ෂයේ දේශපාලනඥයකු පැවසූ කතාවක්‌ මේ සාකච්ඡාව සඳහා මූලික හේතුව විය. ඒ සමග තවත් අදහස්‌ සමූහයක්‌ මතු ව ඇත්තේ වනජීවී-මිනිස්‌ ගැටුමට හේතු වන හානි කරන ඌරන්, රිලවුන් වැනි වෙනත් සතුන් සම්බන්ධව ද ගත යුතු පියවර ද මේ ප්‍රකාශයට ඈඳීමත් සමග ය.

මේ ප්‍රකාශය පිළිබඳව විවිධ අදහස්‌ පළ වී ඇත. ඉන් සමහරක්‌ පළ වී ඇත්තේ ඉහත කී ප්‍රකාශයට පක්‌ෂ ව ය. සමහරක්‌ ඊට විපක්‌ෂ ව ය. මේ අදහස්‌ මුද්‍රිත මාධ්‍යයේ මෙන්ම සමාජ ජාලවල හා වෙනත් වෙබ් අඩවිවල ද පළ වී තිබේ. මේ සමහර අය ගේ අදහස්‌ හාස්‍යජනක වන්නේ ඉන් ඔවුන් ගේ අලින් හා වනජීවීන් පිළිබඳ දැනුම ද ප්‍රශ්න කෙරෙන නිසා ය. නිදසුනක්‌ ලෙස ඇතැමුන් අලි රංචුවක නායකත්වය දරන ඇත් රජු ගැන ද කතා කර තිබිණි. ආසියානු අලි රංචුවක නායකත්වය දරන්නේ වැඩිමහල් ගැහැනු අලියකු බව නො දන්නා අය තවමත් සිටිති. තවත් සමහරුන්ට අනුව ලංකාවේ අලින් ඉන්නේ 2000-2500ක්‌ අතර ප්‍රමාණයක්‌ පමණි.

මෙරට අලි ගහනය කොපමණ ද?


මෙරට වෙසෙන අලි ගහනය පිළිබඳව ද ගැටලුවක්‌ ඇති බව පෙනේ. මෙරට අලි ගහනය පිළිබඳව ඇති වඩාත් පිළිගත හැකි ගණනය කිරීම වන්නේ වනජීවී සංරක්‌ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව මැදිහත් ව 2011 වර්ෂයේ දී සිදු කරන ලද අලි සංගණනයයයි. එහි වාර්තාව The First Island Wide National Survey of Elephants in Sri Lanka 2011 යනුවෙන් 2013 වර්ෂයේ දී පළ විය. එම වාර්තාවේ සඳහන් වන ආකාරයට මේ වන විට අලි 5,879ක්‌ පමණ මෙරට වාසය කරති. අප මාතෘකා කරගත් ඉහත කී දේශපාලනඥයා ගේ කතාවේ දී ඔහු මෙරට අලි 6,000ක්‌ සිටිනවා යෑයි පවසන්නේ මේ මත පදනම් ව විය යුතු ය.

මේ ගණන විශාල සංඛ්‍යාවක්‌ බැවින් ඇතැම් අය මේ සංගණනය පිළිබඳව සැක කරන ආකාරයක්‌ ද දැකිය හැකි ය. එහෙත් ස්‌වාධීන ව සිදු කර ඇති අධ්‍යයනවලින් ද ඇතැම් ප්‍රදේශවල අලි ගහන සම්බන්ධව හෙළි වී ඇති සංඛ්‍යාලේඛන මීට සමාන ය. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත්, ශර්මින් ද සිල්වා සහ තවත් අය විසින් 2011 දී Biological Conservation සගරාවේ ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අධ්‍යයනයකට අනුව උඩවලව ජාතික වනෝද්‍යානය පිළිබඳව සිදු කරන ලද අධ්‍යයනයකට අනුව එහි වාසය කරන අලින් ගණන 804-1,160 අතර බව ගණන් බලා ඇත. (DOI: 10.1016/j.biocon.2011.03.011) කෙසේ වෙතත් 2011 දෙපාර්තමේන්තු සංගණනයේ දී උඩවලව පමණක්‌ නො ව, රුහුණ, ලුණුගම්හෙහෙර හා බුන්දල යන ජාතික උද්‍යාන මෙන්ම ඉන් පිටත ප්‍රදේශ ද ඇතුළත් දකුණු වනජීවී කලාපයෙන් ම (එවකට දකුණු කලාපය) වාර්තා වන, වන අලින් ගණන 1,086ක්‌ පමණි.

අනෙක්‌ අතට මෙරට වාසය කළ හැකි අලින් කොපමණ ප්‍රමාණයක්‌ ද යන්න පිළිබඳව ප්‍රාමාණික අධ්‍යයන සිදුව තිබේ ද යන්න සැකසහිත ය. එසේ සිදු ව ඇතත්, 'අවශ්‍ය' යෑයි අලින් ප්‍රමාණයක්‌ නියම කිරීමට මිනිසුන්ට සදාචාරාත්මක අයිතියක්‌ තිබේ ද යන්න ගැටලුවකි. අලින් යනු ද ස්‌වාභාවික පරිසරයේ මිනිසුන් මෙන්ම ජීවත් වීමේ අයිතියක්‌ ඇති ජීවීන් කොට්‌ඨාසයකි.

පර්යේෂකයන් පෙන්වා දී ඇති ආකාරයට මෙරට අලි ගහනයෙන් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක්‌ වාසය කරන්නේ ආරක්‌ෂිත ප්‍රදේශවලින් බාහිර ව ය. ඇතැම් විට කැළෑවලින් ද බැහැර ව යමිනි.

අලි ඉන්නේ කැළෑවල පමණක්‌ ද?


ඇතැමුන්ට අනුව අලින් ඉන්නට ඕනෑ කැළේ හෝ ආරක්‌ෂිත ප්‍රදේශවල පමණකි. එහෙත් මිනිසුන් මෙසේ සීමා පනවා ඇති බව අලින් දන්නේ නැත. එසේ ම අලින් ගේ වාසස්‌ථාන වූ ප්‍රදේශ මේ වන විට මිනිසුන් සිය වගා කටයුතු හා ජනාවාස සඳහා යොදාගෙන ඇත. ආහාර මෙන්ම ජලය ද අලින් ගේ අවශ්‍යතාවකි. ජල මාර්ග සොයා ඇතැම් අවස්‌ථාවල දී මානව ජනාවාස සහිත ප්‍රදේශ හරහා ගමන් කිරීමට අලින්ට සිදු ව තිබේ. එසේ ම දික්‌ගැසුණු නියගය වැනි සුවිශේෂ තත්ත්වවල දී ආහාර හා ජලය පිළිබඳ ගැටලුව තවදුරටත් උග්‍ර වේ.

පර්යේෂණවලින් පෙන්වා දී ඇති පරිදි අලි ඇත්තු ආහාර සොයා හේන් ආශ්‍රිත ව මෙන්ම වැව් පිටි ආශ්‍රිත ව ගැවසෙති. අලි හේන්වල භෝග අස්‌වැන්න නෙළාගත් පසුව ඉතිරි භෝග හා ඉන්පසුව වැවෙන ශාකවලට රුචිකත්වයක්‌ දක්‌වති. රුහුණ ජාතික වනෝද්‍යානයට යාබදව පිහිටා ඇති නිමලව ප්‍රදේශයට උතුරින් පිහිටි හේන් වගා කළ ප්‍රදේශ ආශ්‍රිත ව සිදු වූ සිදුවීම මේ සඳහා දැක්‌විය හැකි යෝග්‍යතම නිදසුනකි. එහි දී පෙනී ගිය පරිදි රුහුණ ජාතික වනෝද්‍යානයේ වාසය කළ අලින් වියළි කාලයේ දී යාබදව පිහිටා ඇති හේන් පිහිටා තිබූ ප්‍රදේශවලට පැමිණ අස්‌වනු නෙළාගෙන තිබූ හේන්වල ඉතිරි ව තිබූ භෝග ශේෂ හා සෙසු ශාක ආහාරයට ගැනීම සිදු කර ඇත. එහෙත් යළි වර්ෂා සමය එළැඹීමත් සමග මේ අලින් අතරින් වැඩි ප්‍රමාණයක්‌ යළිත් වනෝද්‍යානය තුළට හා වෙනත් වගා නොකරන ප්‍රදේශවලට පිවිසි බව රේඩියෝ කොලර් යොදාගනිමින් කළ අධ්‍යයනයකින් හෙළි වූ බව ඊ. ඩී. වික්‍රමනායක හා තවත් අය පළ කර ඇති පර්යේෂණ වාර්තාවකින් දක්‌වා ඇත. මෙය වැදගත් වන්නේ වර්ෂා සමයේ දී මේ ප්‍රදේශවල හේන් වගාව සිදු කරන නිසා ය. ඒ කාලයේ දී අලින් ගේ ගැවසීම අඩු වීම නිසා අලි-මිනිස්‌ ගැටුම් අවම වීමට මේ තත්ත්වය හේතු විය. මේ නිසා සාම්ප්‍රදායික ජීවනෝපාය ක්‍රම මනා පාලනයකින් යුක්‌ත ව භාවිත කිරීම අලි සංරක්‌ෂණය මෙන්ම අලි-මිනිස්‌ ගැටුම අවම කිරීම සඳහා යොදාගත හැකි උපක්‍රමයක්‌ බව පෙන්වා දී තිබේ. කෙසේ වෙතත්, 2000 වර්ෂයෙන් පසුව පමණ මෙසේ, කලින් කලට ප්‍රදේශවලට සංක්‍රමණය වෙමින් දිවි ගෙවූ අලින් රුහුණු ජාතික උද්‍යාන ප්‍රදේශයට සීමා කරමින් විදුලි වැටක්‌ ඉදි කිරීමෙන් පසුව එම අලින් අතරින් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක්‌ අකාලේ මිය ගිය බව වාර්තා වී තිබේ.

අලින් සමග දිවි ගෙවීම


මිනිසුන් හා අලින් අතර සහයෝගී පැවැත්මක්‌ පිළිබඳව යම් අදහසක්‌ පවත්වාගත නොහැකි ද යන්න සිතා බැලිය යුතු දෙයකි. ඒ සඳහා බහු පාර්ශ්වීය ප්‍රවේශයක්‌ අවශ්‍ය බව සැබෑ ය. සංවර්ධනය හා මිනිසුන් ගේ අවශ්‍යතා සොයාබැලීම හා ඒ සඳහා අවශ්‍ය ඉඩම් ලබාගැනීම මෙන්ම වනජීවීන් උදෙසා අවශ්‍ය බිම් ප්‍රමාණය තබාගැනීම රටක්‌ ලෙස වැදගත් ය. වනජීවී කළමනාකරණය මෙහි දී වැදගත් වේ. මේ සඳහා විවිධ උපක්‍රම අනුගමනය කිරීමට සිදු විය හැකි ය. විදුලි වැට, ජීව වැට, අගල්, ගැටලුකාරී අලින් ඇල්ලීම, අලින් එළවීම ආදි විවිධ උපක්‍රම මේ සඳහා භාවිත වේ. මේ අතරින් වඩාත් වැදගත් වන්නේ මිනිසුන් හා අලින් අතර සහයෝගී පැවැත්මක්‌ සිදු කළ හැකි ආකාරයේ විසඳුම් ය. එවැනි විසඳුම් සාර්ථකව ක්‍රියාත්මක කළ අවස්‌ථා තිබේ. අලින් ගේ සංචරණයට ද අවස්‌ථාව ලබා දෙමින් ගම් වටා විදුලි වැට යෙදවූ අවස්‌ථා මේ සඳහා නිදසුනකි.

අනාදිමත් කාලයක සිට පැවත එන අලි-මිනිස්‌ ගැටුම අලින් ගේ හා මිනිසුන් ගේ මරණවලට මෙන්ම දේපොළ හා වගාහානිවලට හේතු වන කරුණක්‌ බව සැබෑවකි. මෙය කඩිනමින් විසඳුමක්‌ සෙවිය යුතු ගැටලුවක්‌ ද වේ. එසේ ම මෙය රටේ සැම තැනකට ම එක ම ආකාරයේ විසඳුමක්‌ ලබා දිය හැකි ගැටලුවක්‌ නො වේ. එයට හේතුව ගැටලුවට බලපා ඇති හේතු විවිධ ප්‍රදේශවල දී වෙනස්‌ වීම ය. මේ අනුව මෙය විවිධ ආකාරයේ විසඳුම් ලබා දිය යුතු ආකාරයේ ගැටලුවක්‌ බව බලධාරීන් මෙන්ම ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන් ද වටහාගත යුතු වේ. එහෙත් මේ ගැටලුවට විසඳුම අලි ඇල්ලීම හෝ විකිණීම නම් නො වේ.

හීලෑ අලින් අවශ්‍ය කුමකට ද?

අලි-මිනිස්‌ ගැටුමට විසඳුම් ලෙස ඉදිරිපත් වන යෝජනාව අතරට අලින් අල්ලා විකිණීම නම් ඇතුළත් විය යුතු යෑයි ක්‌ෂේත්‍රයේ කිසිදු විද්වතකු පවසනු ඇතැයි අප සිතන්නේ නැත. ඉන් පළමු කරුණ වන්නේ අලින් අද අවශ්‍ය වන්නේ කුමක්‌ සඳහා ද යන්නයි. සත්වෝද්‍යානවල ප්‍රදර්ශනය සඳහා විදේශ රටවලට යෑවූ අලින් පත් ව ඇති ඉරණම විදේශීය මාධ්‍ය ඔස්‌සේ වාර්තා වේ.

සාම්ප්‍රදායික දැනුමක්‌ ලෙස සැලකිය හැකි අලි හීලෑ කිරීම පිළිබඳ මෙරට ඉතිහාසය බොහෝ පැරැණි ය. එහෙත් අද වන විට හීලෑ අලින් අවශ්‍ය වන්නා වූ ප්‍රධානතම කාර්යය වන්නේ සංස්‌කෘතික වශයෙන් වැදගත්කමක්‌ ඇති පෙරහැර පමණකි. ඇතැමුන් ඊට විරුද්ධ වුව ද පෙරහැර යනු අනාදිමත් කාලයක සිට පැවත එන සංස්‌කෘතික අංගයකි. මෙය බුදුදහම මෙරටට හඳුන්වා දුන් කාලයේ සිට පැවත එන්නක්‌ බව මහාවංසය අනුව පෙනේ. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් මෙරට පළමු ස්‌තූපය වන ථූපාරාමය නිර්මාණය කළ අවස්‌ථාවේ දී එහි තැන්පත් කිරීම සඳහා ධාතූන් වහන්සේලා තැන්පත් කිරීම සඳහා සංවිධානය කරන ලද පෙරහැරේ දී ධාතූන් වහන්සේලා වැඩමවීම සඳහා ඇතකු යොදාගැනීම මීට නිදසුනකි.

කෙසේ වෙතත් පෙරහැර සඳහා අලින් ලබාගැනීම සඳහා වුව ද පෞද්ගලික අයිතියට ලබා දීම ප්‍රවර්ධනය කිරීම නො කළ යුතු බව අප ගේ අදහසයි. ඉහත කී ආකාරයට පෙරහැර සඳහා අලි ඇතුන් සැපයීම රාජ්‍ය අංශයේ මැදිහත් වීමෙන් සිදු කළ හැකි ය. එවැන්නක්‌ සඳහා යම් ආරම්භයක්‌ පසුගිය දිනක පැවැත්වුණු බවක්‌ වාර්තා විය. එය යම් ආකාරයකින් සතුටට හේතු වන කරුණකි.

පෞද්ගලික අයිතිය ප්‍රවර්ධනය නො කළ යුතු යෑයි අප සඳහන් කරන්නේ එමගින් අලින් යොදාගෙන මුදල් ඉපැයීම අරමුණු කරගත් නව ධනපති පංතිය නිසා අලින් පත් ව ඇති අසරණ තත්ත්වය අද අප ගේ ඇස්‌ හමුවේ දිස්‌ වන නිසා ය. මෙරට තුළ අලින් යොදාගෙන වැඩ ගැනීම දැන් අවම මට්‌ටමකට පත් ව තිබේ. එය තවදුරටත් අඩු වෙමින් පවතින්නකි. සෆාරි සඳහා යොදාගැනීම අලින් පත් විය හැකි දරුණුතම තත්ත්වයක්‌ වන්නේ එය හුදෙක්‌ මුදල් අරමුණු කරගෙන කරන්නක්‌ බව පෙනෙන නිසා ය. සංචාරක අධිකාරීන් ඒ සඳහා නිකුත් කර ඇති මාර්ගෝපදේශ හා මේ වන විට සෆාරි කාර්යයේ යොදාගන්නා අලින් සම්බන්ධව ක්‍රියාත්මක නො වන බව ක්‌ෂේත්‍රයට සමීප පිරිස්‌වල මතය වේ. අලින් ගේ සුබසාධනය සම්බන්ධව මේ පිරිස්‌වල අවධානය අවම ය. මේ නිසා පෞද්ගලික අයිතියට අලින් ලබා දීම නො කිරීම වඩාත් හොඳ ය.

http://www.vidusara.com/2017/09/20/feature3.html

Thursday, September 14, 2017

ආසන වෙන් කරන අලුත්ම ක්‍රමය (බස් කතා 4)

​ඊයෙ වැස්සෙම පුරහල කිට්ටුවෙන් 138 කට නැග්ගෙ නුගේගොඩට වෙලාවට යන්න. යාලුවෙක් හමුවෙන්න. කාර්යාල වෙලාව හින්ද බස් එකේ හිස් අසුන් තිබුනේ දෙකතුනයි. ඉස්සරහ පූජ්‍ය පක්ෂයේ අසුනේ එක් අසුනක් හිස්ව තිබුනා. එ්ත් එහි ජනේලය ළඟ හිඳ සිටි තරුණිය හිස් අසුනේ ඇයගේ තෙත් කුඩය තබා තිබුනා. මේක මම හැමදාම යන 138 බස්වල කවදාවත් දැක නොතිබූ දෙයක්. එසේම ඇය සිටියේ හරිම පහසුවෙන් වාඩිවීගෙන, ජනේලයෙන් පිටත අනන්තය බලාගෙන. හරියට බස් එකේ නෙවේ ගෙදර සාලෙ වගෙ. මොහොතක් නතර උනත්, කුඩේ ගන්න එයාගෙ අවධානය යෙමු වන බවක් නොපෙනුන හින්ද මම හිස්ව තිබු මැද අසුනකින් ඉද ගත්තා.

එ්ත් එ් සමඟම බසයට නැගණු තරුණියකට හිඳගැනීමට අන් අසුනක් නොවූ බැවින් ඒ ඉදිරි අසුන අසල නතර වුනා. ඒත් අර හිඳ සිටි තරුණිය කුඩය ඉවත් කළේ නෑ. සිටගෙන සිටි තරුණිය ඇයට කතා කර කුඩය පෙන්වූ විට එය ඉවත් කරගත්තත් යම් කරුණක් නිසා සිටගෙන උන් තරුණිය එහි හිඳ ගත්තේ නෑ. පසු අසුනක සිටි කාන්තාවක හා පිරිමියෙකු ඒ ගැන විමසූ විට පෙනුනේ වතුර ඇති නිසා බවයි. ඉන්පසු පසු අසුනක උන් එ් මහත්මයා නැගිට ඔහුගේ අසුන ඇයට අසුන ලබාදී අර තෙමී තිබූ ඉදිරි අසුනේ හිද ගත්තා. ඇන්දක්ද සහිත ඒ අසුනේ තරබාරු ඒ මහත්මයා හිදගැනීමෙන් අර මුල් තරුණියගේ පහසු ඉරියව්වට අැති වූ අපහසුතාවය එයාට ලැබුණු දඬුවම වෙන්න අැති.

පේන විදියට මේක තවත් ආසන වෙන් කිරීමේ ක්‍රමයක්. වැස්ස දවසට තමයි කළ හැක්කේ. එ්ත් ඊයෙ කාන්තාවක් විසින්ම තවත් කාන්තාවකටම අසාධාරණයක් සිදුකිරීම තමයි කණගාටුව.

14.09.2017

පරණ බස් කතා https://dhaneshw.blogspot.com/search/label/%E0%B6%B6%E0%B7%83%E0%B7%8A%20%E0%B6%9A%E0%B6%AD%E0%B7%8F

Tuesday, September 12, 2017

පෙර පරපුරේ හා අද පරපුරේ රංගන ශිල්පීන්

මෑත දවසක් උදේ දෙරණ "ලෝකය සහ ලෝකයා" එකේ සුමින්ද සිරිසේන කවුද කියලා සාමාන්‍ය ජනතාවගෙන් ඇසූ විට ඔවුන් දුන් පිළිතුරු පෙන්වූවා. දහදෙනෙකුගෙන් පමණ ඔහුව දැන සිටියේ තිදෙනයි. බහුතරය ඔහුව දැන සිටියේ නැහැ. එය අතිශය කණගාටුවට කරුණක් වන්නේ ඔහු අයත් වන්නේ ප්‍රතිභාපූර්ණ ශිල්පි පරපුරට නිසා. ඒ වේදිකාවේ වගේම ටෙලි නාට්‍යයේ.

හුදෙක් රූපය නිසාත්, මවුපියන් ශිල්පීන් වූ නිසාත්, මුදල් නිසාත් (සහ තවත් දේ නිසාත්) නළු නිළියන් වී සිටින අද පරපුරේ ඇතැමුන් සමග බැලූ විටයි පෙර පරපුරේ වෙනස පෙනෙන්නේ. අද බහුතරයකට රඟපාන්න බෑ. අද යන ටෙලි නාට්‍ය දෙක තුනක් විතර බැලුවත් (සමහර විට ඇහුවත්) කලිනුත් නම් දන්නා අය මිස, ඒවයේ රගපාන අන් අයගේ නම් මම දන්නේ නෑ. දැන ගන්න ඕනත් නෑ. මොකද ඔවුන් වැඩිදෙනෙක්ගේ මතක තියා ගන්න තරම් රංගන හැකියාවක් නෑ.

ඒකත් අද පරපුරේ ගායක ගායිකාවන් හා සමානයි.

මේ ගැන හි තැබූ සටහන හා එහි දැක්වූ ප්‍රතිචාර සඳහා - https://web.facebook.com/dhanesh.wisumperuma/posts/10203642615262722

Sunday, September 10, 2017

කුණාටු හා දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පිළිබඳ යළි කතාබහක්‌

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, 06.09.2017, පි. 12 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/09/06/feature4.html



පසුගිය මාසයේ ඇති වූ නිවර්තන කුණාටුවක්‌ වූ හාවි කුණාටුව (Hurricane Harvey) මගින් මධ්‍යම හා උතුරු ඇමරිකාවට දැඩි බලපෑම් සිදු විය. අගෝස්‌තු 17 මුලින් ම ආරම්භ වූ මේ කුණාටුව 4 වැනි කාණ්‌ඩයේ කුණාටුවක්‌ සේ සැලකේ. එය මේ වර්ෂයේ කුණාටු සමයේ මුලින් ම ඇති වූ කුණාටුව වේ. පළමුව මධ්‍යම ඇමෙරිකානු රටවල් ගණනාවකට බලපෑම් ඇති කළ එය ඇමෙරිකාවට ළගා වූයේ සතියකට පමණ පසු ව ය. මේ ලිපිය ලියන මොහොත වන විට ද මේ කුණාටුව සක්‍රිය තත්ත්වයක පැවතිණි.

මේ වන විට වාර්තා වන පරිදි හාවි කුණාටුව මෑත කාලයේ දී ඇමෙරිකාවට පැමිණි වඩාත් ප්‍රබල ම කුණාටව වේ. තවත් රටවල් ගණනාවකට එමගින් හානි සිදු වී ඇතත් වඩාත් බරපතළ ම හා අවධානයට යොමු වී ඇති හානිය සිදු වී ඇත්තේ ඇමෙරිකාවට ය. එය 2005 වර්ෂයේ දී ඇමෙරිකාවට බලපෑම් සිදු කළ විල්මා හා කැත්‍රිනා කුණාටුවලින් පසුව දැඩි වර්ෂාපතනයක්‌ හා දැඩි හානියක්‌ ඇති කළ කුණාටුව සේ සැලකෙන්නේ මේ කුණාටව ය. දින හතරක්‌ වැනි කාලයක්‌ ඇතුළත ඇති වූ මිලිමීටර් 1000කට (අගල් 49.2ක්‌ පමණ) අධික වූ වාර්තාගත වර්ෂාපතනය හමුවේ ඇමෙරිකාවේ ටෙක්‌සාස්‌ ප්‍රාන්තයේ නැෙගනහිර ප්‍රදේශය නො සිතූ ආකාරයේ ජලගැලීමකට ලක්‌ විය. ඇමෙරිකාවේ සිව්වැනි විශාලතම නගරය වන හූස්‌ටන් නගරය ආශ්‍රිත ප්‍රදේශයට ද මේ කුණාටුවෙන් විශාල හානියක්‌ සිදු ව ඇත.

මේ කුණාටුව නිසා ඇති වූ හානිය ගැන තවමත් අවසන් නිගමනයකට පැමිණීමට කල් මදි බව පෙනේ. කෙසේ වෙතත් සැප්තැම්බර් මස 1 වැනි දින වන විට ඇමෙරිකාවේ පමණක්‌ ජීවිත 40ක්‌ අහිමි වී තිබුණු අතර, සිදු වී ඇති දේපොළ හානිය ද ඉතා විශාල ය. (එහෙත් 2005 දී ලුසියානා ප්‍රාන්තයට බලපෑ කැත්‍රිනා කුණාටුව නිසා අහිමි වූ ජීවිත ගණන 1800කට අධික ය.) වාර්තා වන පරිදි ටෙක්‌සාස්‌ ප්‍රාන්තය තුළ පමණක්‌ හැත්තෑ දහසක පමණ පිරිසක්‌ මේ නිසා අවතැන් වී ඇත. ඉන් විශාල පිරිසකට අනිවාර්යයෙන් ඉවත් වීමට සිදු වූ අතර ඇතැම් පිරිස්‌ සහන සේවකයන් හා ස්‌වෙච්ඡා සේවකයන් විසින් බේරාගන්නා ලදි. මෙයින් ඇති වූ සම්පූර්ණ අලාභය කෙතරම් ද යන්න ගැන තවමත් අවසන් නිගමනයක්‌ ඇති බවක්‌ නො පෙනේ. එය ඇමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන 70ත් 125ත් අතර විය හැකි බව වාර්තා අනුව පෙනේ. මේ දෙවැනි අගය ගත හොත් මෙය එරටට වැඩි ම ආර්ථික හානියක්‌ සිදු කළ කුණාටු අතරින් එකක්‌ වීමේ ඉඩක්‌ පවතී.

ටෙක්‌සාස්‌ ප්‍රාන්තය ඇමෙරිකාවේ ආර්ථිකය සම්බන්ධව වැදගත් වන ප්‍රාන්තයකි. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් එරට තෙල් කර්මාන්තයේ දී ද ටෙක්‌සාස්‌ ප්‍රාන්තය වැදගත් තැනක්‌ ගනියි. මේ වන විට ගංවතුර බැස යන තුරු බොහෝ කටයුතු නැවතී ඇති බවක්‌ පෙනෙන්නට තිබේ. එසේ ම එම ප්‍රාන්තයේ ප්‍රවාහන පද්ධතියට සැලකිය යුතු බලපෑමක්‌ ද සිදු වී ඇත. හානි වූ නිවාස හා වෙනත් යටිතල පහසුකම් ප්‍රතිස්‌ථාපනය කිරීම සඳහා යම් කාලයක්‌ ගත විය හැකි බව අසන්නට ලැබේ.

කෙසේ වෙතත් මේ ගංවතුර ආපදාවෙන් සිදු වූ හානිය සම්බන්ධව ජනතාව ගේ ක්‍රියාකාරිත්වයේ යම් බලපෑමක්‌ ඇති බව පැහැදිලි ය. හූස්‌ටන් නගරයේ ජනගහනය සම්බන්ධව සැලකුව හොත්, එහි ජනගහනය 1980 වර්ෂයෙන් පසුව 40%කින් පමණ ඉහළ ගොස්‌ ඇත. මේ අතරින් සැලකිය යුතු පිරිසක්‌ මෙවැනි කුණාටු බලපෑ හැකි අවදානම් කලාපයේ පදිංචි ව සිටි පිරිස්‌ ය. ඒ අතරින් සැලකිය යුතු පිරිසක්‌ රක්‌ෂණාවරණයක්‌ නොමැති අය හෝ හදිසි ඉවත් වීමක්‌ සිදු කිරීමට තරම් ආර්ථික අතින් ශක්‌තියක්‌ නොමැති ව සිටි ජනතාවක්‌ බව සඳහන් වේ. එසේ ම ජනාවාස සඳහා නුසුදුසු ස්‌ථානවල ජලාශවල ජල සීමාව රදා පවත්නා ප්‍රදේශවල නිවාස තනා තිබූ අවස්‌ථා ද පැවැති බව වාර්තා වේ. එය මේ ව්‍යසනයේ හානිය බරපතළ කිරීමට හේතු වී ඇති බව සඳහන් වේ. මෙය සංවර්ධිත රටක්‌ සේ සැලකෙන ඇමෙරිකාව සම්බන්ධව තරමක්‌ විස්‌මයජනක තත්ත්වයකි.

මෙවැනි නිවර්තන කුණාටු ස්‌වාභාවිකව ඇති වන සංසිද්ධියකි. කෙසේ වෙතත් මෙවැනි කුණාටුවල තීව්‍රතාව අධික වීමට හා අධික වර්ෂාපතනය සඳහා දේශගුණ වෙනස්‌ වීමේ යම් බලපෑමක්‌ ඇති බවට සාකච්ඡාවක්‌ හාවි කුණාටුවට පසුව ඇති වී තිබේ. ඒ පිළිබඳව අවධානය යොමු කිරීම වැදගත් වන්නේ එය හෙට දවසේ ලෝකයේ දේශගුණය තීරණය කරනු ඇති බැවිනි.

මෙවැනි කුණාටු දේශගුණ වෙනස්‌ වීම හා සම්බන්ධ ද?


මේ සම්බන්ධව විද්‍යාඥයන් පෙන්වා දෙන සාධකය වන්නේ උෂ්ණත්වයෙන් ඉහළ වායුගෝලයක වැඩි ජලවාෂ්ප ප්‍රමාණයක්‌ පැවතීමයි. ක්‌ලෝසියස්‌-ක්‌ලැපේරොන් නියමය හෝ සමීකරණය (Clausius-Clapeyron equation) ලෙස හඳුන්වන නීතිය අනුව යම් උෂ්ණත්වයක දී ඇති ජලවාෂ්ප පීඩනය දන්නේ නම් වෙනත් උෂ්ණත්වයක දී ඇති වන ජලවාෂ්ප පීඩනය ගණනය කළ හැකි ය. මේ වන විට පෙන්වා දී ඇති ආකාරයට, උෂ්ණත්වයේ ඉහළ යන යැම සෙල්සියස්‌ අංශකයක්‌ සඳහා ම වායුගෝලයේ රඳවාගත හැකි ජල ප්‍රමාණය 6%කින් පමණ ඉහළ යයි. මේ නිසා කුණාටු හෝ වර්ෂාපතන තත්ත්ව ඇති වන අවස්‌ථාවල දී වර්ෂාව ලෙස පතිත වන ජල ප්‍රමාණය අධික වේ. එනම් වර්ෂාව වඩාත් තීව්‍ර (intensity) විය හැකි ය.

මේ වන විට හරිතාගාර ආචරණ ක්‍රියාවලිය හේතුවෙන් ඉහළ ගොස්‌ ඇති උෂ්ණත්වය නිසා වැඩි ජල ප්‍රමාණයක්‌ වායුගෝලයේ පවතී. එබැවින් අධික වර්ෂාපතනයක්‌ පතිත වන සිදුවීම් හෙවත් ආන්තික වර්ෂාපතන තත්ත්ව ඇති වීම අනාගතයේ දී ඉහළ යා හැකි ය.

අනෙක්‌ අතට සාගර ජලයේ උෂ්ණත්වය ද මේ තත්ත්වයට බලපෑමක්‌ ඇති කරයි. ඇමෙරිකාවට නුදුරු ව පිහිටා ඇති මෙක්‌සිකෝ බොක්‌ක ප්‍රදේශයේ ද මෙවැනි තත්ත්වයක්‌ පවතී. එහි ඇති ජලයේ උෂ්ණත්වය 1980-2010 අතර කාලයේ දී පැවැති සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වයට වඩා අංශක 1.5කින් පමණ ඉහළ ය. ඒ අනුව සාගර ජලය ද පහසුවෙන් වාෂ්ප වීමට ලක්‌ වන බව පැහැදිලි ය. මේ අනුව ශක්‌තිමක්‌ කුණාටුවක්‌ ඇති වීමට හැකියාව ඇති බව ඇතැම් විද්‍යාඥයන් ගේ මතය වේ. මෙසේ සාගරයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යැම සඳහා මිහිතලය උණුසුම් වීම බලපාන බව පැහැදිලි කරුණකි.

2014 වර්ෂයේ දී පළ වූ ජාතික දේශගුණ ඇගයීම (National Climate Assessment) නම් ෆෙඩරල් ආණ්‌ඩුවේ ප්‍රකාශන පෙළේ නවතම ප්‍රකාශනයේ දැක්‌වෙන ආකාරයට ඇමෙරිකා එක්‌සත් ජනපදය හරහා හමා යන ආන්තික කුණාටුවල ඉහළ යැම හා මිහිතලයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යැම සිදු ව ඇත්තේ සමාන ව ය. මේ ආකාරයෙන් ලෝකයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යැම දිගට ම සිදු වුව හොත් ආන්තික වර්ෂාපතන තත්ත්වය ඇති වීමේ අවස්‌ථා ගණන ඉහළ යා හැකි බව දක්‌වා ඇත. එසේ ම සමස්‌ත වර්ෂාපතනය අඩු වනු ඇතැයි අපේක්‌ෂිත ප්‍රදේශවල පවා ආන්තික වර්ෂාපතන තත්ත්ව ඇති විය හැකි බව පෙන්වා දී තිබේ. ඇතැම් ප්‍රදේශවල ආන්තික තත්ත්ව ඉහළ ගොස්‌ ඇති බව ද දක්‌වා ඇත. එසේ ම හරිතාගාර වායු විමෝචන පාලනය කිරීම සඳහා යම් පියවරක්‌ නො ගන්නේ නම්, ඇමෙරිකාවේ ඇතැම් ප්‍රදේශවල අද ඇති වන අධික වැසි ප්‍රමාණය මෙන් පස්‌ ගුණයක පමණ අධික වැසි ප්‍රමාණයක්‌ මේ සියවස අවසානය වන විට පමණ ඇති විය හැකි ය. මෙයින් පෙනෙන්නේ මේ වර්ෂයේ පිහිටුවූ වාර්තාව වැඩි කාලයක්‌ නො පැවතිය හැකි බව යෑයි ඇතැම් පුවත්පත් සඳහන් කරයි.

මේ තත්ත්වය නිවර්තන කුණාටුවලට මුහුණ දෙන ලෝකයේ සෙසු රටවලට ද බොහෝ සේ එක සමාන ය. මෙවැනි සිදු වීම් පුරෝකථනය කිරීම අසීරු වන අතර ම, ඉන් බැට කන දියුණු වන රටවල ජනතාව දරිද්‍රතාවෙන් පෙළෙන පිරිසක්‌ වීම තවත් අවාසනාවකි.

මිනිස්‌ ක්‍රියාකාරිත්ව දායකත්වය ප්‍රමාණනය කිරීම


මිනිසුන් ගේ ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා ඇති වී තිබෙන දේශගුණ වෙනස්‌ වීම මෙවැනි ආපදා තත්ත්වවලට හේතු වන බව පෙන්වා දෙමින් යම් යම් අවස්‌ථාවල දී නීතිමය ක්‍රියාමාර්ග ගෙන තිබේ. එහෙත් ඒ ගැන මෙතෙක්‌ ගෙන තිබෙන නෛතික ක්‍රියාමාර්ග මේ වන විට වැඩි වශයෙන් අසාර්ථක වී ඇත.

එහෙත් මේ පිළිබඳව Nature Geoscience සගරාවට මෑතක දී අදහස්‌ පළ කර ඇති විද්‍යාඥයන් පිරිසකට අනුව හරිතාගාර වායු විමෝචන නිමා කිරීමට කටයුතු නො කරන රටවලට එරෙහි ව නීතිමය ක්‍රියාමාර්ග ගත හැකි ය. ඔවුන් මෙහි දී සඳහන් කරන්නේ දැනුම පිළිබඳ නව අංශයක්‌ සේ සැලකෙන ආරෝපණ විද්‍යාව (Attribution science) නම් විෂයයේ වර්ධනය සමග මෙවැනි අවස්‌ථාවක්‌ ලැබී ඇති බවයි. එමගින් ආන්තික කාලගුණ තත්ත්ව සඳහා මානවමූලික දේශගුණ වෙනස්‌ වීමේ ඇති දායකත්වය තීරණය කිරීමට ඇති හැකියාව ඉහළ ගොස්‌ ඇත. මේ අනුව ඒ පිළිබඳව වැඩි විශ්වසනීයත්වයකින් යුතු ව තීරණ ගැනීමට අධිකරණයකට හැකියාවක්‌ ඇති බව ඔවුන් ගේ අදහස වේ. (DOI: 10.1038/ngeo3019)

ඒ අනුව අනාගතයේ දී දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පිළිබඳව ලෝකයේ සෙසු රටවල් සාමූහිකව කටයුතු කරන අතර ඇතැම් රාජ්‍ය හා විවිධ ආයතන තම විමෝචන අඩු නො කළ හොත් ඒ බව අධිකරණය හමුවේ සාර්ථක ලෙස අභියෝගයට ලක්‌ කිරීමට වැඩි අවස්‌ථාවක්‌ ද ඇති බව මේ පිළිබඳ විචාරකයන් ගේ අදහස වේ.

http://www.vidusara.com/2017/09/06/feature4.html

Thursday, September 7, 2017

පුරාඋද්භිදවිද්‍යාත්මක සාධකවලින් හෙළි වන අග්නිදිග ආසියානුවන් මැඩගස්‌කරයට ගිය කාලය

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, 30.08.2017, පි. 13 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/08/30/feature5.html




මැඩගස්‌කරය යනු අප්‍රිකා මහාද්වීපයට නුදුරුව, ඊට කිලෝමීටර 500ක්‌ පමණ නැෙගනහිර දිශාවෙන් ඉන්දියානු සාගරයේ නිරිතදිග කෙළවරට වන්නට පිහිටා ඇති දූපතකි. මැඩගස්‌කර වැසියන් භාවිත කරන මලගාසි භාෂාව අයත් වන්නේ ඔස්‌ට්‍රොනීසියානු (Austronesian) භාෂා පවුලට ය. මේ භාෂා පවුලට අයත් භාෂා කතා කරනු ලබන්නේ ප්‍රධාන වශයෙන් අග්නිදිග ආසියානු ප්‍රදේශවල හා පැසිෆික්‌ ප්‍රදේශයේ දුපත් රාජ්‍යවල ය. ඊට නිදසුන් ලෙස හවායි දූපත් වාසීන් ගේ භාෂාව, මාඕරිවරුන් ගේ භාෂාව, සැමෝවා භාෂාව හා මැලේ භාෂාව දැක්‌විය හැකි ය. ඒ අනුව ඔස්‌ට්‍රොනීසියානු භාෂා කතා කරන ආසන්න ම ප්‍රදේශ පිහිටා ඇත්තේ මැඩගස්‌කරයට වඩා අවම වශයෙන් කිලෝමීටර 6,000ක්‌ පමණ ඈතින් වීම කිසියම් ආකාරයකට කදිම සිදුවීමකි.

මෙසේ අග්නිදිග-ආසියාවෙන් පැමිණි ජනතාව මෙන්ම අප්‍රිකානුවන් ද නූතන මලගාසි ජනතාව ගේ ප්‍ර්‍රවේණික පසුබිම සඳහා දායක වී ඇති බව මේ අනුව පැහැදිලි ය. එහෙත් මැඩගස්‌කර වැසියන් හා ඊට ආසන්න ව පිහිටා ඇති අප්‍රිකානු ජනතාව අතර යම්කිසි වෙනසක්‌ ඇති බව වෙනත් සාධකවලින් ද හෙළි වී තිබේ. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත්, ප්‍රවේණික හා සංස්‌කෘතික සාධක අනුව පෙනී ගොස්‌ ඇත්තේ මැඩගස්‌කරය අතීතයේ කිසියම් අවස්‌ථාවක ඔස්‌ට්‍රොනීසියානු භාෂා කතා කරන ජන පිරිසක්‌ මගින් ද ජනාවාසකරණය වී ඇති බවයි. වාග්විද්‍යාත්මක පර්යේෂණවලින් හෙළි වී ඇති කරුණු අනුව එම ජනාවාස වීම සිදු වන්නට ඇත්තේ පළමු සහස්‍රකය ඇතුළත බව යෝජනා කර තිබේ. ඒ අනුව එම කාලයේ දී අග්නිදිග ආසියානු ප්‍රදේශවලින් මැඩගස්‌කරයට ජන සංක්‍රමණයක්‌ සිදු වී තිබේ ය යන අදහස පර්යේෂකයන් අතර කලක පටන් පැවතියේ ය. මෙය ලෝකයේ මානව භූගෝල විද්‍යාව සම්බන්ධයෙන් ඇති විස්‌මයජනක සිදුවීමක්‌ ලෙස අතැම් අවස්‌ථාවල දී දක්‌වා ඇත.

අග්නිදිග ආසියාවෙන් සංක්‍රමණය වූ පිරිසක්‌ මැඩගස්‌කර දූපත ජනාවාස වීමක්‌ සිදු වූ බව මෙවැනි සාධක මත දැන සිටිය ද, එය සිදු ව ඇත්තේ කවදා ද යන්න ගැන තොරතුරු මෑතක්‌ වන තුරු නිශ්චිතව අනාවරණය වී තිබුණේ නැත. ඒ පිළිබඳ පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක හමු වී නැති වීම ඒ සඳහා හේතු විය. මැඩගස්‌කරයේ සිදු කර ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක කැණීම් හා ගවේෂණවල දී දූපත ජනාවාස වීම පිළිබඳ සාධක විශාල ප්‍රමාණයක්‌ හමු වී ඇත. එම සාධක මගින් වඩා සමීප ව පිහිටා ඇති අප්‍රිකා මහාද්වීපයේ සිට පැමිණි දඩයම්කරුවන්-ඵලවැල රැස්‌ කරන කණ්‌ඩායම් වැනි පිරිස්‌ පොදු වර්ෂ පූර්ව පළමු හෝ දෙවැනි සහස්‍රකයේ පමණ සිට එම දූපතේ වාසය කර ඇති බව හෙළි වී ඇත. එහෙත් අග්නිදිග ආසියානුවන් හෙවත් ඔස්‌ට්‍රොනීසියානුවන් විසින් ඇති කරන ලද ජනාවාස පිළිබඳ සාධක හමු වී නොමැත.

කෙසේ වෙතත් පසුගිය වර්ෂයේ දී ප්‍රකාශයට පත් කළ පර්යේෂණයකින් මේ ගැටලුව සාර්ථක ආකාරයෙන් විසඳා තිබේ. ඒ අනුව මැඩගස්‌කරය ජනාවාස කළ අග්නිදිග ආසියාවෙන් පැමිණි ඔස්‌ට්‍රොනීසියන් භාෂාවක්‌ කතා කරන ජන කොටස්‌ එම ප්‍රදේශය ජනාවාස කරගෙන ඇති කාලය පිළිබඳව ද නිශ්චිත සාධක අනාවරණය කරගැනීමට පර්යේෂකයන් පිරිසක්‌ සමත් ව තිබේ. ඒ පුරාඋද්භිදවිද්‍යාත්මක (paleobotanical) සාධක ආශ්‍රයෙනි.

පුරාඋද්භිදවිද්‍යාත්මක සාධක


මැඩගස්‌කරයේ සිදු කරන ලද පුරාවිද්‍යාත්මක අධ්‍යයනවල දී මෙතෙක්‌ අඩු අවධානයකට ලක්‌ ව ඇති අංශයක්‌ ලෙස ශාක පිළිබඳ සාධක දැක්‌විය හැකි ය. මැඩගස්‌කරයේ වර්තමානයේ දැකිය හැකි ශාක අතරින් 10%ක්‌ පමණ ප්‍රමාණයක්‌ ලෝකයේ වෙනත් ප්‍රදේශවලින් එම දූපතට හඳුන්වා දී ඇති බව උද්භිද විද්‍යාඥයන් අනාවරණය කරගෙන ඇති කරුණකි. මෙසේ හඳුන්වා දුන් ශාක අතර සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක්‌ ආසියානු සම්භවයක්‌ ඇති භෝග වර්ග, කුළුබඩු, වගා භූමිවල වැවෙන වල් පැළෑටි ආදිය තිබේ. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත්, කෙසෙල් (Musa විශේෂ), අල වර්ග (Dioscorea alata හා Colocasia esculenta වැනි), පොල් (Cocos nucifera) වැනි අග්නිදිග ආසියානු භෝග වර්ග මෙන්ම, නැෙගනහිර හා දකුණු ආසියානු සම්භවයක්‌ ඇති ආසියානු වී (Oryza sativa) ද දැක්‌විය හැකි ය. මුං (Vigna radiata) හා ආසියානු කපු (Gossypium arboreum) ද මැඩගස්‌කරයේ වගා කරනු ලබන භෝග අතර වේ. මේ භෝග වර්ග මැඩගස්‌කරයට හඳුන්වා දුන් කාලය එම රටට ඔස්‌ට්‍රොනීසියානු සංක්‍රමණ ඇති වූ කාලය හා සමපාත වීමට ඉඩ ඇති බව මෙහි දී අනුමාන කර ඇත. ඒ පැසිෆික්‌ ප්‍රදේශවලට මෙවැනි භෝග හඳුන්වා දීම හා සංක්‍රමණ අතර සම්බන්ධයක්‌ ඇති බව මීට පෙර සිදු කර ඇති අධ්‍යයනවලින් පෙන්වා දී ඇති නිසා ය.

එබැවින් උක්‌ත අධ්‍යයනයේ දී අවධානයට ලක්‌ කර තිබුණේ පුරාවිද්‍යාත්මක කැණීම්වලින් අනාවරණය වන පුරාඋද්භිදවිද්‍යාත්මක ශේෂ පිළිබඳ කරුණු සම්බන්ධයෙනි. ඒ සඳහා මැඩගස්‌කර් දූපතේ, ඒ ආසන්නයේ ඇති දූපත්වල හා කෙන්යාවේ හා ටැන්සානියාවේ නැෙගනහිර අප්‍රිකානු වෙරළ තීරය ආශ්‍රිත ස්‌ථාන 18ක සිදු කරන ලද පුරාවිද්‍යා කැණීම්වලින් ලැබුණු සාධක විමසීමට ලක්‌ කර ඇත. පුරාවිද්‍යාත්මක ස්‌තරවල ඇති තැන්පතු පරීක්‌ෂා කිරීමෙන් මෙසේ ශාකවල ශේෂ ලබාගෙන ඇති අතර, එමගින් විවිධ ශාක ශේෂ 2,443ක්‌ පමණ ප්‍රමාණයක්‌ හඳුනාගෙන තිබේ.

මෙසේ හඳුනාගත් භෝග ශාක අතරින් වගා කර ඇත්තේ කුමන කාලයක දී ද යන්න විකිරණශීලී කාබන් කාලනිර්ණය අනුව සොයාගැනීමට හැකියාව ලැබී තිබේ. ඒ අනුව හඳුනාගත් භෝග වර්ග වගා කළ කාලය තීරණය කිරීමට ද පර්යේෂකයන්ට අවස්‌ථාව ලැබී ඇත. එසේ ම මේ භෝග අප්‍රිකානු භෝග විශේෂ ද, නොඑසේ නම් වෙනත් ප්‍රදේශවලින් හඳුන්වා දුන් භෝග ද යන්න ඔවුන් ගේ අවධානයට ලක්‌ වූ තවත් කරුණකි.

එහි දී උක්‌ත පර්යේෂකයන්ට මේ දෙවර්ගයට ම අයත් භෝග අදාළ ජනාවාසවල ව්‍යාප්ත ව තිබූ ආකාරය පිළිබඳ කැපී පෙනෙන රටාවක්‌ හඳුනාගැනීමට ද ඔවුන්ට හැකියාව ලැබී ඇත. අප්‍රිකානු ශාකවල ශේෂ ප්‍රධාන වශයෙන් හමු වී ඇත්තේ අප්‍රිකානු වෙරළ තීරයේ හා අප්‍රිකානු මහාද්වීපයට වඩාත් ආසන්නව පිහිටා ඇති දූපත්වල ය.

එහෙත් මැඩගස්‌කරයේ දී මෙන්ම ඊට වඩා සමීප ව පිහිටා ඇති කොමොරොස්‌ දූපත්වල දී ඔවුන්ට හමු වී ඇත්තේ ආසියානු භෝග වර්ගවල ශේෂ ය. මෙසේ කැණීම්වලින් ලැබී ඇති වැදගත් ම සාධක වී ඇත්තේ ආසියානු වී ප්‍රභේද හා මුං ශාකවල ශේෂ හමු වීමයි. මේ ශාක අග්නිදිග ආසියාවේ මෙන්ම දකුණු ආසියාවේ ද අතීතයේ දී වගා කර තිබේ. එසේ ම මැඩගස්‌කරයෙන් හා කොමොරෝස්‌ දූපත්වලින් ආසියානු කපු ශාකයේ ශේෂ ද ඔවුන්ට හමු වී ඇත. මේ භෝග වර්ග මැඩගස්‌කරයට හා යාබද ව පිහිටා ඇති කොමෝරෝස්‌ දූපත්වලට හඳුන්වා දී ඇත්තේ 8 9 සියවස්‌වල පමණ බව කාල නිර්ණයෙන් තහවුරු වී තිබේ.

මේ තොරතුරු අනුව අදාළ කාලයේ දී එහි විසූ ජනතාව ගේ යෑපුම් භෝග ලෙස භාවිත වී ඇත්තේ ආසියානු භෝග වර්ග බව පර්යේෂකයන් ගේ අදහස වේ. එසේ නම් අග්නිදිග ආසියාවේ සිට මේ ප්‍රදේශවලට ඔස්‌ට්‍රොනීසියානු භාෂා කතා කරන ජනතාව සංක්‍රමණය වී ජනාවාස පිහිටුවාගෙන ඇත්තේ පළමු සහස්‍රකයේ අවසන් සියවස්‌වල දී බව මේ පර්යේෂකයන් ගේ නිගමනය වේ. ඒ සඳහා ලැබී ඇති පළමු පුරාවිද්‍යාත්මක සාධකය ලෙස මේ සාධක දක්‌වා ඇත.

අග්නිදිග ආසියානුවන් ගේ ජනපද


මේ අනුව අග්නිදිග ආසියාවේ සිට මැඩගස්‌කරයට පැමිණි පිරිස්‌ ඔවුන් සමග මේ භෝග වර්ග රැගෙන පැමිණ, ඔවුන් ගේ නව වාසස්‌ථානයේ ඒවා වගා කර ඒවා මත යෑපුණු බව විද්‍යාඥයන් ගේ අදහස වේ. මෙසේ භෝග ශාක පිළිබඳ සාධක මත පදනම් ව දූපතේ අතීතය විමසා බැලීමට හැකියාව ලැබීම පුරාවිද්‍යාත්මක වශයෙන් වැදගත් කරුණකි. එසේ ම අප්‍රිකානු ජනපද, අග්නිදිග ආසියානු ජනපදවලින් වෙන් කරගැනීමට මෙමගින් හැකියාවක්‌ ලැබීම මැඩගස්‌කරය පිළිබඳව සිදු කරන අධ්‍යයනවලට වැදගත් වේ. අනෙක්‌ අතට අතීතයේ සිදු වූ සංක්‍රමණ ගැන මෙතෙක්‌ නිසි අවබෝධයක්‌ නො තිබූ කරුණු මෙමගින් අනාවරණය වී ඇත.

මැඩගස්‌කරය මෙන්ම ඊට බටහිරින් පිහිටා ඇති කොමොරෝස්‌ දූපත් ජනාවාසකරණය සඳහා අග්නිදිග ආසියානු ජනතාව දායක වී තිබීම ද මේ අධ්‍යයනයේ දී අනාරවණය වූ වැදගත් සිදුවීමකි. එම දූපත්වල සිදු කරන ලද කැණීම්වලින් ලැබී ඇති ප්‍රමුඛ භෝග වර්ග ද ආසියානු සම්භවයක්‌ ඇති භෝග වීම මීට හේතුවයි. කෙසේ වෙතත්, එම දූපත්වල වෙසෙන ජනතාව භාවිත කරන භාෂා අප්‍රිකානු භාෂා වන අතර, ඔවුන් අතර මැඩගස්‌කරවාසීන් මෙන් අග්නිදිග ආසියානු ජනතාවට ප්‍රවේණික සම්බන්ධයක්‌ හෝ ඥාතිත්වයක්‌ හෝ දක්‌වන ලක්‌ෂණ නොමැති වීම මේ පර්යේෂකයන් ගේ විස්‌මයට හේතු විය. එහෙත් කොමොරෝස්‌ දූපත් වාසීන් ගේ භාෂාව පිළිබඳව සිදු කර ඇති පර්යේෂණවල දී මීට පෙර වාග්විද්‍යාඥයන් දක්‌වා ඇති අදහසකින් ඒ පිළිබඳ සැකය දුරු වී ඇත. ඒ කොමොරෝස්‌ දූපත්වාසීන් ද අග්නිදිග ආසියානු ජනතාව විසින් පිහිටුවන ලද ජනපදයකින් පැවත එන්නන් විය හැකි බවට අදහස්‌ පළ වී තිබීම නිසා ය. එහෙත් පසු කාලයක ඇති වූ අප්‍රිකානු ජන සංක්‍රමණ හා වහල් වෙළෙඳාම නිසා ඇති වූ වෙනස්‌වීම් හේතුවෙන් කොමොරෝස්‌ දූපත්වාසී ජනතාව ප්‍රවේණික හා වාග්විද්‍යාත්මක අතින් අප්‍රිකානුවන්ට වඩාත් සමීප වන්නට ඇති බව මේ පර්යේෂකයන් ගේ අදහස වේ.

එසේ ම මේ කැණීම්වලින් ලැබී ඇති තොරතුරු අනුව නැෙගනහිර අප්‍රිකානු වෙරළ තීරයට ආසන්න ප්‍රදේශවල මෙන්ම අප්‍රිකා මහාද්වීපයට ආසන්න ව පිහිටා ඇති සැන්සිබාරය හා මෆියා වැනි දූපත්වල දැකිය හැකි භෝග ශේෂ අතර සුලබ වූයේ අප්‍රිකානු සම්භවයක්‌ සහිත ශාක ය. මේවා අතර ඉදල් ඉරිගු, මිලට්‌ වර්ග හා බැඕබැබ් වැනි ශාක විය. එම දූපත් අප්‍රිකාවට වඩා සමීප ව පිහිටීම පිළිබඳව සැලකූ විට එය සිදු විය හැකි කරුණකි.

(මූලාශ්‍රය: Proceedings of the National Academy of Sciences, DOI: 10.1073/pnas.1522714113)


http://www.vidusara.com/2017/08/30/feature5.html

Tuesday, August 22, 2017

නොඉඳුල් නිවර්තන වනාන්තර යනු හිතලුවක්‌ ද ?

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, 16.08.2017, පි. 05 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/08/16/feature1.html



වසර 45,000ක අතීතයක පටන් වැසි වනාන්තර වෙනස්‌ කළ මිනිස්‌සු නිවර්තන වනාන්තර එළිපෙහෙළි කිරීම හා වනාන්තරවල සෙසු වෙනස්‌කම් මිනිසුන් විසින් සිදු කරන්නේ මෑත කාලයේ පටන් බව සාමාන්‍ය පිළිගැනීම වේ. වඩාත් නිශ්චිතව පවසන්නේ නම් ඒ නූතන කෘෂිකර්මාන්තයේ හා කාර්මීකකරණයේ ආරම්භයේ සිට ය. එයට පෙර කාලයේ මේ වනාන්තර මිනිස්‌ වාසයට නොසුදුසු සේ සැලකුණු බැවින් ඇතැම් විට හරිත කාන්තාර (green deserts) ලෙස හඳුන්වා තිබේ. නූතන සංරක්‌ෂණ වැඩපිළිවෙළේ ද මූලික පදනම වන්නේ ද මේ වෙනස්‌කම් මෑත කාලයේ දී සිදු ව ඇත්තේ ය යන්න ය.

කෙසේ වෙතත් මෑත දී සිදු කරන ලද අධ්‍යයනයකට අනුව මිනිසුන් වනාන්තර භාවිත කිරීම හා වනාන්තරවල වෙනස්‌කම් සිදු කිරීම පිළිබඳ කතාව බොහෝ ඈත අතීතයකට දිව යයි. ඒ අනුව අඩු ම වශයෙන් වසර 45,000ක්‌ තරම් වත් ඈත කාලයක සිට මිනිසුන් නිවර්තන වනාන්තර වෙනස්‌ කිරීම සිදු කොට ඇත. ඒ සඳහා මිනිසුන් යොදාගෙන ඇති උපක්‍රම අතර, වනාන්තර පාලිත ගිනි තැබීම් සිදු කිරීම හා ශාක හා සතුන් කළමනාකරණය හා වනාන්තරවල ශාක වැස්‌ම මුළුමනින් ඉවත් කිරීම වැනි උපක්‍රම භාවිත වී තිබේ. අප්‍රිකාවෙන් පිට වූ මානවයා විසූ බොහෝ නිවර්තන වනාන්තරවල මෙවැනි කරුණු වාර්තා වී තිබේ.

මේ කරුණු හෙළි ව ඇත්තේ මිනිසුන් ඈත අතීතයේ සිට ජගත් මට්‌ටමින් නිවර්තන වනාන්තරවලට සිදු කර ඇති බලපෑම් පිළිබඳව සිදු කරන ලද පුළුල් විමර්ශනයක දී ය. මෙවැනි බලපෑම් සම්බන්ධව ලෝකයේ විවිධ ප්‍රදේශවලින් වාර්තා වී ඇතත්, මේ අධ්‍යයනයේ දී ලෝකයේ විවිධ ප්‍රදේශවලින් ලැබී ඇති ඇති දත්ත සමාලෝචනයට ලක්‌ කර තිබීම නිසා එය වැදගත් වේ. මෙහි දී මිනිසුන් නිවර්තන වනාන්තරවලට බලපෑම් සිදු කළ අවධි තුනක්‌ සම්බන්ධව අවධානය යොමු කර ඇත. ඒ දළ වශයෙන් ගත හොත් දඩයක්‌කාර-ඵල වැල රැස්‌ කරන්නන් (hunter-gatherers) ලෙස ක්‍රියා කළ කාලය, කුඩා පරිමාණයෙන් කෘෂිකාර්මික කටයුතුවල නියෑළුණු කාලය හා මහා පරිමාණ නාගරික ජනාවාස පැවැති කාලය යනුවෙනි.

දඩයක්‌කාර-ඵලවැල රැස්‌ කරන්නන් ගේ කටයුතු


මිනිසුන් දඩයක්‌කරුවන් හා ඵල වැල රැස්‌ කරන්නන් වශයෙන් සිටි කාලයේ, අඩු වශයෙන් අදින් වසර 45,000කට පමණ පෙර සිට මිනිසුන් මේ ආකාරයෙන් වනාන්තරවල වෙනස්‌කම් සිදු කර ඇති බව හෙළි වී ඇත. එම වෙනස්‌කම් සැලකිය යුතු බරපතළ තත්ත්වයේ වෙනස්‌කම් වීම මෙහි දී අනාවරණය වී ඇති වැදගත් කරුණකි. මේ පිළිබඳව දැනට ඇති

පැරැණිතම කාල වකවානු ව වාර්තා වන්නේ අදින් වසර 45,000කට පමණ පෙර අග්නිදිග ආසියාවෙනි. ඒ නූතන මිනිසා මේ කලාපයට පැමිණි මුල් කාලයේ දී පමණ ය. එසේ ම ඔස්‌ටේ්‍රලියාවේ හා නව ගිනියාව වැනි රටවලින් ද මෙවැනි ගිනිතැබීම් පිළිබඳව සාධක ලැබේ. මේ ආකාරයෙන් වනාන්තතර එළි කිරීමෙන් මිනිසුන්ට ලැබුණු ප්‍රතිලාභය වූයේ ඔවුන් ආහාරයට ගැනීමට ප්‍රිය කරන සතුන් හා ශාක බහුල වූ පරිසර වැඩි වශයෙන් ඇති කරගැනීමට හැකියාවක්‌ ලැබීම ය. ඒ 'වන වාටි' (forest edge) ලෙස ද හඳුන්වන වනාන්තරයට යාබද වූ පරිසරයක්‌ ඇති කරගැනීමෙනි. මේ සම්පත් ප්‍රදේශ (resource patches) ආශ්‍රිත ව විශේෂිත එහෙත් තිරසර ආකාරයේ දඩයම් ක්‍රමවේද යොදාගෙන තෝරාගත් සතුන් දඩයම් කර ඇති බව විශ්වාස කරනු ලැබේ. මීට ප්‍රයිමේටාවන් වැනි සත්ත්ව කාණ්‌ඩ ඇතුළත් විය.

එසේ ම මේ ආකාරයෙන් සිදු කරන ලද කටයුතුවල දී අපර ප්ලයිස්‌යොසීන (Late Pleistocene) යුගයේ දී වනාන්තරවල විසූ විශාල සතුන් ගේ වඳ වී යැම සඳහා මිනිසුන් ගේ මේ කටයුතු හේතු වූ බවට සාධක ඇතත් එම මතය තවමත් විවාදිත ය. මේ ආකාරයෙන් වඳ වී ගිය සතුන් අතර විවිධ විශාල ප්‍රමාණයේ සතුන් ඇත. මේ සඳහා මිනිසුන් ගේ බලපෑමක්‌ තිබිණි නම් එය වැදගත් වන්නේ මේ සතුන් ගේ වඳ වීමෙන් ඇති වූ වෙනස්‌ වීම් නිසා ය. ඒ නිසා වන ඝනත්වයේ, ශාක විශේෂ ව්‍යාප්තියේ, ශාක ප්‍රජනන යාන්ත්‍රණවල හා වනාන්තරවල ජීවන චක්‍රය වැනි කරුණුවලට සැලකිය යුතු බලපෑමක්‌ සිදු වූ බව මේ පිළිබඳ පර්යේෂණ කරන විද්‍යාඥයන් ගේ අදහස වේ.

වනාන්තරවල ගොවිතැන් කිරීම


නිවර්තන වනාන්තර තුළ ගොවිතැන් කිරීම සම්බන්ධව පැරැණිතම සාධක ලැබී ඇත්තේ නව ගිනියාවෙනි. ඒ අදින් වසර 10,000කට පමණ පෙර පැවැති මුල් මධ්‍ය හොලෝසීන (Early-Mid Holocene) යුගයේ දී සිදු කරන ලද වගා කිරීම් ය. එසේ වගා කළ ශාක අතර විවිධ අල වර්ග හා කෙසෙල් වැනි භෝග වර්ග විය. මිනිසුන් මෙසේ වනාන්තරවල වගා කිරීමේ යෙදුණේ දඩයම හා ඵල වැල රැස්‌ කිරීම ද සිදු කරන අතර ය. මෙමගින් සැලකිය යුතු වැදගත් ප්‍රතිඵල ඇති වූ බව පැහැදිලි ය.

මිනිසුන් විසින් බොහෝ වනාන්තරවල වැවුණු ශාක හා ජීවත් වූ සතුන් ගෘහාශ්‍රිතකරණය කිරීම ඇති වන්නේ මෙහි ප්‍රතිඵලයක්‌ ලෙස ය. මෙමගින් වනාන්තර පරිසර විද්‍යාව වෙනස්‌ වූ අතර එසේ ගෘහාශ්‍රිතකරණය කළ ශාක හා සතුන් මේ දක්‌වා මිනිසුන් ගේ ආහාර වේලට අයත් වේ.

කෙසේ වෙතත් එදා එම මිනිසුන් යොදාගත්තේ එම ප්‍රදේශයේ ම පැවැති ශාක හා සතුන් භාවිත කරගන්නා කෘෂි කාර්මික උපායමාර්ගයකි. ඒ නිසා ඉන් සැලකිය යුතු හා දිගු කල් පවත්නා ආකාරයේ පාරිසරික හානියක්‌ සිදු වී නොමැති බව විද්‍යාඥයන් ගේ අදහස වේ. එසේ ම මේ ජන කණ්‌ඩායම් කුඩා වූ අතර ඔවුන් වාසය කළ පරිසරයට ගැළපෙන ආකාරයේ යෑපුම් මට්‌ටමේ පද්ධති ඇති කරගෙන තිබීම මීට දායක වන්නට ඇත.

කෙසේ වෙතත් කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනවල අවශ්‍යතාව ඉහළ ගිය විට තත්ත්වය වෙනස්‌ විය. විශේෂයෙන් බාහිරයෙන් හඳුන්වා දුන් කෘෂි පිළිවෙත් නිසා නිවර්තන වනාන්තර හා දූපත් පරිසර පද්ධතිවල දැඩි වෙනස්‌කම් ඇති වී තිබේ. අදින් වසර 2,400ක්‌ තරම් ඈත කාලයක දී අප්‍රිකාවේ බටහිර හා මධ්‍යම ප්‍රදේශවලට ඇතැම් ධාන්‍ය වර්ග හා ගව පාලනය හඳුන්වා දීමේ ප්‍රතිඵලයක්‌ ලෙස දැඩි පාංශු ඛාදනයක්‌ ඇති වීම හා වනාන්තර ගිනි තැබීම් විශාල ලෙස සිදු වීම දැකිය හැකි ය. වී, කුරක්‌කන් හා මෙනේරි වැනි වගා කිරීම් හඳුන්වා දෙන ලද අදින් වසර 4000කට පමණ පෙර කාලයේ දී පමණ අග්නිදිග ආසියාවේ ද මෙවැනි වෙනස්‌කම් ඇති වී තිබේ. එහි දී ද විශාල නිවර්තන වනාන්තර ප්‍රදේශ ගිනි තබා හෙළි පෙහෙළි කොට ඇත. මෙය මෑත කාලයේ දී පාම් තෙල් ශාක වගා කිරීම සඳහා නිවර්තන වනාන්තර එළි පෙහෙළි කිරීම හා සමාන කළ හැකි ය. එයට ද හේතු වී ඇත්තේ ඉහළ ගොස්‌ ඇති ඉල්ලුමයි. මෙවැනි ක්‍රියාකාරකම් නිසා වනාන්තර ගිනි තැබීම පමණක්‌ නො ව ජෛව විවිධත්වය අඩු වීම, පාංශු ඛාදනය වේගවත් වීම හා අදාළ භූමි ප්‍රදේශය වන ගිනිවලට වඩාත් පහසුවෙන් ලක්‌ විය හැකි තත්ත්වයකට පත් වීම සිදු ව තිබේ. මෙය නිවර්තන වනාන්තර මුහුණ දෙන ඉතා බරපතළ තත්ත්වයකි.

වනාන්තර තුළ නගර බිහි වීම


නව තාක්‌ෂණික ශිල්ප ක්‍රම යොදාගනිමින් මෑත දී සිදු කර ඇති අධ්‍යයනවලින් හෙළි වී ඇත්තේ මිනිසුන් නිවර්තන වනාන්තර ඇතුළත සැලකිය යුතු තරම් විශාල නාගරික ජනාවාස ඇති කර තිබෙන බවයි. මීට පෙර අනුමාන කර නො තිබූ තරම් විශාල ප්‍රමාණයේ එවැනි ජනාවාස ඇමෙරිකාවෙන් හා අග්නිදිග ආසියාවෙන් හමු වී තිබේ. විශාල ලෙස ව්‍යාප්ත වූ මේ ජනාවාස ජාල ඇමසෝනියාව, මධ්‍යම ඇමෙරිකාව හා අග්නිදිග ආසියාවෙන් හමු වී ඇත. ඒවා නූතන යුගයේ මෙවැනි ජනාවාස හා නාගරික ජනාවාස පැවැතී ඇති කාලයට වඩා වැඩි කාලයක්‌ පුරා පැවැතී තිබීම මෙහි ඇති විශේෂත්වයකි.

මේ පැරැණි නාගරික මධ්‍යස්‌ථානවලින් ඉගෙනගත හැකි දේ ඇති බව මේ පර්යේෂකයන් ගේ අදහසයි. ඒ දැනුම වර්තමාන නගර මුහුණ දෙන පාරිසරික අභියෝග ජයගැනී ම සඳහා ද යොදාගත හැකි ය. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත්, පාංශු ඛාදනය හා විශාල ජනගහනයකට අවශ්‍ය තරම් ආහාර නිෂ්පාදනය කිරීමේ දී කෘෂිකාර්මික පද්ධතිවල අසාර්ථකත්වය අතීතයේ දී මෙන් ම අද දවසේ ද දැකිය හැකි වූ ගැටලු වේ. මායාවරුන් විසූ ඇතැම් ප්‍රදේශවල විසූ ජනතාව අතිරේක ආහාර භෝග ලෙස යොදාගත් ශාක වර්ග සමහරක්‌ වනාන්තර හෙළි පෙහෙළි කිරීමකින් තොර ව, පවත්නා වනාන්තරය ඇතුළත ම වගා කර ඇති බවට සාධක ලැබී ඇත. මෙය වනාන්තර වගා කිරීමක්‌ හෙවත් කිසියම් උදාහරණයක්‌ ලෙස හඳුන්වා දී තිබේ. එහෙත් ඇතැම් ප්‍රදේශවල සිදු ව ඇත්තේ මීට වෙනස්‌ දෙයකි. එහි දී පරිසරයට දරාගත නොහැකි තරම් ප්‍රමාණයෙන් ඒක භෝග වගා කිරීම හා වනාන්තර එළි පෙහෙළි කිරීම නිසා ඉන්පසු දේශගුණයේ පවා වෙනස්‌කම් ඇති වී තිබේ. එහි ප්‍රතිඵලය වූයේ එම ප්‍රදේශයේ ජනගහනයේ පැහැදිලි අඩු වීමක්‌ සිදු වීම ය.

මේ වනගත උපනාගරික ප්‍රදේශ නූතන නගර සඳහා තිරසර ආකෘතියක්‌ ලෙස යොදාගැනීමට ඇති හැකියාව ගැන ද අවධානයක්‌ මේ වන විට යොමු වී ඇත. මේ වනාත්තර ආශ්‍රිත නාගරික ප්‍රදේශ දේශගුණ වෙනස්‌ වීම වැනි තත්ත්ව හමුවේ ඇතැම් අවස්‌ථාවල දී ආහාර සුරක්‌ෂිතතාව තහවුරු කරමින් ස්‌වාරක්‌ෂක කලාපයක්‌ සේ ක්‍රියා කර තිබීම මීට හේතුවයි. මේවායේ දැකිය හැකි ලක්‌ෂණ වන විවිධාංගීකරණය, විමධ්‍යගතකරණය හා නාගරික කෘෂිකාර්මික දිවි පෙවෙත මේ පද්ධතිවල දැකිය හැකි වූ ඔරොත්තු දීමට හේතුව විය හැකි බව මේ පිළිබඳව අධ්‍යයනය කරන විද්‍යාඥයන් ගේ අදහස වේ.

සමස්‌තයක්‌ ලෙස ගත් විට මේ අධ්‍යයනයට සම්බන්ධ කරගත් ජගත් මට්‌ටමේ දත්ත අනුව කරුණු කීපයක්‌ පැහැදිලි ය. ඉන් එකක්‌ වන්නේ, නොඉඳුල් නිවර්තන වනාන්තර පද්ධති සේ සැලකිය හැකි වනාන්තර නොමැති විය හැකි බවයි. එසේ ම දැනට වසර දහස්‌ ගණනක්‌ තිස්‌සේ මිනිසුන් මේ වනාන්තරවලට කළ බලපෑම සිදු වී ඇති බවයි. ඒ අනුව සංරක්‌ෂණ ඉලක්‌ක තීරණය කිරීමේ දී භාවිත කළ හැකි එවැනි දර්ශීය වනාන්තර නොමැති තරම් වේ. අනෙක්‌ අතට නූතන සංරක්‌ෂණ උත්සාහයට ප්‍රයෝජනවත් වන වෙනත් කරුණක්‌ මෙහි දී හඳුනාගත හැකි ය. එනම්, නිවර්තන වනාන්තරවල පුරාවිද්‍යාත්මක ඉතිහාසය හා ඒවා අතීතයේ දී මිනිසුන් විසින් කෙසේ උපයෝගී කරගන්නා ලද්දේ ද යන්න ය.

(මූලාශ්‍රය: Nature Plants, DOI: 10.1038/nplants.2017.93)

http://www.vidusara.com/2017/08/16/feature1.html

Tuesday, August 8, 2017

ලෝකය පුරා පරිසර ක්‍රියාකාරීන්ට නරක කාලයක්‌?

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 02.08.2017, පි. 5 (Vidusara)


සංවර්ධන ව්‍යාපෘති හා විවිධ ව්‍යාපාරික කටයුතු සඳහා යොදාගැනීම සඳහා සිදු කරනු ලබන කටයුතු හේතුවෙන් ලෝකය පුරා පරිසරය තර්ජනයට ලක්‌ ව තිබේ. මේවායින් ඇති විය හැකි විවිධ පරිසර පද්ධතිවලට සිදු වන හානි, ඛණිජ හා වෙනත් සම්පත් සූරාකෑම, පරිසර දූෂණය, භූමියේ අයිතිය අහිමි වීම හා ජනතාව අවතැන් වීම වැනි විවිධ ගැටලුවලට එරෙහි ව ලෝකය පුරා සැම රටක ම පාහේ පරිසර ක්‍රියාකාරීහු සටන් කරති. මේ අරගල හෙවත් පාරිසරික ගැටුම්වල දී ඔවුන්ට ඇතැම් විට මුහුණ දීමට සිදු වන්නේ බරපතළ අභියෝගවලට ය. ඔවුන් ගේ හඩ නිහඩ කිරීමේ අරමුණින් එල්ල වන විවිධ තර්ජන මේ අභියෝග අතර වේ. මේ තර්ජන එල්ල වන පාර්ශ්ව ගණනාවක්‌ ද හඳුනාගත හැකි ය. අදාළ රටේ රාජ්‍ය තන්ත්‍රය හා ආරක්‌ෂක අංශ මේ අතර වේ. එසේ ම අදාළ පරිසර අපරාධවලට දායක වන සමාගම් හා ව්‍යාපාරිකයන් ගේ ආරක්‌ෂකයන් මෙන්ම ඔවුන් විසින් මෙහෙයවනු ලබන මැර කණ්‌ඩායම් මගින් ද මේ ක්‍රියාකාරීන්ට තර්ජන එල්ල වේ. මේ තර්ජනවල අවසානය වන්නේ පරිසරය වෙනුවෙන් සටන් කළ ඇතැම් පරිසර ක්‍රියාකාරිකයන් මරාදැමීමයි. අතීතයේ සිදු වූ මෙවැනි ඇතැම් ඝාතන ඉතිහාසගත වී ඇත. බ්‍රසීලයේ ජීවත් වූ ෆ්‍රeන්සෙස්‌කෝ චිකෝ මෙන්ඩෙස්‌ ගේ ඝාතනය (1988), නයිජීරියානු බලධාරීන් විසින් කෙන් සාරෝ විවා එල්ලා මරනු ලැබීම (1995) එවැනි මතකයේ රැඳුණු සිදුවීම් කිහිපයකි.

එහෙත් මෑත කාලයේ දී පරිසර ක්‍රියාකාරීන්ට එවැනි තර්ජනයක්‌ නොමැත්තේ යෑයි සිතිය නොහැකි ය. ඇත්ත වශයෙන් ම මෑත කාලයේ දී ලෝකය පුරා පරිසර ක්‍රියාකාරීන්ට ඇති වී තිබෙන තර්ජනය ඉහළ ගොස්‌ තිබේ. පසුගිය දා ඒ සම්බන්ධව පළ වූ අධ්‍යයනයකින් හෙළි වන ආකාරයට පරිසරය ආරක්‌ෂා කිරීම සඳහා ඉදිරිපත් වී ඇති පරිසර ක්‍රියාකාරීන් ඝාතනය කිරීම මෑත වසර කිහිපයේ දී වාර්තාගත අන්දමින් ඉහළ ගොස්‌ ඇත.

මිහිතලයේ ආරක්‌ෂකයෝ වාර්තාව


Global Witness නම් කණ්‌ඩායම මේ පිළිබඳව අවධානය යොමු කර සිදු කරන ලද මේ අධ්‍යයනයේ වාර්තාව 'මිහිතලයේ ආරක්‌ෂකයෝ' (Defenders of the Earth) නමින් නිකුත් ව තිබේ. එම වාර්තාවට අනුව 2016 වර්ෂයේ දී පරිසර ක්‍රියාකාරීන් 200ක්‌ පමණ මරා දමා තිබේ. ඔවුහු තමන් වාසය කරන පරිසරය ආරක්‌ෂා කිරීම උදෙසා කටයුතු කළ හා ප්‍රජාවට නායකත්වය ලබා දුන් අය වෙති. මේ අනුව 2016 වර්ෂය ඇතුළත එක්‌ සතියක දී ලෝකය පුරා එවැනි ක්‍රියාකාරීන් හතර දෙනකු පමණ සාමාන්‍යයෙන් ඝාතනය කර ඇති බව පෙනේ.

මෙහි ඇති තවත් වැදගත්කමක්‌ වන්නේ පරිසර ක්‍රීයාකාරීන් ඝාතනය කරනු ලබන ගණන මෑත කාලයේ දී වර්ධනය වෙමින් ඇති බවයි. 2016 වර්ෂයේ දී මරා දැමුණු ක්‍රියාකාරීන් ගණන මීට වසර පහකට පමණ පෙර වර්ෂයක දී ඝාතනය කරන ලද ප්‍රමාණය මෙන් දෙගුණයක්‌ පමණ වේ. එසේ ම 2014 වර්ෂයේ දී ක්‍රියාකාරීන් 114ක්‌ පමණ ද, 2015 වර්ෂයේ දී 185ක්‌ පමණ ද මරා දමා ඇත. මෙසේ ක්‍රියාකාරීන් ඝාතනය කිරීම වර්ධනය වන ප්‍රවණතාව මේ වන විට තවදුරටත් දැකිය හැකි බව ද ගාඩියන් පුවත්පත පෙන්වා දෙයි. එම පුවත්පතේ පළ වූ සංඛ්‍යාලේඛන අනුව 2017 වර්ෂයේ මුල් මාස පහක කාලය ඇතුළත ලෝකය පුරා පරිසර ක්‍රියාකාරීන් 98 දෙනකු මරා දමා ඇත.

මෙසේ මිය යන්නේ කවුරුන් ද?


මෙසේ මරා දමා ඇති පිරිස්‌ අතර පරිසර ක්‍රියාකාරීහු, රාජ්‍ය නිලධාරීහු හා ස්‌වදේශික ජනතාව ගේ නායකයෝ සිටිති. වැඩි ම පරිසර ක්‍රියාකාරීන් පිරිසක්‌ මරුමුවට පත් ව ඇත්තේ බ්‍රසීලයේ ය. 2015 වර්ෂය ආරම්භයේ සිට මේ දක්‌වා බ්‍රසීලයේ පරිසර හා භූමිය පිළිබඳ ක්‍රියාකාරීන් 132ක්‌ පමණ විවිධ පිරිස්‌ විසින් මරා දමනු ලැබ ඇත. මෙසේ මිය ගිය වැඩි දෙනා ඇමසන් වනාන්තරයේ සිදු වන වනාන්තර විනාශයට එරෙහි ව සටන් කළවුන් ය. මේ ලයිස්‌තුවේ දෙවැනි තැනට එන්නේ කොලොම්බියාව බව පෙනේ. එහි මේ දක්‌වා මරා දමා ඇති පරිසර ක්‍රියාකාරිකයන් ගණන 85ක්‌ පමණ වේ. ක්‍රියාකාරීන් 75ක්‌ පමණ මරා දමා ඇති පිලිපීනය තෙවැනි තැන ගනියි. කෙසේ වෙතත්, පරිසර ක්‍රියාකාරීන් සඳහා වඩාත් ම භයානක රට වන්නේ හොන්ඩුරාස්‌ රාජ්‍යය බව පෙන්වා දී ඇත. ඒ, එරටේ සිදු ව ඇති ඝාතන සංඛ්‍යාව රටේ ජනගහනයට සාපේක්‌ෂව ගත් විට ඉහළ ම අගය ගැනීම නිසා ය. ලෝකයේ භූගෝලීය කලාපයක්‌ ලෙස ගත හොත් ලතින් ඇමෙරිකාව, පරිසර ක්‍රියාකාරීන් ගේ අවදානම ඉහළ ම කලාපයයි.

පරිසරය ආරක්‌ෂා කිරීම සිය රාජකාරිය සේ ගෙන කටයුතු කරන රාජ්‍ය නිලධාරීන් පිළිබඳව සැලකූ විට පසුගිය වසර 10ක පමණ කාලයේ දී ලෝකය පුරා 800ක්‌ පමණ නිලධාරීන් පිරිසක්‌ සිය රාජකාරිය නිසා මරා දමා තිබේ. ඒ විශේෂයෙන් ම වනාන්තර ආශ්‍රිත ව සිදු වන දඩයම් හා වෙනත් පරිසර අපරාධවල යෙදෙන්නවුන් අතිනි. මේ ආකාරයෙන් 2016 වර්ෂයේ දී මරාදැමුණු අඩවි ආරක්‌ෂකයන් (rangers) අතරින් වැඩි ම පිරිස හෙවත් 60%ක්‌ පමණ මිය ගොස්‌ ඇත්තේ ආසියාවේ ය. ඉන් වැඩි ම ප්‍රමාණය අපේ අසල්වැසි ඉන්දියාවෙන් වාර්තා වී ඇත.

සමස්‌තයක්‌ ලෙස 2016 වර්ෂයේ දී සිදු වූ මරණ සම්බන්ධ දත්ත අනුව වැඩි ම මරණ ප්‍රමාණයක්‌ ඇති වී තිබෙන ගැටුම් වන්නේ තෙල් සඳහා සිදු කරන කැණීම් නිසා ඇති වී තිබෙන ගැටුම් ය. දෙවැන්න වී ඇත්තේ නීති විරෝධී ආකාරයෙන් සිදු කරන දැව හෙළීම් නිසා ඇති වී තිබෙන ගැටුම් ය. තෙවැනි තැන හිමි වන්නේ කෘෂිකාර්මික කටයුතු ය. කෙසේ වෙතත් ගත වන 2017 වර්ෂයේ දී මේ රටාව වෙනස්‌ වී ඇති අතර, මෙතෙක්‌ සිදු ව ඇති ඝාතන අතරින් වැඩි ප්‍රමාණයකට හේතු වී ඇත්තේ කෘෂි ව්‍යාපාර කටයුතු නිසා ඇති වූ ගැටුම් ය.

නො සලකා හැරෙන අපරාධ


මෙහි ඇති විශේෂත්වය වන්නේ පරිසර ක්‍රියාකාරීන් මරා දැමීම එතරම් බරපතළ ප්‍රතිවිපාක ඇති කරන අපරාධයක්‌ නො වන බවට හැගීමක්‌ ඇති වී තිබීම බව මේ පිළිබඳව අධ්‍යයනය කරන කණ්‌ඩායම් පෙන්වා දී ඇත. විශේෂයෙන් මෙසේ පරිසර අපරාධවලට එරෙහි ව පෙනී සිටින ක්‍රියාකාරීන් ආන්තික ජන කණ්‌ඩායම්, දේශපාලන වශයෙන් නො සලකා හැර ඇති ජනතාව හා නීතිමය පිළිසරණ අඩු වූවන් ය. ස්‌වදේශික ජනකොටස්‌ වැනි පිරිස්‌ මෙන්ම, ස්‌වාභාවික පරිසරය මත යෑපෙන ජන කණ්‌ඩායම්වල නියෝජිතයන් මීට නිදසුන් වේ. ඔවුන් තමන් ගේ රටේ හෝ තමන් ජීවත් වන ප්‍රදේශයේ සිදු කරන ඛණිජ හා තෙල් කැණීම්, වාණිජමය කෘෂිකර්මය, නීති විරෝධී වනාන්තර එළි කිරීම් හා වේලි තැනීම වැනි කටයුතුවලට එරෙහි ව කටයුතු කරන්නවුන් වන අතර ඔවුන් මේ අවදානමට දැඩි ලෙස පාත්‍ර ව තිබේ. එසේ ම මේ මරණවලින් පැවසෙන්නේ පවත්නා තර්ජනයේ මතුපිටින් පෙනෙන දෙය පමණකි. පරිසර විනාශයට එරෙහි ව හඩ නගන ප්‍රජා මේ වන විට පසු වන්නේ ඒවා සිදු කරන පාර්ශ්වවලින් දිගින් දිගටම එල්ල වන තර්ජනවලට ලක්‌ වෙමිනි. මේ පිරිස්‌වලට නිරන්තරව ඇති වන තර්ජනය මහත් ය. එසේ ම ඔවුන් ගේ සම්පත් අහිමි වීමේ අවදානමක්‌ ද ඇති අතර, එය පරිසරයට ද තර්ජනයක්‌ වේ.

එසේ ම මේ ආකාරයෙන් පරිසරය වෙනුවෙන් පෙනී සිටි පුද්ගලයන් ඝාතනය කළවුන් නීතියේ රැහැනට හසු නො වන තරම් ය. මේ ඝාතනවලින් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයකට වගකිව යුතු පුද්ගලයන් අත්අඩංගුවට ගෙන හෝ චෝදනා කර හෝ නොමැති වීම ද විශේෂයකි. මේවා සමහරක්‌ කුලී ඝාතන වන අතර, විවිධ සමාගම් හෝ ඇතැම් විට රාජ්‍ය ආයතන ඔවුන් මේ සඳහා යොදවාගෙන ඇත. මේ නිසා පරිසර ක්‍රියාකාරීන් මරා දැමීම ඇතැම් රටවල එතරම් තැකීමක්‌ නො කරන බවක්‌ පෙනේ. එසේ ම රාජ්‍ය ආරක්‌ෂක අංශ සමග සිදු කරනු ලබන ගැටුම්වල දී මිය යන පිරිස ද සැලකිය යුතු තරම් ය.

පරිසර ක්‍රියාකාරීන් වෙනුවෙන් හඩක්‌


මේ වන විට ලෝකය පුරා විවිධ ස්‌ථානවල පාරිසරික ගැටුම් 2,000ක්‌ පමණ පවත්නා බව පර්යේෂකයන් හඳුනාගෙන ඇත. මේවා ජලය, භූමිය, පරිසර දූෂණය, තම වාසභුමියෙන් පිටමං කිරීම හා ඛනිජමය සම්පත් සඳහා සිදු කරන කැණීම් නිසා ඇති වූ ඒවා ය. එසේ ම මේ ආකාරයේ ගැටුම් අතරින් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක්‌ වාර්තා නො වන නිසා සමස්‌ත ගැටුම් ප්‍රමාණය මීට වඩා අධික බව ඔවුන් ගේ අදහස වේ.

පරිසරය පිළිබඳ මෙවැනි ගැටුම් ව්‍යාප්ත වීමට බලපාන එක්‌ හේතුවක්‌ වන්නේ දුප්පත් රටවල පිහිටා ඇති භූමිය හා සම්පත් වෙත විවිධ ධනවත් සමාගම් හා බලවත් රටවල අවධානය යොමු වීම ය. මෙය ගෝලීයකරණය නිසා දැනටමත් ව්‍යාප්ත වී යමින් ඇති ප්‍රවණතාවකි. එවැනි දුප්පත් රටවල දූෂණය රජයන පාලන තන්ත්‍රය හා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීමේ ඇති දුර්වලතා නිසා මෙවැනි කටයුතු පහසු වී ඇත. එවැනි කටයුතු නිසා එම රටවල ඇති වන ජනතා විරෝධය මර්දනය කිරීමට එම සමාගම් හා ආණ්‌ඩු පෙලඹෙන අතර, ඔවුන් ගේ හඩ නිහඩ කිරීමට මිනිසුන් මරා දැමීමට පවා පෙලඹී තිබේ.

මේ තත්ත්වය හමුවේ පරිසර ක්‍රියාකාරිකයන් වෙනුවෙන් හඩනගන්නට හා ලෝකයේ අවධානය යොමු කරවන්නට හෝ සංවිධාන හා කණ්‌ඩායම් කිහිපයක්‌ ඉදිරිපත් ව ඇත. අප ඉහත කී වාර්තාව පළ කළ 'ග්ලෝබල් විට්‌නස්‌' නම් කණ්‌ඩායම එවැන්නකි. තවත් එවැනි කණ්‌ඩායම් ද මේ පිළිබඳව ක්‍රියාකාරීව කටයුතු කරයි.

ද ගාඩියන් පුවත්පත හා 'ග්ලෝබල් විට්‌නස්‌' කණ්‌ඩායම නව ව්‍යාපෘතියක්‌ දියත් කර ඇත. එහි අරමුණ වන්නේ මීළග වර්ෂය ඇතුළත දී පරිසරය ආරක්‌ෂා කිරීමට ඉදිරිපත් ව මිය යන්නවුන් ගේ මරණ පිළිබඳව වාර්තා කිරීම ය. එහි දී වනගත ව ඇති නොදියුණු යෑයි සම්මත රටවල් හා ප්‍රදේශ මෙන්ම කාර්මිකකරණය වූ රටවල සිදු වන සිදුවීම් ද වාර්තා කරන බව ඔවුන් පවසා තිබේ. එමගින් ජගත් මට්‌ටමින් යම් ජනමතයක්‌ ඇති කිරීමට හැකි වනු ඇතැයි අපේක්‌ෂා කරන බව පෙනේ. 'ආරක්‌ෂකයෝ' (The Defenders) නමින් දියත් කර ඇති මේ කටයුත්ත පිළිබඳ වැඩි විස්‌තර www.theguardian.com/environment/series/the-defenders වෙබ් ලිපිනයෙන් ලබාගත හැකි ය.

Global Witness මගින් ප්‍රකාශිත 'මිහිතලයේ ආරක්‌ෂකයෝ' නම් සම්පූර්ණ වාර්තාව පහත සබැඳියෙන් භාගත කරගත හැකි ය. www.globalwitness.org/en/campaigns/environmental-activists/defenders-earth/

http://www.vidusara.com/2017/08/02/feature1.html