Thursday, February 28, 2019

කාබනික ආහාර ගැනීම මුත්‍රවල පළිබෝධනාශක මට්‌ටම අඩු කරයි

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, 27.02.2019, පි. 5 (Vidusara)






කාබනික කෘෂිකර්මය හා කාබනික ආහාර නිෂ්පාදන නිසා ඇති විය හැකි සෞඛ්‍යමය බලපෑම පිළිබඳ කිසියම් ආකාරයක සාකච්ඡාවක්‌ කලක සිට ලෝකයේ දැකිය හැකි ය. කාබනික ආහාර නිසා ඇති විය හැකි ධනාත්මක සෞඛ්‍යමය බලපෑම් පිළිබඳව කලක සිට ම අවධානයට ලක්‌ වී ඇත. විද්‍යාඥයන් විසින් වරින් වර සිදු කරනු ලබන අධ්‍යයනවලින් හෙළි වන කරුණු අනුව කාබනික කෘෂිකර්මයේ වැදගත්කම තහවුරු වෙමින් ඇති බව සැලකිය හැකි ය. පසුගිය දා ප්‍රකාශයට පත් ව ඇති එක්‌ අධ්‍යයනයකින් පෙන්වා දී ඇත්තේ සාමාන්‍ය ආහාර වේලක සිට කාබනික ආහාර වේලකට මාරු වී දින කිහිපයක්‌ ඇතුළත මුත්‍රවල පළිබෝධනාශක මට්‌ටම අඩු වන බවයි.

පළිබෝධනාශකවලට නිරාවරණය වීම නිසා ඇති විය හැකි සෞඛ්‍ය බලපෑම් පිළිබඳ ව මෑත කාලයේ දී සිදු කළ අධ්‍යයන විශාල ප්‍රමාණයකින් කරුණු අනාවරණය වී ඇත. මේ පිළිබඳ ව ඇති දත්ත අනුව ප්‍රජානන හැකියාවේ අඩු වීම, ළමයින්ගේ හැසිරීම හා අවධානය පිළිබඳ ගැටලු, ඇදුම රෝගය, පිළිකා ඇති වීම, ප්‍රජනන සෞඛ්‍යය ආශ්‍රිත ගැටලු, අන්තරාසර්ග පද්ධතිය සම්බන්ධ ගැටලු වැනි කරුණු පිළිබඳ ව පැහැදිලි සාධක මේ වන විට අනාවරණය වී තිබෙයි. කෙසේ වෙතත් පොදු වශයෙන් ගත් විට ආහාර ආශ්‍රිත ව ඇති වන පළිබෝධනාශකවලට නිරාවරණය වීම නිසා ඇති වන නිශ්චිත සෞඛ්‍ය බලපෑම් ගැන සිදු කර ඇති අධ්‍යයන ගණන අඩු ය. නිදසුනක්‌ ලෙස පසුගිය වසරේ සිදු කර ඇති එක්‌ අධ්‍යයනයකින් පෙන්වා දී තිබුණේ කාබනික ආහාර වැඩි වශයෙන් පරිභෝජනය කිරීම නිසා හෙවත් පළිබෝධනාශකවලට අඩු වශයෙන් නිරාවරණය වීම නිසා, පිළිකා වර්ග ගණනාවකින් ආරක්‌ෂා වීමට හැකි බවයි.

පසුගිය කාලය තුළ දී විවිධ ආහාරවල හමු වන පළිබෝධනාශක ශේෂ ප්‍රමාණය පිළිබඳ ව ඇමෙරිකාවේ සිදු කර ඇති අධ්‍යයනවලින් කාබනික ආහාරවල දැකිය හැකි පළිබෝධනාශක ශේෂ ප්‍රමාණය අඩු බව හෙළි වී ඇත. ඒ එසේ නො වන සාමාන්‍ය ආහාරවලට සාපේක්‌ෂ ව ය. එසේ ම ඇමෙරිකාවේ සිදු කරන ලද අධ්‍යයනවලින් මින් පෙර අනාවරණය වී ඇත්තේ සාමාන්‍ය ආහාර පරිභෝජනය කරන්නවුන්ට වඩා කාබනික ආහාර පරිභෝජනය කරන්නවුන්ගේ මුත්‍රවල දැකිය හැකි පළිබෝධනාශක ප්‍රමාණය ද අඩු වන බවයි. කෙසේ වෙතත් එම අධ්‍යයන මූලික වශයෙන් අවධානය යොමු කර ඇත්තේ ඕගනෝපොස්‌පේට කාණ්‌ඩයේ පළිබෝධනාශකවලට නිරාවරණය වීම සම්බන්ධ ව ය. එසේ ම පයිරත්‍රොයිඩවලට නිරාවරණය වීම සම්බන්ධව ද අඩුවෙන් වුව ද අධ්‍යයන සිදු කර ඇත.

අලුත් අධ්‍යයනයේ පසුබිම


උක්‌ත තත්ත්වය සැලකිල්ලට ගෙන සිදු කර ඇති අප මාතෘකා කරගන්නා පර්යේෂණයේ දී සිදු කර ඇත්තේ තෝරාගත් පවුල් හතරක සාමාජිකයන් ලබාගන්නා ආහාරය අනුව ඔවුන්ගේ මුත්‍රවල පළිබෝධනාශක ශේෂ හමු වන ප්‍රමාණය පිළිබඳ ව විමසා බැලීමයි. ඒ සඳහා යොදාගත් පවුල් 4 ජනවාර්ගික වශයෙන් පමණක්‌ නො ව භූගෝල විද්‍යාත්මක වශයෙන් එකිනෙකට වෙනස්‌ වූ ප්‍රදේශවල ජීවත් වන පවුල් විය. එක්‌ පවුලක සාමාජික සංඛ්‍යාව 3 - 5 අතර ප්‍රමාණයක්‌ විය. ඔවුන් තෝරාගැනීමේ දී සලකා බලා ඇති කරුණු අතර ඔවුන් සාමාන්‍යයෙන් කාබනික ආහාර පරිභෝජනය නො කරන්නවුන් වීම හා ඔවුන්ගේ ආහාරය දින හයක කාලයක්‌ සඳහා වෙනස්‌ කිරීමට ඇති කැමැත්ත ද වෙයි. ඒ අනුව වයස අවුරුදු 36 - 52 අතර වැඩිහිටියන් හත් දෙනකු හා වයස අවුරුදු 4 - 15 අතර ළමයින් නව දෙනකු මේ අධ්‍යයනයට සම්බන්ධ වී ඇත.

අධ්‍යයන දත්ත ලබාගැනීම දින 12ක කාලයක්‌ තිස්‌සේ සිදු කර ඇත. එම පළමු දින පහක කාලයේ එම පවුල්වල සාමාජිකයන් ආහාරයට ගත්තේ ඔවුන් සාමාන්‍යයෙන් එදිනෙදා ආහාරයට ගන්නා කාබනික නො වන නිෂ්පාදන ඇතුළත් ආහාර ය. ඊළඟ දින හයක කාලයේ දී ඔවුන් ආහාරයට ගත්තේ කාබනික ආහාර පමණකි. නිවස, සේවා ස්‌ථානය, පාසල ආදි සියලු ස්‌ථානවල දී ඔවුන්ට සහතික කළ කාබනික ආහාර ලබා දෙන ලදි. එයට සියලු ම වර්ගවල ආහාර ඇතුළත් විය. එය ලබා දෙන ලද්දේ ඔවුන්ට අවශ්‍ය ආහාර පාන පිළිබඳ ලේඛනයක්‌ ලබාගෙන එම ආහාර ද්‍රව්‍ය Rජු ව ම අදාළ පවුල්වලට ලබා දීමෙන් හා කාබනික ආහාරවලින් සමන්විත රාත්‍රී ආහාර වේලක්‌ එවැනි ආහාර සකසන ස්‌ථානවලින් නිවාසවලට සැපයීමෙනි. කාබනික ආහාර වර්ග සපයන ලද දින හයක කාලයේ දී ඒවා අදාළ පවුල්වලට ලබා දී ඇත්තේ නොමිලේ ය.

අධ්‍යයනය පුරා ම දිනපතා ඔවුන්ගේ මුත්‍ර සාම්පල ලබාගන්නා ලද අතර එසේ ලබාගත් සාම්පල 158ක්‌ පර්යේෂණාගාරවලට ගෙනැවිත් පළිබෝධනාශකවලට සහ පළිබෝධනාශක ශරීරයේ දී බිඳ වැටීමේ දී ඇති වන පරිවෘත්තිජ (metabolite) රසායන ද්‍රව්‍ය සඳහා පරීක්‌ෂා කරන ලදි.

පළිබෝධනාශක සඳහා පරීක්‌ෂාව


ඒ අදාළ පළිබෝධනාශක හෝ ඒවා ශරීරගත වීමෙන් පසු නිපදවෙන පරිවෘත්තිජ රසායනික ද්‍රව්‍ය දහ සයක්‌ පරීක්‌ෂා කිරීමෙනි. එහි දී අවධානයට ලක්‌ කර ඇති පළිබෝධනාශක අතර ඕගනෝපොස්‌පේට (ක්‌ලෝර්පයිරිපොස්‌, මැලතියන් හා වෙනත් පළිබෝධනාශක ගණනාවකි) අදාළ ව රසායනික ද්‍රව්‍ය කාණ්‌ඩ පහක්‌ සඳහා පරීක්‌ෂා කර ඇත), පයිරත්‍රොයිඩ (රසායන ද්‍රව්‍ය හතරක්‌ පරීක්‌ෂා කර ඇත), නියෝනිකොටිනොයිඩ (පළිබෝධනාශක දෙකක්‌ සඳහා පරීක්‌ෂා කර ඇත), දිලීරනාශක (තුනක්‌ සඳහා පරීක්‌ෂා කර ඇත) හා එක්‌ වල් පැළෑටිනාශකයක්‌ පිළිබඳ ව අවධානය යොමු කර ඇත. එමඟින් විවිධ රසායන ද්‍රව්‍ය 40කට නිරාවරණය වීම නිරූපණය කරයි. එසේ පරීක්‌ෂා කළ යුතු පළිබෝධනාශක රසායනික ද්‍රව්‍ය මොනවා ද යන්න තීරණය කර ඇත්තේ ඒවා ඇමෙරිකාවේ භාවිත කරන ප්‍රමාණය හා ආහාරවලින් ඒවා හමු ව ඇති සුලබතාව අනුව ය. ඒවා හඳුනාගැනීම සඳහා නවීන තාක්‌ෂණික ක්‍රම යොදාගෙන තිබෙයි. මෙතෙක්‌ වැඩි අධ්‍යයන ගණනක්‌ සිදු ව ඇති ඕගනෝපොස්‌පේටවලට අමතර ව ඉහත සඳහන් සෙසු රසායනික පළිබෝධනාශක ඇමෙරිකාවේ ද වෙනත් රටවල ද භාවිතය ඉහළ යමින් පවතී.

එහි දී ලැබුණු ප්‍රතිඵලය සුවිශේෂී වූවකි. අධ්‍යයනයට සම්බන්ධ වූ පවුල්වල සියලු ම සාමාජිකයන් ඔවුන්ට හුරුපුරුදු සාමාන්‍ය ආහාර ගත් කාලයේ දී ඔවුන්ගේ මුත්‍රවල මේ රසායන ද්‍රව්‍ය මැනිය හැකි ප්‍රමාණවලින් හමු විය. කාබනික ආහාර වේලකට ඔවුන් පිවිසි පසුව ඔවුන්ගේ මුත්‍රවල හමු වන එම රසායන ද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණයේ කැපී පෙනෙන අඩු වීමක්‌ දැකිය හැකි විය. පරීක්‌ෂා කළ එක්‌ රසායන ද්‍රව්‍යයක්‌ හැර අනෙක්‌ සියලු රසායන ද්‍රව්‍යවල කැපී පෙනෙන අඩු වීමක්‌ කාබනික ආහාරවලට මාරු වීමෙන් පසුව ඇති වී තිබෙයි.

ඇතැම් රසායන ද්‍රව්‍ය හමු වූ ප්‍රමාණය ඉතා ම කැපී පෙනෙන ආකාරයකින් අඩු වී තිබීම ද මෙහි ඇති විශේෂ සිදුවීමකි. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් එම පුද්ගලයන්ගේ මුත්‍රාවල ඕගනෝපොස්‌පේටයක්‌ වන මැලතියන් මඟින් ඇති වන මැලතියන් ඩයිකාබොක්‌සිලික්‌ අම්ලය හමු වන ප්‍රමාණය කාබනික ආහාර ගන්නා විට 95%කින් පමණ අඩු විය. මෑතක සිට ජනප්‍රිය වී ඇති නියෝනිකොටිනොයිඩ කාණ්‌ඩයට අයත් ක්‌ලොතිඇනිඩින් ප්‍රමාණය 82%ක්‌ තරම් ප්‍රමාණයකින් අඩු වී ඇත. තවත් ඕගනෝපොස්‌පේටයක්‌ වන ක්‌ලෝර්පයිරිපොස්‌වලින් ජනනය වන රසායන ද්‍රව්‍යයක්‌ වන 3, 5, 6 - ට්‍රයික්‌ලෝරො - 2 -පිරිඩිනොල් හමු වීම ද කාබනික ආහාරවලට මාරු වීමෙන් පසුව 60%කින් පමණ අඩු වී ඇත.


වෙනත් කරුණු


මේ අධ්‍යයනයේ දී යොදාගත් නියෑදිය කුඩා වීම ඇතැම් විට විවේචනයට ලක්‌ විය හැකි කරුණකි. එහෙත් එහි දී මුත්‍ර නියෑදි සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක්‌ පරීක්‌ෂා කර ඇත. එසේ ම අන්තර්ජාතික වශයෙන් පිළිගැනෙන සමාලෝචනයකට ලක්‌ කළ පර්යේෂණ පත්‍රිකාවක්‌ බැවින් එහි විද්‍යාත්මක බව පිළිබඳ ගැටලුවක්‌ ඇතිs බවක්‌ නො පෙනේ. අනෙක්‌ අතට එම අධ්‍යයනයට ලක්‌ කළ පිරිස නිවසින් පිටත දී පළිබෝධනාශකවලට නිරාවරණය වන්නේ ද යන්න ගැන ලැබුණු තොරතුරු ප්‍රමාණවත් නො වන බව පර්යේෂකයන්ගේ අදහස වෙයි.

මේ සියලු කරුණු ගැන අවධානය යොමු කරන පර්යේෂකයන් පවසන්නේ කාබනික ආහාර ගැනීමට යොමු වීමෙන් මිනිසුන්ගේ මුත්‍රවල හමු වන පළිබෝධනාශක ප්‍රමාණය කැපී පෙනෙන අයුරින් අඩු වන බවයි. එනම්, කාබනික ආහාර හඳුන්වා දීමෙන් පසු ආහාර මඟින් පළිබෝධනාශකවලට නිරාවරණය වීම අඩු වූ බවයි. කෙසේ වෙතත්, අද වන විට ලෝකයේ ඉතා පුළුල් ලෙස භාවිත වන විනාශකාරී කාණ්‌ඩයක්‌ වන නියෝනිකොටිනොයිඩ කාණ්‌ඩයේ රසායන ද්‍රව්‍යවලට ආහාර හරහා නිරාවරණය වීම පිළිබඳ ව තක්‌සේරු කිරීමට තවදුරටත් අධ්‍යයන අවශ්‍ය වන බව ද මෙහි දී පර්යේෂකයෝ පෙන්වා දෙති.

මූලාශ්‍රය : Environmental Research, DOI: 10.1016/j.envres.2019.01.024

ඇමරිකාවේ ස්වදේශික ජනතාව මියයෑම කුඩා අයිස් යුගයට හේතු වූ හැටි

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, 06.02.2019, පි. 13 (Vidusara)

Not available on Online version



මිනිසුන්ගේ කටයුතුවල බලපෑමෙන් ලෝක දේශගුණයේ වෙනස් වීම ආරම්භ වන්නේ කාර්මික විප්ලවයෙන් පසුව බව සාමාන්‍ය පිළිගැනීමයි. අද අප දකින දේශගුණ වෙනස් වීම කාර්මික විප්ලවයෙන් පසුව ඉහළ ගිය හරිතාගාර වායු විමෝචන නිසා ඇති වීම මෙයට හේතුවයි. එහෙත් පසුගියදා ප‍්‍රකාශයට පත් අධ්‍යයනයකට අනුව, මිනිසුන්ගේ කටයුතු නිසා දේශගුණයේ වෙනස් වීම් සිදුකිරීම ආරම්භ වී ඇත්තේ යුරෝපීයයන් විසින් ඇමරිකානු මහාද්වීප යටත් කරගනිමින් ජනපදකරණය සිදුකිරීමත් සම`ගය.

එයින් අනාවරණය වන පරිදි යුරෝපීයයන්ගේ පැමිණි පසුව උතුරු හා දකුණු ඇමරිකා මහාද්වීපවල වාසය කළ ස්වදේශික ජනගහනය විශාල ලෙස අඩු වී ඇත. එහි ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස එම මහාද්වීපවල අත්හැර දමන ලද ගොවිබිම් වනගත විය. එම වනාන්තර වර්ධනය සඳහා වායුගෝලයේ තිබූ කාබන් ඩයොක්සයිඞ් වායුව අවශෝෂණය කරගන්නා ලදි. ඒ තත්ත්වය 16 වන සියවස අවසානයේ හා 17වන සියවස මුලදී ලෝකයේ උෂ්ණත්වයේ වාර්තා වී ඇති අඩුවීමට බලපෑ එක් හේතුවක් බව මෙම පර්යේෂණයෙන් යෝජනා කර තිබෙයි.


කුඩා අයිස් යුගය


‘කුඩා අයිස් යුගය’ (Little Ice Age) ලෙස හඳුන්වන්නේ 1500 ගණන්වල අග හා 1600 ගණන්වල මුලදී ලෝකයේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය මදක් අඩු වීම නිසා ඇති වූ ශීත දේශගුණික ස්වභාවයයි. ඓතිහාසික වාර්තා අනුව එය යුරෝපයේ ප‍්‍රදේශ ගණනාවකින් වාර්තා වෙයි. ලන්ඩනයේ තේම්ස් නදියේ අයිස් මිදීම සෑම වර්ෂයකදීම පාහේ සිදුවීම එක් කැපීපෙනෙන සිදුවීමකි. එසේම පෘතුගාලයේ හිම කුණාටු වඩාත්ම සුලභ වූයේද එකලය. කෘෂිකර්මයට බාධා ඇතිවීම නිසා ඇතිවූ සාගත තත්ත්ව බොහෝ යුරෝපීය රටවල දැකිය හැකි විය.

එකල වායුගෝලයේ කාබන් ඩයොක්සයිඞ් සාන්ද‍්‍රණය මිලියනයකට කොටස් 7-10 අතර ප‍්‍රමාණයකින් අඩු වූ බව විද්‍යාත්මක දත්ත අනුව පෙනෙයි. ඇන්ටාක්ටිකා මහාද්වීපයෙන් ලබාගන්නා ලද අයිස් මදවලින් මේ සඳහා සාධක ලැබෙයි. එම අයිස් මදවල සිරවී ඇති වායු බුබුළුවල ඇතුළත් වායු සංයුතිය අනුව, එකල කාබන් ඩයොක්සයිඞ් සාන්ද්‍රණයේ යම් පැහැදිලි අඩුවීමක් දැකිය හැකිය. මෙම විමෝචන අඩුවීමේ ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස ලෝකයේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 0.15කින් පමණ පහළ ගොස් ඇත. එම විමෝචන අඩුවීම සැලකිය යුතු අගයක් වන නමුත් වර්තමාන විමෝචන වර්ධනය හා සංසන්දනය කරන විට කුඩා අගයකි. අද වන විට එක් වර්ෂයකදී ඉහළ යන කාබන්ඩයොක්සයිඞ් සාන්ද්‍රණය මිලියනයකට කොටස් 3ක් පමණ වෙයි.

මෙවැනි තත්ත්වයක් ඇති වීමට හේතු ගණනාවක ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස දක්වා ඇත. ඒ අතර විශාල ගිනි කඳු පිපිරීම් සමූහයක් ඇති වීම, සූර්යයාගේ ක‍්‍රියාකාරීත්වයේ තාවකාලිකව මන්දගාමී බවක් ඇති වීම යන කරුණු ඒ අතර වෙයි. මෙම ස්වාභාවික ක‍්‍රියාවලි නිසා උෂ්ණත්වය අඩු වී යම් සිසිල් වීමක් අඩුවී ඇති විය හැකි නමුත්, එවැනි ස්වාභාවික සංසිද්ධි නිසා සිදු විය හැකි බව පැහැදිලි කරන උෂ්ණත්වය අඩු වීම මෙන් දෙගුණයක පමණ සිසිල් වීමක් මේ කාලයේදී සිදුවී ඇත. ඒ අනුව ඊට බලපෑ සාධක මොනවාද යන්න පිළිබඳව අලූත් පැහැදිලි කිරීමක් මෙම නව පර්යේෂණයෙන් ලැබෙයි.


ඇමරිකා මහාද්වීපවල සිදු වූ ‘මහා මියයෑම’


පසුකලෙක ඇමරිකානු මහාද්වීප ලෙස නම් කරනු ලැබූ ප‍්‍රදේශයට 1492 වර්ෂයේදී යුරෝපීයයන් පැමිණීමත් සමග එහි විශාල වෙනස්කම් සිදු විය. ඒ ‘නව ලෝකය’ ලෙසද හඳුන්වන ලද එම ප‍්‍රදේශ යුරෝපීයයන් විසින් ජනපදකරණය කිරීමත් සම`ගය.

යුරෝපීයයන්ගේ පැමිණීමෙන් පසු එළැඹි දශක කිහිපයක කාලයේදී ඇමරිකානු මහාද්වීපවල ජීවත් වූ ස්වදේශිකයන් අතිවිශාල පිරිසක් මරුමුවට පත් ව තිබේ. ‘මහා මියයාම’ (Great Dying) ලෙස හඳුන්වා ඇති මේ සඳහා විවිධ හේතු බලපා ඇත. යුරෝපයෙන් පැමිණි ආගන්තුක රෝග ව්‍යාප්ත වීම (වසූරිය, සරම්ප ආදි), සටන් සංග‍්‍රාම, වහලූන් ලෙස අල්ලා ගැනීම හා සමාජයේ සිදුවූ බිඳ වැටීම වැනි හේතු මේ අතර වෙයි. මෙය මහා ඝාතනයක් ලෙසද සැලකේ.

යුරෝපීයයන් ඇමරිකානු මහාද්වීපවලට පැමිණීමට පෙර, ඒවායේ විසූ ස්වදේශික ජනගහනය කෙතරම්ද යන්න මෙම අධ්‍යයනය සඳහා පර්යේෂකයන් විසින්ගණනය කර ඇත. එම මහාද්වීපවල විවිධ ප‍්‍රදේශවල අතීත ජනගහනය පිළිබඳව සිදුකර ඇති අධ්‍යයන 119ක් යොදාගනිමින් උතුරු හා දකුණු මහාද්වීපවල ජනගහනය අනුමාන කර තිබෙයි. ඒ අනුව මිලියන 60.5ක සාමාන්‍ය ජනගහනයක් 15වන සියවස අවසන්වන විට ඇමරිකානු මහාද්වීපවල විසූ බව දක්වා ඇත. (එහි අවම අගය මිලියන 44.8ක්ද උපරිම අගය මිලියන 78.2ක්ද වෙයි*. එම අගය එවකට ලෝකයේ විසූ ජනගහනයෙන් සියයට දහයක් පමණ වේ.

ඉහත කී විවිධ සාධකවල බලපෑම නිසා 1600 පමණ වන විට එම මහද්වීපවල විසූ ස්වදේශික ජනගහනය මිලියන 5-6 තරම් දක්වා අඩු විය. වෙනත් ආකාරයකින් පවසන්නේ නම්, ස්වදේශික ජනගහනය මිලියන 56කින් පමණ හෙවත් 90%කින් පමණ අඩු වී තිබෙයි. මෙය අතිවිශාල ජනගහන අඩුවීමකි.


වගා බිම් වනගත වීම හා විමෝචන අඩු වීම


මේ අයුරින් ජනගහනය අඩු වීමේ ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස ස්වදේශිකයන් විසින් වගා කරන ලද අතිවිශාල කෘෂි බිම් ප‍්‍රමාණයක් අත්හැර දමන ලදි. ඒවායේ වේගයෙන් වැවෙන ශාක සහ වෙනත් වෘක්ෂලතා වර්ධනය විය. ඒ අනුව වගා බිම් වනාන්තර සහ සැවනා බිම් වැනි වෙනත් වෘක්ෂලතා බිම් බවට ක‍්‍රමයෙන් පරිවර්තනය වී ඇත. යුරෝපීයයන්ගේ පැමිණීමට පෙර පැවති ස්වදේශික ශිෂ්ටාචාර යටතේ වගා කරන ලද භූමි ප‍්‍රමාණය පර්යේෂකයන් විසින් ගණන් බලා ඇත. එහි ඒක පුද්ගල සාමාන්‍යය හෙක්ටාර 1.04ක් පමණ වෙයි. මේ අනුව ජනගහනය අඩු වීම හා සම`ග භාවිත කිරීම අත්හරින ලද භූමි ප‍්‍රමාණය හෙක්ටයාර මිලියන 55.8ක් පමණ වෙයි. සංසන්දනාත්මකව ගතහොත් එය නූතන ප‍්‍රංශයේ භූමි ප‍්‍රමාණයට ආසන්න වශයෙන් සමානය.

කාබන් ඩයොක්සයිඞ් වායු විමෝචනය පිළිබඳව මෙම වෙනස්කම් අ`ගුරු පිළිබඳ සහ වාර්තා සහ ඇමරිකාවෙන් සොයාගත් පරාග තැන්පතුවලින් ද පැහැදිලි වෙයි. මධ්‍යම ඇමරිකානු කෘෂිකර්මයේදී මෙවලමක් ලෙස ගිනිතැබීම යොදාගත් බව අ`ගුරු හමුවීමෙන් පැහැදිලිය. එහෙත් අ`ගුරු හමුවීම අඩුවීම සම`ග ගොවිබිම් සැකසීමේදී ගිනිතැබීම් යොදා ගැනීම අඩු වී ඇති බවත් එ් සඳහා ජනගහනය අඩුවීමද හේතු ඇති බව සමහර ස්ථාන ආශ‍්‍රිත අධ්‍යයනවලින් පෙනී ගොස් ඇත. එසේම තැන්පතුවලින් හමුවන පරාග වර්ග අනුව අදාළ කාලයේදී වගා කරන ලද්දේද නැතහොත් වගාබිම් වනගත වීද යන්න හෙළි වෙයි. එවැනි අධ්‍යයන සිදු කළ ස්ථාන අතරින් අඩක පමණ පෙනී ගොස් ඇත්තේ ගොවිබිම්වල වනාන්තර බවට පරිවර්තනය වූ බවකි.

මෙසේ වනාන්තර වර්ධනය වීමත් සම`ග වායුගෝලීය කාබන් ඩයොක්සයිඞ් වායුවෙන් විශාල ප‍්‍රමාණයක් එම ශාක මගින් අවශෝෂණය කරගෙන තිබෙයි. මෙම අධ්‍යයනයේදී ගණනය කර දක්වා ඇති ආකාරයට, කාබන් පීකො ග‍්‍රෑම් 7.4ක් පමණ ප‍්‍රමාණයක් මෙම වනාන්තර මගින් අවශෝෂණය කර ඇත. මෙසේ වායුගෝලයේ කාබන් ඩයොක්සයිඞ් මට්ටම මිලියනයකට කොටස් 3.5කින් පමණ අඩු වීම 1500-1600 පමණ කාලයේ ලෝකයේ උෂ්ණත්වය අඩු වීමට එක් සාධකයක්වූ බව මෙම පර්යේෂකයන්ගේ අදහසයි.


මිනිසුන් දේශගුණය වෙනස් කළ දිනය පැරණියි


මිනිසුන් විසින් දේශගුණයට සිදුකරන බලපෑම කාර්මික විප්ලවයෙන් පසු යුගයේ ඇති වූ බව මෙතෙක් වැඩි පිළිගැනීමකට ලක්ව තිබූ මතය විය. එහෙත් උක්ත අධ්‍යයනයෙන් පැහැදිලි වන කරුණක් වන්නේ මානව ක‍්‍රියාකාරකම් දේශගුණ වෙනස් වීමට බලපෑමක් කර ඇත්තේ ඉන් පෙර කාලයේ දී සිට බවයි.

එමෙන්ම Anthropocene හෙවත් මානව යුගය යනුවෙන් මේ වන විට යෝජනා වී ඇති නව භූගෝලීය යුගයේ ආරම්භය ලෙස සැලකිය හැක්කේ කුමන කාලයක සිටද යන්න ගැන ඇති අවශ්‍ය භෞතික සාධක ගැන ඇත්තේ මදභේදයකි. මෙම අධ්‍යයනයෙන් එ් සඳහාද නව අදහසක් එක් කර ඇත. ඇතැම් කණ්ඩායම් පවසන්නේ 1950 දශකයෙන් පසු එළැඹුණු කාර්මික නිෂ්පාදන කටයුතු වඩාත් වේගවත් වූ යුගයේ සිට සිදුව ඇති තැන්පතුවල මේ පිළිබඳ පැහැදිලි සාධක ඇති බවයි. එහෙත් කාර්මික විප්ලවයට සියවස් දෙකකට පමණ ඉහතදී පවා මිනිසුන්ගේ කටයුතුවල ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස ගෝලීය වූ වෙනසක් ලෝකයේ ඇති වී තිබෙන බවට භෞතික සාධක අප මාතෘකා කරගත් අධ්‍යයනයෙන් ලැබෙයි.

එමෙන්ම මෙම අධ්‍යයනයෙන් තවත් වැදගත් කරුණක් පිළිබඳවද ආලෝකයක් සපයයි. ඒ වර්තමාන දේශගුණ වෙනස් වීම වැළැක්වීම සඳහා විසඳුමක් ලෙස ඉදිරිපත් වී ඇති වනාන්තර වගාව සම්බන්ධවයි. මේ අධ්‍යයනයට අනුව ප‍්‍රංශය තරම් විශාල භූමි ප‍්‍රදේශයක වනාන්තර වර්ධනය වීමෙන් වායුගෝලීය කාබන් ඩයොක්සයිඞ් සාන්ද්‍රණය අඩු වී ඇත්තේ සුළු ප‍්‍රමාණයකිනි. ඒ අනුව වනවගාවෙන් කාබන් ඩයොක්සයිඞ් විමෝචන ඉවත් කළ හැකි වුවත් ඒ සඳහා ඉතා විශාල ප‍්‍රමාණයකින් වනවගා කිරීම සිදු කළ යුතු බවක් පෙනෙයි. සමස්තයක් ලෙස කුඩා අයිස් යුගයේදී වායුගෝලීය කාබන් ඩයොක්සයිඞ් සාන්ද්‍රණය මිලිනයකට කොටස් 7-10 පමණ ප‍්‍රමාණයකින් අඩු විය. ඉන් කොටස් 3ක් අඩු වූයේ ඉහත සඳහන් කළ ඇමරිකාවේ සිදු වූ ගොවිබිම් වනගත වීමෙනි. එහෙත් වර්තමාන ලෝකයේ කාබන් ඩයොක්සයිඞ් වායු සාන්ද්‍රණය එක් වසරකදී මිලියනයකට කොටස් 3කින් පමණ ඉහළ යයි.

මූලාශ‍්‍රය: Quaternary Science Reviews, DOI: 10.1016/j.quascirev.2018.12.004

Sunday, February 24, 2019

රැකගත යුතු ඓතිහාසික වීදි ලාම්පු කණු

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


දිවයින, 24.02.2019, විශේෂාංග පිටුව. IX (Divaina)

http://divaina.com/sunday/index.php/visheshanga2/8490-03-78?fbclid=IwAR3Ld0id1sfsjBEVxJour_-uHqgqdkGCjx8wUXoNwuhiaz523Xy1q0XKerc



සති කීපයකට පෙර සිදු වූ මාර්ග අනතුරු දෙකකින් මෙරට නගර දෙකක පිහිටා තිබූ ඓතිහාසික වටිනාකමක් ඇති විසිතුරු වීදි ලාම්පු කණු දෙකකට බරපතළ හානි සිදුවිය. ඉන් එකක් පිහිටියේ මාතලේ නගරයේ වන අතර අනෙක පිහිටා ඇත්තේ පාදුක්ක නගරයේය.

එම ලාම්පු කණු ශ‍්‍රී ලංකාව බි‍්‍රතාන්‍යයට යටත්ව තිබූ කාලයේ සිදු වූ වැදගත් සිදුවීම් දෙකක් සිහිපත් කිරීමේ අරමුණ ඇතිව පිහිටුවන ලද සමරු ලාම්පු කණු දෙකකි. එබැවින් ඒවාට ඓතිහාසික වැදගත්කමක් ඇත.

මාතලේ වික්ටෝරියා ජුබිලි ලාම්පුව


මාතලේ නගර ශාලාව අසල පිහිටි අනතුරට ලක්වූ ලාම්පු කණුව ඉදිකරන ලද්දේ බි‍්‍රතාන්‍ය අධිරාජ්‍යයේ කිරුළ දැරූ වික්ටෝරියා රැජින රාජප‍්‍රාප්තියට පැමිණ වසර 60ක් සම්පූර්ණ වීම නිමිත්තෙනි. ඒ 1897 වර්ෂයේදීය. 1837 දී සිදුවූ ඇයගේ රාජ්‍යත්වයට පැමිණීමේ 50 වැනි සංවත්සරය 1887දී ද 60 වැනි සංවත්සරය 1897 වර්ෂයේදී ද උත්සවාකාරයෙන් සමරා ඇත. ඒ සඳහා වූ ජුබිලි උත්සව එවකට බි‍්‍රතාන්‍යයේ යටත්විජිත වූ ලංකාව ද ඇතුළු රටවල් ගණනාවක පැවතියේය.

ඒ වෙනුවෙන් වූ උත්සව ගණනාවක් මෙරට විවිධ නගරවල පවත්වා ඇත. මාතලේ නගරයේ පැවැති ජුබිලි උත්සවය සඳහා අවශ්‍ය වියදම සපයා ගන්නා ලද්දේ පරිත්‍යාගශීලීන්ගෙන් මුදල් එකතු කිරීමෙනි. උත්සවයට එකතු කළ මුදල් වැය කර ඉතිරි වූ මුදල ද යෙදවීමෙන් මෙම ලාම්පුව ඉදිකරන ලද්දේ 1897 වර්ෂයේ දී බව වාර්තාවල සඳහන් වේ. එම ලාම්පුව සවිකර ඇති පාදස්ථයේ Victoria 1837-1897 යන වදන් පෙළ දැක ගත හැකිය.


පාදුක්කේ පිහිටි සාම සමරු ලාම්පුව


පාදුක්ක නගරයේ පිහිටි ලාම්පු කණුව 1919 වර්ෂයේ දී පිහිටවූවකි. එමගින් සමරනු ලබන්නේ පළමු ලෝක මහා සංග‍්‍රාමය අවසානයේ දී 1919 වර්ෂයේ ජුලි මස සාම ගිවිසුමකට එළැඹීමය. පාදස්ථ පුවරුවේ සඳහන්වන අන්දමට එය ඉදිකර ඇත්තේ සාම අනුස්මරණ කමිටුව (The Peace Memorial Committee) විසිනි.

1914 දී ආරම්භ වී 1918 වර්ෂයේ දී අවසන් වූ පළමු ලෝක මහා සංග‍්‍රාමයේ දී ජර්මනිය ප‍්‍රමුඛ මධ්‍යම බලවතුන්ට එරෙහිව මිත‍්‍ර බලවතුන් සටන් කරන ලදි. එවකට මෙරට පාලනය කළ බි‍්‍රතාන්‍යය මිත‍්‍ර බලවතුන් අතර ප‍්‍රමුඛ රටක් විය. මෙරට සේවය කළ බි‍්‍රතාන්‍ය ජාතිකයන් විශාල පිරිසක්ද ස්වදේශිකයන් පිරිසක්ද බි‍්‍රතාන්‍ය හමුදාවට බැඳී සටන්බිමට ගියහ. ඉන් හාරසිය හතළිහකට අධික පිරිසක් එහිදී මිය ගියහ. එසේම යුද්ධය මෙරට ආර්ථිකයට ද යම් බලපෑමක් සිදුකළේය.

එබැවින් 1918 නොවැම්බර් මාසයේ ඇති වූ සටන් විරාමය හා 1919 ජුලි මාසයේ දී අත්සන් කළ සාම ගිවිසුම සැමරිය යුතු සිදුවීමක් විය. ඒ සඳහා වූ සමරු උත්සව ලංකාවේද පවත්වා ඇත. ඉන්පසු ඉදි වූ යුද ස්මාරක මෙන්ම සාම සමරු ස්මාරක ද මෙරට දැකිය හැකිය. වැවිලි ආර්ථිකය තුළ එවකට වැදගත් මධ්‍යස්ථානයක් වූ පාදුක්ක නගරයේ ද සෙසු නගරවල මෙන්ම සමාජයීය වශයෙන් වැදගත් උත්සව අවස්ථා සමරා ඇත. යුද්ධයේ අවසානය සමරා උක්ත ලාම්පු කණුව එවැනි සාම සමරු ස්මාරකයකි. 

     


මේ ස්මාරකවල ආරක්ෂාව


චීනච්චට්ටි ලෝහයෙන් කළ මෙම කණු, ශිලාමය පාදස්ථයක් මත ඉදිකර ඇත. ඒවායේ ඉහළින් පිහිටි ලාම්පු සහිත කණු කොටස් අනතුරුවලින් බිඳී ගොසිනි. මේ ලාම්පු කණු කොටස් නැවත ප‍්‍රතිසංස්කරණය කළ හැකි යැයි අපි සිතමු. කෙසේ වෙතත් නැවත ප‍්‍රතිසංස්කරණය කිරීමෙන් පසු වුවද මෙවැනි අනතුරකට යළිත් ලක් වීමේ අවදානමක් නැතිවා නොවේ.

එයට හේතුව එම ලාම්පු කණු දෙකම පිහිටා ඇත්තේ ප‍්‍රධාන මාර්ගවල මංසන්ධිවල වීමය. මේ වනවිට එම කණු පිහිටා ඇත්තේ පාර මධ්‍යයේය. ඒවා වටා වටරවුමක් හෝ වෙනත් එවැනි ආරක්ෂිත ප‍්‍රදේශයක් නැත. ඒනිසා මෙම සිහිවටන කණු දෙකම යළිත් අනතුරුවලට ලක්වීමේ අවදානමක පවති. (මාතලේ නගරයේ ්-9 මාර්ගය අසල වටරවුමක පිහිටි වෙනත් ලාම්පු කණුවක් වටරවුමක් මැද පිහිටි ආරක්ෂිත ලාම්පු කණුවකට නිදසුනකි. එය 1920 දශකයේ ඉදිකරන ලද්දකි.*

ඒනිසා මහාමාර්ග මැද හෝ ආසන්නයේ ඇති සිහිවටනවල අනාගතය යළිත් සලකා බැලිය යුතු බව පෙනේ. අතීතයේදී ඒවා මුලින්ම පිහිටුවන ලද දැනටත් ඇති ස්ථානවලම මෙම සිහිවටන ආරක්ෂිතව පවත්වා ගැනීමට හැකි නම් එයට ප‍්‍රමුඛතාවය හිමිවිය යුතු බවට සැකයක් නැත. එහෙත් මාර්ග පුළුල් කිරීම හා රථවාහන ධාවනයෙන් ඇතිවිය හැකි අනතුරුවලට ලක්වීමේ අවදානමක්වේ නම් ඒ ගැන නැවත සිතා බැලිය යුතු වේ.

එවැනි අවස්ථාවකදී ස්මාරක එම ස්ථානයෙන් ඉවත් කොට වඩාත් ආරක්ෂිත සහ වඩාත් සුදුසු ස්ථානයක එම සිහිවටන නැවත ස්ථාපිත කිරීම යෝග්‍යය. නිදසුනක් ලෙස ගතහොත් උක්ත ලාම්පු කණු සඳහා ප‍්‍රමාණවත් අවකාශයක් ඇති ස්ථාන මෙම නගරවල සොයාගත හැකි බවට සැකයක් නැත. එවැනි තැනක අදාළ ස්මාරකයේ අතීතය පිළිබඳ සටහනක් සහිතව නැවත ස්ථාපිත කිරීම කළ හැකිය.

යටත්විජිත සමය සිහිපත් කරන සිහිවටන බව සත්‍යයක් වුවද මෙම ලාම්පු කණු දැන් මෙරට ඉතිහාසයට අයත් සිහිවටන වේ. එබැවින් මෙම ලාම්පු කණු ප‍්‍රතිසංස්කරණය කර ආරක්ෂා කරගැනීම සඳහා අදාළ බලධාරීන්ගේ අවධානය යොමුවනු ඇතැයි සිතමු.

ඡායාරූප - භූෂණ කල්හාර හා බන්දුල සිසිර කුමාර

Wednesday, February 20, 2019

ඒ කියන්නෙ තුන පහු වෙලාද? (බස් කථා 9)

​ගෙවල් ළඟින් බසයකට නැග දොර අසලම අසුනේ හිඳගතිමි

"වෙලාව කීයද?" එහා පැත්තේ හිඳ සිටි තරුණිය විමසුවාය.

"හතරයි" ඒ මගේ උත්තරය.

"ඒ කියන්නෙ තුන පහු වෙලාද?" ඇගෙන් තවත් පැනයක්. ඒ ප්‍රශ්නය නිසා මම ඇගේ මුහුණ බැලුවේ 3 හා 4 තේරුම්ගත නොහැකි කෙනා බලන්නටය.

ඒ සිතිවිල්ල ගැන මට සැණෙකින් කණගාටුවක් ඇතිවිය. ඈ බුද්ධි වර්ධනයේ ගැටලු සහිත තරුණියකි. මේ මාර්ගයේ එවැනි ළමුන් හා තරුණ තරුණියන් යනු නිතර මම දැක ඇත්තෙමි. එවැනි අය සඳහා වූ පාසලක් අවට තැනක ඇති බව නිලඇඳුම් ලාගත් ළමුන්ගෙන් පෙනිණි.

මේ අය ඇතැම් කරුණු වටහාගත නොහැකි අයයි. ඔවුන් බොහෝවිට ගමන් යන්නේ ඥාතියෙකු සමගය. මේ තරුණියද කිසිවෙකු හා පැමිණ ඇතිවා ද විය හැකිය.

මේ අප සමාජයේ වෙසෙන අපේ අවධානය හා සහාය අවශ්‍ය පිරිසකි.

Tuesday, February 5, 2019

දන්ත මැලියම්වලින් හෙළි වූ අත්පිටපත් තැනීම සඳහා කාන්තා දායකත්වය

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, 30.01.2019, පි. 10  (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2019/01/30/feature4.html





මුද්‍රණ ශිල්පය නො පැවැති මධ්‍යතන යුරෝපයේ පොත්පත් සකස්‌ කරන ලද්දේ අතින් ලිවීමෙනි. වෙන වෙන ම සකස්‌ කරන ලද මේ ලේඛන නිර්මාණය කිරීම සඳහා අධික කාලයක්‌ මෙන් ම අධික මුදලක්‌ ද වැය වන්නට ඇත. එබැවින් පොත් දුර්ලභ දෙයක්‌ වූ අතර, මෙසේ නිපදවන ලද පොත් භාවිත කරන ලද්දේ ආගමික සංස්‌ථාවල සාමාජිකයන් හා ප්‍රභූවරුන් වැනි කණ්‌ඩායම් පමණකි. එමෙන් ම එම කෘති බොහෝ විට ආගමික ග්‍රන්ථ ද විය. බොහෝ විට විශ්වාස කරන ලද්දේ පොත් නිපදවීම සඳහා වැඩි දායකත්වයක්‌ ලබා දුන්නේ පිරිමින් බවයි.

කෙසේ වෙතත් මධ්‍යතන යුගයේ මෙවැනි අත්පිටපත් ලේඛන සකස්‌ කිරීමේ දී කාන්තාවන් ගෙන් ලැබුණු දායකත්වය පිළිබඳ ව පැහැදිලි කරන පර්යේෂණ වාර්තාවක්‌ පසුගිය දා ප්‍රකාශයට පත් විය. ඒ අනුව කාන්තාවන් ද මේ අත්පිටපත් ලේඛන සකස්‌ කිරීමේ දී සැලකිය යුතු දායකත්වයක්‌ ලබා දී ඇත. එමෙන් ම මේ පර්යේෂණය සඳහා යොදාගත් ද්‍රව්‍ය සහ ඒ සඳහා අනුගමනය කරන ලද ක්‍රමවේදය ද සුවිශේෂ වැදගත්කමක්‌ ගනියි.

දන්ත මැලියම්වල රැඳුණු නිල් පැහැයක්‌


මේ අධ්‍යයනය සඳහා පදනම වන්නේ ජර්මනියේ ඩැල්හෙයිම් (Dalheim) නම් ප්‍රදේශයේ පිහිටා තිබූ ආරාමයකි. එය පිළිබඳ ලිත සාධක ඇත්තේ අඩු වශයෙන් වන අතර, එම ස්‌ථානය පිළිබඳ ව කියෑවෙන පැරැණි ම ලේඛන, දහ තුන් වැනි සියවසට පමණ අයත් ය. එම ආරාමය ආරම්භ කළ දිනය පිළිබඳ පැහැදිලි සාධක නොමැති අතර, දහවැනි සියවසේ පමණ සිට එහි කාන්තාවන් සඳහා වෙන් වූ ආරාම සංකීර්ණයක්‌ පැවැති බව විශ්වාස කරනු ලැබේ.

මේ ආරාමයේ සුසාන භූමියෙහි වළ දමා තිබූ කාන්තා සිරුරු ගණනාවක්‌ කැණීම්වලින් සොයාගෙන ඇත. ඒ අතර එහි වූ එක්‌ කාන්තාවකගේ හිස්‌ කබලකින් මේ අධ්‍යයනයට වස්‌තු විෂය වූ සොයාගැනීම සිදු කිරීමට පුරාවිද්‍යාඥයන්ට හැකියාව ලැබිණ. පොදු වර්ෂ 1000 - 1200 අතර කාලයේ දී මිය ගිය බවට කාල නිර්ණය කර ඇති එම තැනැත්තිය ඒ වන විට වයස අවුරුදු 45 - 60 අතර කාන්තාවකි. පූජකවරියක බව සැලකෙන එම කාන්තාවගේ ඇටසැකිල්ලෙන් පෙනී ගිය ආකාරයට ඇය අස්‌ථි සම්බන්ධ රෝගාබාධ හෝ විෂබීජවලින් හෝ පීඩා විඳි බවක්‌ හෝ තුවාල හෝ දැකිය හැකි වී නැත. එම ඇටසැකිල්ලෙහි පැවැති විශේෂත්වය වූයේ ඇයගේ හිස්‌කබලේ යටි හනුවේ දත් අතර රැඳී තිබූ දන්ත මැලියම්වල කැල්සනීභූත ව තිබූ කිසියම් නිල් පැහැති ද්‍රව්‍යයකි.

එම දන්ත මැලියම් දිය කර හැරීමේ දී කුඩා නිල් පැහැති අංශු විශාල ප්‍රමාණයක්‌ නිදහස්‌ වී ඇත. විවිධ වූ වර්ණාවලීමාන (Spectrographic) ක්‍රම යොදාගනිමින් එම නිල් පැහැති ද්‍රව්‍යය කුමක්‌ දැයි හඳුනාගැනීමට පර්යේෂකයන් උත්සාහ කර තිබේ. ඒ අනුව අනාවරණය වී ඇත්තේ ඒවා ලැපිස්‌ ලසූලි (lapis lazuli) නම් ඛනිජමය ද්‍රව්‍යය බවයි.

දුර්ලභ හා මිලෙන් අධික ද්‍රව්‍යයක්‌ වූ ලැපිස්‌ ලසූලි පාෂාණය අතීතයේ සිට යොදාගන්නා ලද්දේ අල්ට්‍රාමරයින් (Ultramarine) ලෙස ද හඳුන්වන වර්ණකය තැනීම සඳහා ය. අතීතයේ සිට ලැපිස්‌ ලසූලි ලබාගන්නා ලද්දේ හා අදට ද වැඩි ම නිෂ්පාදනයක්‌ සිදු කරනු ලබන්නේ ඇෆ්ඝනිස්‌ථානයේ ය.

ලැපිස්‌ ලසූලි දත්වලට පැමිණියේ කෙසේ ද?


මෙහි දී ඇති වූ ගැටලුව වූයේ මේ කාන්තාවගේ දන්ත මැලියම්වල නිල් පැහැති වර්ණකය ලබා දුන් ලැපිස්‌ ලසූලි පැමිණියේ කෙසේ ද යන්නයි. වර්ණක සංයෝගය දත්වල පැතිරී තිබූ ආකාරය පිළිබඳ ව සැලකිල්ලට ගත් විද්‍යාඥයන් එවැන්නක්‌ සිදු විය හැකි විවිධ ආකාර පිළිබඳ ව අවධානය යොමු කළ අතර එවැනි විය හැකි එක්‌ සිදුවීමක්‌ හඳුනාගැනීමට හැකි විය.

ඔවුන් යෝජනා කරන පරිදි මේ කාන්තාව අදාළ වර්ණක යොදාගනිමින් චිත්‍ර අඳින්නට ඇති අතර එසේ චිත්‍ර අඳින අතරතුර තීන්ත සහිත බුරුසුව දිවෙන් ලෙවකෑම සිදු කර තිබේ. අමුතු සිරිතක්‌ වූ එය කාලයක්‌ සිදු කරන විට දන්ත මැලියම්වල නිල් පැහැති එම වර්ණකය තැන්පත් ව කැල්සනීභූත වී ඇත.

අප මේ ලිපිය ආරම්භයේ දී සඳහන් කළ පරිදි, මධ්‍යතන යුගයේ නිකුත් කරන ලද ග්‍රන්ථ අතර සිතුවම් රැසකින් සමන්විත වූ ග්‍රන්ථ ද විය. විවිධ කුඩා රූප, පිටු මායිම් ආදිය දිළිසෙන වර්ණවලින් යුක්‌ත ව මේ ග්‍රන්ථවල වර්ණගන්වා තිබිණි. ඉතා ආකර්ෂණීය වූ ඒවා හඳුන්වනු ලබන්නේ දීප්තිමත් අත්පිටපත් (Illuminated Manuscripts) ලෙස ය. එකින් එක පිටපතේ සිතුවම් අඳිමින් මේ පොත් සකස්‌ කිරීම බෙහෙවින් කාලය ගත වන අධික වෙහෙසක්‌ දැරිය යුතු කටයුත්තක්‌ විය. මේ සිතුවම් වර්ණ ගැන්වීම සඳහා රන්, රිදී වැනි දේ මෙන් ම වෙනත් ද්‍රව්‍යවලින් ලබාගත් දිළිසෙන වර්ණ භාවිත කර ඇත. ලැපිස්‌ ලසූලි යනු දිළිසෙන නිල් පැහැය ලබාගැනීම සඳහා යොදාගත් එවැනි ද්‍රව්‍යයකි. ලැපිස්‌ ලසූලි දුර්ලභ හා රන් හා සමාන වටිනා ද්‍රව්‍යයක්‌ විය. එමඟින් නිෂ්පාදනය කරන වර්ණකය හා රන් හා රිදී වැනි මිල අධික ද්‍රව්‍ය යොදාගනු ලැබූයේ ඉතා වටිනා ග්‍රන්ථ අත්පිටපත් නිපදවීම සඳහා ය.

ග්‍රන්ථ නිෂ්පාදනයේ ලා කාන්තාවගේ දායකත්වය


ග්‍රාමීය ප්‍රදේශයක පිහිටා ඇති මෙවැනි ආරාමයකින් මිල අධික වූ වර්ණක භාවිතය පිළිබඳ ව සාධක ලැබීම මෙන් ම ඒවා කාන්තාවකගේ මුඛය තුළින් හමු වීම ඉතා දුර්ලභ නො සිතූ විරූ සිදුවීමකි. එවැනි වටිනා මිල අධික අත්පිටපත් නිර්මාණය කිරීමේ අවස්‌ථාව ලැබෙන්නේ සාමාන්‍ය ශිල්පියකුට වඩා කැපී පෙනෙන සුවිශේෂී හැකියාවක්‌ තිබූ ග්‍රන්ථ ලියන්නන්ට සහ චිත්‍ර අඳින්නන්ට විය යුතු ය. එසේ නම් මේ කාන්තාව එවැනි ශිල්පීය දක්‌ෂතා තිබූ අයකු විය යුතු බවට නිගමනය කර ඇත. එසේ ම එම කාන්තාව මේ බෙහෙවින් චිත්‍ර අඩංගු ආගමික අත්පිටපත් සකස්‌ කිරීමේ ක්‍රියාවලියේ යෙදුණු බව පෙනෙයි.

ජර්මනිය මෙවැනි ග්‍රන්ථ නිෂ්පාදනය පිළිබඳ ව මධ්‍යස්‌ථානයක්‌ වූ බවට සාධක ඇතත් ඒ කාර්යයේ දී කාන්තාවන් දැක්‌වූ දායකත්වය පිළිබඳ ව ඇති සාධක විරල ය. එම කාලයේ දී ග්‍රන්ථ නිර්මාණය කිරීමේ නිරත වූ ලියන්නන් සහ චිත්‍ර ශිල්පීන් ඒවායේ අත්සන් තැබීමක්‌ සිදු නො කළ අතර, එය විශේෂයෙන් කාන්තාවන්ට අදාළ විය. ඒ ආකාරයෙන් ම කාන්තාවන් ග්‍රන්ථ සැකසීමේ කර්මාන්තයේ යෙදුණු බවට ඇති සාධක අඩු බැවින් විද්වතුන් සිතන්නේ මේ කර්මාන්තයේ කාන්තාවන් නියෑළුණේ ඉතා අඩු වශයෙන් බව ය.

මේ පර්යේෂණයෙන් අනාවරණය වන කරුණු දිගු කලක්‌ තිස්‌සේ පැවැති මේ අදහස අභියෝගයට ලක්‌ කරයි. එපමණක්‌ නො ව අදාළ කාන්තාවකගේ පුද්ගල පැවැත්ම පිළිබඳව මෙමඟින් සාධක සපයා දෙයි. විශේෂයෙන් බොහෝ ඈතින් පිහිටා ඇති ඇෆ්ඝනිස්‌ථානයෙන් ලබාගත් ලැපිස්‌ ලසූලි ජර්මනියේ මේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශය වෙත ළඟා වූයේ කෙසේ ද යන්න වැදගත් කරුණකි. එම ඛනිජ ඊජිප්තුව හා කොන්ස්‌තන්තිනෝපලය හරහා වැටුණු වෙළෙඳ මාර්ගයක්‌ ඔස්‌සේ මධ්‍යතන ජර්මනියට ළඟා වූ අතර ඒවා මේ ආරාමය පිහිටා තිබූ ග්‍රාමයේ දී ද ලබාගත හැකි විය. එමඟින් පෙනෙන්නේ සංකීර්ණ වූ ගෝලීය වෙළෙඳ ජාලය එවකට පැවැති බව ය. එකොළොස්‌ වැනි සියවසේ පමණ වර්ධනය වෙමින් තිබූ යුරෝපීය ආර්ථිකය ඇතුළත මේ කාන්තාවට සිය නිර්මාණ සඳහා මේ වටිනා ඛනිජ ද්‍රව්‍ය යොදාගැනීමට අවස්‌ථාව ලැබේ. එසේ ම මෙමඟින් පෙනෙන්නේ යුරෝපයේ මේ වර්ණය සඳහා ඉහළ යන ඉල්ලුමක්‌ පැවැති බව ය. එය වැදගත් අනාවරණයකි.

මේ කරුණු අනුව සිතුවම්වලින් විචිත්‍ර කරන ලද අත්පිටපත් නිර්මාණයේ දී කාන්තාවන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක්‌ ඉටු කළ බවට පළමු ඝෘජු සාධකය ලැබී ඇත. එය වැදගත් සොයාගැනීමක්‌ වන්නේ කාන්තාවන් එම කාලයේ දී ද සැලකිය යුතු කාර්යයක්‌ ඉටු නො කළ බවට පවත්නා මතයට මෙමඟින් අභියෝග කරන නිසා ය.

මූලාශ්‍රය : Science Advances, DOI: 10.1126/sciadv.aau7126



ලැපිස් ලසූලි (Lapis lazuli)


ඈත අතීතයේදී නූතන ඇෆ්ඝනිස්ථානයෙන් පමණක් ලබාගත් ලැපිස් ලසූලි යනු එක්තරා පාෂාණ වර්ගයකි. එ්වා යොදාගනිමින් අල්ට‍්‍රාමැරයින් (ultramarine) ලෙසින් හඳුන්වනු ලබන දිලිසෙන නිල් පැහැ වර්ණකය නිපදවීම අතීතයේ පටන් සිදු කර තිබේ. ඒවා වෙළෙඳ මාර්ග ඔස්සේ බොහෝ දුර ඈත ප‍්‍රදේශ වලට අලෙවි කිරීමද සිදු කර ඇත.

ලංකාවේ ද ලැපිස් ලසූලි භාවිතා කරන බවට සාධක තිබේ. එකල මේවා හඳුන්වා ඇත්තේ වේළුරිය බව විශ්වාස කෙරේ. මෙහි ඇති වැදගත්කම වන්නේ මෙවැනි අගනා ද්ව‍රව්ල‍යවලට කිසියම් අඩවි විශාල ඉල්ලීමක් මෙරට තිබූ බවය. මෙම ඛනිජය වෛදූර්ය යනුවෙන් ඉන්දීය මූලාශ‍්‍රයවල හඳුන්වා ඇත.
මෙම ඛනිජය යොදාගනිමින් වර්ණක උපදවනු ලබන්නේ ලැපිස් ලසූලි අඹරා කුඩා කොටස් බවට පත් කිරීමෙනි. 19වන සියවසේදී කෘත‍්‍රිම ක‍්‍රමයකට මේ හා සමාන වූ අල්ට‍්‍රාමැරයින් වර්ණක සොයාගන්නා තෙක් මේවා ඉතා මිල අධික විය.