බිංගේක පැය බාගයක්

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

2021.12.02

නින්දෙන් අවදි වූ මට ඈතින් පෙනුනේ මෙවැනි ආලෝකයකි
(වෙනත් තැනක ගත් සේයාරුව - දිනිත් ඉන්දික හෑගොඩ)

ඒ සුවපහසු ආසනයේ නිදා සිටි මා ඇහැරුනේ නැලවෙන රිද්මය ‌නැති වූ නිසා විය යුතුය. හරියට ඇස් ඇර අවට බැලූවිට හාත්පස කළුවර පැතිර ඇති බව දුටිමි.  එළියකට තිබුුණේ දුම්රියේ විදුලි එළියයි. මට වැඩේ තේරුණී. බිංගෙයක් තුළ දුම්රිය නතර වී ඇත. වේලාව බැලීමි. සවස 3.35යි. හිස ඔසවා බැලු විට මා සිටි මැදිරියට එහා අවසන් මැදිරියේ නිරීක්ෂණ වීදුරුව හරහා තරමක් ඈතින් පිහිටි බිංගේ දොරටුව පෙනිණි. 

මා මේ සිටිනුයේ මහනුවර සිට ආපසු එන අතරතුරය. මාස අටකට පසුව මහනුවර ගියේ වැදගත් කටයුත්තකටය. පාන්දර පුරුදු බස් එකේ පැමිණිය ද, මට ආපසු එන්නට හිතුනේ දුම්රියේය. ඒ සැලකිය යුතු කලකින් දුම්රියක දුර ගමණක් නොගිය නිසා නොවේ. මේ දවස්වල බස් ඒ තරම් වේගයෙන් නොයන නිසාය. උදේ මා නුවර ගියේ ශ්‍රීලංගම බසයක වූ නිසා, ආසන ගණනටවත් සෙනග නැතත් එය ‌වෙනදා වේලාවටම ගමනාන්තයට ළඟා විය. එහෙත් මං එන පාරේ හවසට ලංගම බස් අඩුය.

මගේ කටයුතු නිමකරගෙන කඩිනමින් යමක් කා බී, නගරය හරහා පයින් පැමිණ දුම්රියපොළට ළංවූයේ 2.45 පමණය. ඒ වන විටත් අන්තර්නගර සීඝ්‍රගාමී (ඉන්ටර්සිටි) දුම්රිය තුන්වන වේදිකාවේ නවතා තිබිණි. දෙවන පංතියේ ටිකට්ටුවක් මිල දී ගෙන දුම්රියට නගිනවිට දුම්රිය ගමන් අරඹන්නට ඔන්න මෙන්න තිබිණි. 

මා නැගුණු මැදිරියේ ඒ තරම් මගීන් නොසිටි අතර, ජනේලයක් අසල අසුනක් ද ලැබිණී. කෙමෙන් ඉදිරියට ගිය දුම්රිය පේරාදෙණියේ ඉස්ටේසම පසුකරනවා මතකය. ඉන්පසු මිනිත්තු පහළොවක් පමණ මට නින්ද ගොස් ඇත. දැන් මේ අවදි වූයේ ඉන් පසුවය. 

දුම්රිය නතර වී තිබුණේ බලන කිට්ටුව බිංගෙයක් තුළ බව අනුමාන කළෙමි. දුම්රිය නතර වීමට ‌හේතුව දැන ගන්නට විදියක් නැත. දැන් දැන් යළි ගමන් අරඹනු ඇතැයි කියා මදක් වේලා බලා සිටියෙමි. එසේ නැත. මොකක් හෝ අබග්ගයකි. මද රස්නයක් ඇති බැවින් නින්ද යන්නේ ද නැත.

කෝකටත් විසඳුම වන ජංගම දුරකථනය අතට ගත්තේ ෆේස්බුක්වත් යන්නටය. අප්පා... කිසිම සිග්නල් එකක් නැත. අනෙක් පරණ පන්නයේ දුරකථනයේ ද සිග්නල් නැත. කොළඹ මා යන එන සමහර කොන්ක්‍රීට් ගොඩනැගිලි තුළ සිග්නල් නැතිවන එකේ බිංගෙයක් තුළ දුරකථන සංඥා තිබිය නොහැකිය. 

අද උදේ සිට දුරකථනය භාවිත කළ නිසා බැටරිත් බැස ඇත. ඒ නිසා වෙනදා මේ වාගේ අවස්ථාවක ස්මාට්  පෝන් එකෙන් කරන සටහන් තැබීම් හා ගැලරිය හිස් කිරීම ආදි මොකුත් කරන්න බැරිය. අනෙක් දුරකථනයෙන් කළ හැක්කේ ස්නේක් සෙන්සියා හෙවත් නයාට බලාගැනීම පමණකි. ඒක මහා කම්මැලි වැඩකි. 

ජනේලයෙන් පිටත බලන්නට කිසිවක් ද නැත. ඇසට පෙනෙන්නේ ඒකාකාරී කළු පාට ගල් බිත්තියයි. දුම්රිය ඇතුළේ ඇති ආලෝකයෙන් පිටත ගල් බිත්තියේ රළු ගල් මෙන්ම තැනින් තැන ඇති බැමි ද දැකිය හැකිය. වෙනදා කෝච්ච්යේ යන විට හැමදාම දකින, ඒ නිසා සමහරුන්ට අගයක් හෝ අමුත්තක් නැති පරිසර භූදර්ශනයේ ඇති විචිත්‍රත්වය මට සිහිපත් වූයේ ඒ වෙලාවේය. ‌

කල්පනා ලොවට පිවිසියෙමි.

මුලින්ම මතක් වූයේ ඉස්සර බිංගෙයක් තුළින් දුම්රියේ යන විට ඇසුණු හූ හඩ හා ඝෝෂාවයි. හරිහැටි විදුලිබුබුළු නෙැමති මැදිරිවල සිටි පිරිස් - විශේෂයෙන් ළමෝ - බිංගෙවල් තුළ දී ඝෝෂා කරන්නට පුරුදුව සිටියෝය. ඒ දැකිය හැකි වූයේ දුරගමන් දුම්රියවලය. විදුලි එළිය නොමැති මැදිරිවල කුඩා ළමුන් බියපත් වු බවත් දැක ඇත්තෙමි.

ඒ සමඟ මට මතක් උනේ දැන් ලයිටුත් ගියා නම් කියාය... එහා පැත්තේ ආසනයේ කවුරු හෝ සිටියේ නැත්තේ ‌වාසනාවටක අවාසනාවටද යන්න එක්වරම හිතාගත නොහැකි විය. මට මුලින්ම මතක් වූයේ 1950 දශකයේ දවසක අම්පාර පැත්තේ ගංවතුර නිසා දී අතරමංව සිටිය දී තවත් පිරිසක් සමඟ බෝට්ටුවකින් යමින් සිටිය දී ප්‍රකට ලේඛක ගුලි ලද අත්දැකීමය. බොට්ටුවේ එළිය නැතිවූ අවස්ථාවක දී ළඟ සිටි දමිළ තරුණියක් විසින් ගුලිට කේක් කැබැල්ලක් කැව්වේ (කටේ ඇතිල්ලූවේ?) කළුවරට පින් සිද්දවන්නටය. ඉස්කෝලේ අච්චු පොතක තිබූ පාඩමක මේ කතාව වූ බවක් මතකය.

ඒත් ලයිට් ගියත් මා අසල ආසනය හිස්ය. පැත්ත පළාතක ඒ වගේ අයෙක් නැත. ඒ වගේම ලයිට් යන්නේත් නැත. මට මතක් උනේ කැම්පස් යන කාලයේ දී බස්රථයක ලයිට් තිබිය දී මා ලද එක්තරා අත්දැකීමකි... එහෙත්, ඒ කතාව මෙහි කීමට නොහැකිය. 

පුංචි කාලයේ දී මම දුම්රියේ යෑමට බෙහෙවින් ප්‍රියකළෙමි. ඒ, එතරම් දුම්රියේ නොගිය නිසාය. කොළඹ පදිංචියට පැමිණි පසු මාතර යද්දී හමුවන ස්ටේෂන්වල නම් ලියාගත් හැටි ද මට මතක් විය. වරක් නොව දෙතුන් වරක් එසේ කරන්නට ඇත. කොළඹ-ගාල්ල හැර මා වැඩිවශයෙන් ගොස් ඇත්තේ ද නුවර මාර්ගයේ හෙවත් ප්‍රධාන මාර්ගයේය. මේ කැමැත්ත දුම්රිය කෙරේ ද එහි ඉතිහාසය කෙරේ ද කැමැත්තක් ඇතිකර තිබේ.

දුම්රිය දිගේ අතීතයට ගිය සිත, දුම්රිය දිගේ මෑතට ආවේය. දශක දෙකකට ඔබ්බේ එක්තරා දවසක (දිනය මතකය), අපරභාගයේ මාතර සිට නුවර යන දුම්රිය මැදිරියක කළ එක්තරා අපූරු කතාබහක් මට මතක් විය. පෙර දින දෙකේ දී යන්තම් දැන හඳුනාගෙන සිටි අපව, ඇස් දිහා බලාගෙන කළ ඒ කතාබහෙන් සමීප කළේය. කොළඹින් මම බැසයන තෙක් කළ කතාව මට තවමත් මතකය. ඉන්පසුව ගෙවුණු වසර දෙකක් තුළ යළි හමුවුවද, එකිනෙකාට නොකී ඒ ප්‍රේමය ගැන දිගට ලියන්නට මට හිතක් නැත. ඒත් ලියැවුණු නොපළ කවියක් මගේ සටහන් අතර වේ.

මා සිතිවිල්ලේ ගැලී සිටියදී දුම්රිය සෙමින් ඉදිරියට යන්නට පටන්ගත්තේය. වේලාව බැලූ විට පැය බාගයකට වඩා ගෙවී ගොස්ය. කඩා වැටී තිබූ ගසක් ඉවත් කිරීමෙන් පසුව ගමන යළිත් ආරම්භ වී ඇත. දුම්රිය බිංගෙයින් එළියට පැමිණීමත් සමඟ මම ද වර්තමානයට ආවෙමි.

ඡායාරූපය - දිනිත් ඉන්දික හෑගොඩ

(වෙනත් තැනක ගන්නා ලද්දකි)

ජාතික උරුමය ගවේෂණයට අතදෙන ශ්‍රී ලංකා රාජකීය ආසියාතික සමිතිය

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

දේශය, 28.11.2021, පි.19

“ආරේයැස් ලයිබ්‍රරියේ
දූලි වැකුණු මේසය ළඟ
අද මම ලිපියක් කියවමි
ඔබේ පොතක් පෙරලාගෙන.
සෙමෙන් සෙමෙන් ඔබ එයි
පියගැට නැග.
නටබුන් මැද
නටබුන් වූ ප්‍රතිමාවක් සේ
මේසය එහා කොනේ
මා අසලම හිඳගෙන නිශ්ශබ්දව
ඔබත් පොතක් කියවන්නට පටන් ගනී.”

(මහගම සේකර, බෝඩිම, 1970)


කීර්තිමත් පුරාවිද්‍යාඥයෙකු වන මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතානයන් පිළිබඳව මහගම සේකර විසින් රචනා කරන ලද ‘පරණවිතාන’ නම් වූ ඉහත කවි පංතියේ සඳහන් ‘ආරේයැස් ලයිබ්‍රරිය’ කුමක්දැයි ඔබ දන්නවාද? ඒ අද ශ්‍රී ලංකා රාජකීය ආසියාතික සමිතිය (RASSL) නමින් හඳුන්වන, 1845 වර්ෂයේ දී එවක මෙරට පාලනය කළ බ්‍රිතාන්‍ය උගතුන් හා නිලධාරීන් පිරිසක් විසින් ආරම්භ කරන ලද පැරණිතම ශාස්‍ත්‍රීය සමිතියයි.

වසර 176ක් වැනි දිගුකාලයක් දෙස්-විදෙස් විද්වතුන් විසින් අපේ රටේ උරුමය පිළිබඳව ජාතිය දැනුම්වත් කිරීමට, ඒ පිළිබඳ පර්යේෂණ හා සාකච්ඡා කිරීමට විද්වතුන්ට මූලස්ථානය වූයේ රාජකීය ආසියාතික සමිතියයි. දැනුම ගවේෂණය කරන විද්වතුන්ට හා විද්‍යාර්ථීන්ට දැනුම සපයන සැඟවුණු දැනුම සපයන මෙරට පැරණිතම පුස්තකාලයක් සමිතිය සතුය. එසේම අපේ උරුමයේ විවිධ පැතිකඩ ඔස්සේ දේශන, සාකච්ඡා හා සම්මන්ත්‍රණ පැවැත්විම සමිතියේ තවත් කාර්යයකි. සමිතිය ආරම්භයේ සිටම පළ කරන සමිතියේ ශාස්‍ත්‍රීය සඟරාව රටේ අනාගත පරම්පරාවට මෙන්ම ලෝකයටම මේ දැනුම සම්ප්‍රේෂණය කරයි. එසේම සුවිශේෂ මාතෘකා යටතේ අපේ උරුමය පිළිබඳ ශාස්ත්‍රීය ග්‍රන්ථ හා ග්‍රන්ථ මාලා ද කලින් කලට එළි දක්වා ති‌බේ.

ඉතිහාසය හා පුරාවිද්‍යාව පිළිබඳ පර්යේෂණ

සමිතියේ අරමුණු අතර, ශ්‍රී ලංකාවේ නූතන හා අතීත ජනතාවගේ ඉතිහාසය, ආගම, භාෂාව, සාහිත්‍යය, කලාව, විද්‍යාව හා සමාජ තත්ත්වය පිළිබඳව අධ්‍යයන ප්‍රවර්ධනය කිරීම මූලික වේ. අද වන විට සමාජීය සහ මානව විද්‍යාවන් පිළිබඳ අවධානය වඩාත් ඉහළ ගොස් තිබේ. ඉතිහාසය හා පුරාවිද්‍යාව මේ අතර විශේෂිතය.

රාජකීය ආසියාතික සමිතිය ආරම්භයේ සිට අද දක්වාම උක්ත විෂය සම්බන්ධ බොහෝ ලිපි සමිතියෙන් පළ කරනු ලබන ශාස්‍ත්‍රීය සඟරාවේ පළ වේ. 1845 දී ලාංකීය උගතෙකු වූ සයිමන් කාසිචෙට්ටි විසින් සමිතියේ සඟරාවේ මුල්ම කලාපයට රචනා කරන ලද ‘පැරණි කාසි කිහිපයක්’ නම් ලිපිය මේ විෂයයක් ගැන සාකච්ඡා වූ පළමු ලිපිය වන අතර එතැන් සිට අද දක්වා මේ විෂයයන් හා සම්බන්ධව බොහෝ ලිපි සඟරාවේ පළ වී ඇත.

මෙරට පුරාවිද්‍යාව පිළිබඳ රාජ්‍ය මට්ටමේ ආයතනික මැදිහත් වීම්වලට පෙර 1880 දශකයේ දී සමිතිය මැදිහත් වී පුරාවිද්‍යා ස්ථාන සම්බන්ධව කටයුතු කර තිබේ. 1884 වර්ෂයේ දී එවකට සිටි ආණ්ඩුකාරවරයාගේ යෝජනාවක් අනුව අරමුදලක් පිහිටුවන ලදි. උතුරුමැද පළාතේ ඓතිහාසික නටබුන්වල පුරාවිද්‍යාත්මක අවශේෂ පරීක්ෂා කිරීම සඳහා සක්‍රියව මැදිහත් වීම එහි අරමුණ විය. අරමුදල සඳහා රුපියල් 875ක මුදලක් සාමාජිකයන්ගේ දායකත්වයෙන් එකතු වූ අතර, ඒ මුදල්වලින් මිරිසවැටියේ වාහල්කඩක කැනීම් කටයුතු සිදු කර ඇත්තේ පළාතේ ආණ්ඩුවේ ඒජන්තවරයාගේ මැදිහත්වීමෙනි. සමිතියේ සාමාජිකයන් වූ මන්නාරම උප ඒජන්තවරයාට මාන්තායිහි ද, වවුනියා උප ඒජන්තවරයාට වවුනියාවේ ද කැනීම් කිරීම සඳහා සමිතියේ මූල්‍ය අනුග්‍රහය ලැබී ඇත. මේ කටයුතු සිදුවන්නේ පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව පිහිටුවීමට පෙර කාලයේ දීය.

රාජ්‍ය ආයතනික ව්‍යූහය ස්ථාපිත කිරීම

මේ කාලය තුළ මෙරට ජාතික මට්ටමේ ආයතන කීපයක් ආරම්භ කිරීමට සමිතිය නිර්දේශ කර හා මුල් වී ඇති අතර ඒ හරහා රටේ අනාගත දැක්ම සකස් කරන්නට සමිතිය දායක වී තිබේ. ජාතික කෞතුකාගාරය, පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව මේ අතර වේ. එසේම තවත් අධ්‍යාපනික හා විද්‍යාත්මක ආයතන රැසක් පිහිටුවීමට සමිතිය මුල් වී ඇත.

ආරම්භයේ සිටම සමිතිය සතුව විවිධ කොතුක වස්තු එකතුව සඳහා කෞතුකාගාරයක් පිහිටුවීම පිළිබඳව සමිතියේ නියෝජිතයන් විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද යෝජනාවේ ප්‍රතිඵලය වූයේ එවකට ලංකාවේ ආණ්ඩුකාර විලියම් ග්‍රෙගරි විසින් රජයේ ආයතනයක් ලෙස කොළඹ කෞතුකාගාරය පිහිටුවීමය. එය 1877 වර්ෂයේ දී විවෘත විය.

සමිතියේ පුරාවිද්‍යා කටයුතුවල අත්දැකීමත් සමඟ, පුරාවිද්‍යා නටබුන් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා රජය මැදිහත්වීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිබඳව සමිතිය 1889 දී පමණ රජයට දන්වා ඇත. එහි අවසන් ප්‍රතිඵලය වූයේ 1890 වර්ෂයේ අයවැයෙන් වැඩි මුදලක් පුරාවිද්‍යා කටයුතුවලට වෙන් කර වර්තමාන පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව ආරම්භ කිරීමය. එහි පළමුවැනි කොමසාරිස් තැන ලෙස පත්වූයේ රාජකීය ආසියාතික සමිතියේ ලේකම්වරයෙකු වූ එච්. සී. පී. බෙල්ය.

ශ්‍රී ලංකා රාජකීය ආසියාතික සමිතියේ කටයුතු සඳහා එකල සිටම රාජ්‍ය තන්ත්‍රයේ ඉහළම අනුග්‍රහය සමිතියට ලැබිණි. සමිතියේ අනුශාසකවරයා වූයේ රටේ ප්‍රධානියාය. ඒ අනුව ආණ්ඩුකාරවරු, අග්‍රාණ්ඩුකාරවරු හා අද වන විට ජනාධිපතිවරයා සමිතියේ අනුශාසකත්වය දරයි. සමිතිය 1992 වර්ෂයේ දී පාර්ලිමේන්තු පනතකින් සංස්ථා ගත කරන ලද අතර, සාමාජික ඡන්දයෙන් පත්වන උගත් විද්වත් පිරිසකගෙන් සමන්විත පාලක මණ්ඩලය එහි කටයුතු නියාමනය කරයි.

සමිතියේ කටයුතුවල සාර්ථකත්වය සඳහා එදා සිටම ලැබුණු රජයේ මූල්‍යමය අනුග්‍රහය වැදගත් විය. මේ රාජ්‍ය අනුග්‍රහය හා පිළිගැනීම තවදුරටත් නොඅඩුව ලැබීමෙන් අපේ ජාතික උරුමය අනාගත පරපුරට දායාද කරන්නට සමිතියට හැකි වනු ඇත.

(මේ ලිපිය සම්පාදනය කරන අවස්ථාවේ දී ලේඛකයා ශ්‍රී ලංකා රාජකීය ආසියාතික සමිතියේ පාලක මණ්ඩල සභිකයෙකුව සිටියේය.)

ග්ලාස්ගෝ අලුත් එකඟතාවයෙන්, දේශගුණ අර්බුදය ජයගත හැකිද?

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 17.11.2021, පි.11 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2021/11/17/feature3.html


සති දෙකක් පමණ කාලයක් බ්‍රිතාන්‍යයේ ග්ලාස්ගෝ නගරයේ දී පැවති දේශගුණ සමුළුව වැඩිපුර දිනයකුත් ගත වී පසුගිය සෙනසුරාදා අවසන් වුයේ කිසියම් එකඟතාවයකින් යුක්තවය. වර්තමාන දේශගුණ අර්බුදය පිළිබඳව සැලකූ විට මේ එකඟතාවයේ කිසියම් වැදගත්කමකක් පවතී. ඒ, ලෝකයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම සෙල්සියස් අංශක 1.5ක සීමාවේ පවත්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ගමන්මග පැහැදිලි කර ගැනීම, ගල්අඟුරු භාවිතය සම්බන්ධ යම් සීමාවක් පැනවීම හා දේශගුණ මූල්‍ය ගැන ඇති වූ එකඟතා නිසාත්ය.

වාර්ෂික දේශගුණ සමුළුව බ්‍රිතාන්‍යයේ ග්ලාස්ගෝ නගරයේ දී පැවැත්වීමට නියමිතව තිබුණේ 2020 වර්ෂයේ දීය. එහෙත් ලෝකයටම බලපෑ Covid-19 වසංගත තත්ත්වය නිසා සමුළුව මේ වර්ෂය දක්වා කල් ගියේය. අවසානයේ දී ලෝකයේ රටවල නියෝජිතයන්ගේ හා රාජ්‍ය නායකයින්ගේ සහභාගිත්වයෙන් එය පවත්වන ලදි.

දේශගුණ වෙනස්වීම පාලනය සඳහා දේශගුණ වෙනස් වීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ රාමුගත සම්මුතිය (UNFCCC) ඇති වන්නේ 1992දී ය. ඉහත දේශගුණ සමුළුව ද ඒ ගිවිසුමේ පාර්ශ්වකරුවන්ගේ 26 වැනි රැස්වීම වේ. කෙසේ වෙතත් ඒ මගින් 1997 දී ඇති කරගන්නා ලද කියෝටෝ සන්ධානය වසර ගණනකට පසු බලාත්මක වූ නමුත් පසුව ය ඵලදායී නොවන බව පැහැදිලි විය. ඒ අතරම දිනෙන් දින දේශගුණ වෙනස් වීමේ බරපතළ බව පැහැදිලි වු නිසා වසර ගණනක් තිස්සේ දිග්ගැසුනු සාකච්ඡාවලින් පසුව 2015 වර්ෂයේ දී පැරිස් ගිවිසුම ඇති කරගැනීමට හැකිවිය.

පැරිස් ගිවිසුම මගින් දේශගුණ වෙනස් වීම පාලනය කිරීම සඳහා අලුත් ප්‍රවේශයක් අනුගමනය කළේය. ලෝකයේ උෂ්ණත්වය ‌ඉහළ යෑම සෙල්සියස් අංශක 2කට හෝ හැකි වුවහොත් අංශක 1.5කට සීමා කළ යුතු බව එහිදී ඇති කරගත් ඉලක්කයයි. ඒ සඳහා ගත් ප්‍රවේශය වුයේ හරිතාගාර වායු විමෝචන සීමා කිරීම සඳහා ඒ ඒ රටවල් ස්වේච්ඡාවෙන් කටයුතු කළ යුතු බවයි. ඒ අනුව ජාතික වශයෙන් නිර්ණය කළ යුතු දායකත්ව (NDC) නම් යෝජනා ඒ ඒ රටවල් විසින් ඉදිරිපත් කරන ලදි.

කෙසේ නමුත්, ඒ පිළිබඳ මෑතදී ඉදිරිපත් වූ විශ්ලේෂණ අනුව පැහැදිලි වූයේ ඒ දායකත්ව මගින් පැරිස් ගිවිසුමෙන් අපේක්ෂිත ඉලක්ක අත්පත් කරගත නොහැකි බවයි. ඒ අනුව මේ වර්ෂයේ දේශගුණ සමුළුවේ දී කිසියම් අලුත් වර්ධනයක් හා දැඩි පියවරක් ගැනීමට හැකි වනු ඇතැයි යන අපේක්ෂාව තිබිණි. මෑත කාලයේ දී ඇති වූ තත්ත්වවලට අනුව මේ වර්ෂයේ දී වැඩි අවධානයට ලක් වු අංශ කීපයක් වේ. උෂ්ණත්ව වර්ධනය ආරක්ෂිත සීමාවක තබාගැනීම සඳහා ඒ ඒ රටවල් සිය විමෝචන සීමා කිරීම සඳහා අලුත් හා වඩා ප්‍රබල ඉලක්ක ඇතිකරගැනීම, ගල්අඟුරු හා පොසිල ඉන්ධන භාවිතය අවසන් කිරීම හා දියුණුවන රටවල්වලට දේශගුණ වෙනස්වීම නිසා ඇති වන බලපෑම් සඳහා ප්‍රමාණවත් අධාර මුදලක් ලබාදීම තහවුරු කිරීමය. මේ තත්ත්වය යටතේ පැවති සමුළුවේ දී ඇති වූ එකඟතාවය තුළ ඇති ප්‍රධාන කරුණු මෙසේය.

ගල් අඟුරු භාවිතය සීමා කිරීම

සමුළුවේ දී ඇති වුයේ ගල්අඟුරු භාවිතය අඩු කිරීම (phase-down) සඳහා වූ එකඟතාවයකි. ගල්අඟුරු භාවිතය අවසන් කිරීම (phase-out) පිළිබඳව මේ සමුළුවේ දී තිරණය වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කළ නමුත් ඇතැම් රටවල් ඊට එකඟ නොවීම මේ සඳහා හේතුවක් විය.

ලෝකයේ මුළු කාබන් ඩයොක්සයිඩ් විමෝචන ප්‍රමාණයෙන් 40%ක් නිකුත් වන්නේ ගල්අඟුරු දහනය කිරීමෙනි. පැරිස් ගිවිසුමේ සඳහන් සෙල්සියස් අංශක 1.5 සීමාවේ ලෝක උෂ්ණත්වය පවත්වා ගැනීමට නම් ගල්අඟුරු භාවිතය 2030 වර්ෂය වන විට 45%කින් අඩු කළ යුතු අතර 2050 වන විට ශුන්‍යයට ආසන්න විය යුතුය.

ගල්අඟුරු භාවිතය අවසන් කිරීම මෙන්ම පොසිල ඉන්ධන සඳහා දෙන සහනාධාර අඩු කිරීම පිළිබඳව එකඟ නොවූ රටවල් අතර චීනය, ඉන්දියාව හා දකුණු අප්‍රිකාව වේ. ඔවුන්ගේ අදහස වූයේ සැමට එක් ආකාරයකින් ඒ පිළිබඳව කටයුතු කිරීමට සිදුවීම සාධාරණ නොවන බවයි. ඒය දේශගුණ යුක්තිය සම්බන්ධ කරුණකි. මේ රටවල් සියල්ලම ස්වකීය බලශක්ති අවශ්‍යතාවය සඳහා ගල්අඟුරු මත යැපෙන රටවල්ය. එසේම දියුණු වන රටවලට ඇති ලාබදායී බලශක්ති ප්‍රභවයක් ලෙස ගල්අඟුරු සැලකේ. අනෙක් අතට ගල්අඟුරු පමණක් ඒ ආකාරයෙන් සඳහන් වීම ද තවත් අංශවල විවේචනයට ලක් වී තිබිණි.

කෙසේ වෙතත් ගල්අඟුරු භාවිතය 'අඩු කිරීම' යනු මුලින් පැවති එකඟතාවයේ තිබූ අදහස දියාරු කිරීමක් වන නමුත්, ගල්අඟුරු කිසියම් ආකාරයකින් සීමා කිරීම සඳහා ලෝකයේ රටවල් කිසියම් ගිවිසුමකින් එකඟ වීම වැදගත්ය. එක් වචනයක් වෙනස් කළ ද මෙය ගල්අඟුරු භාවිතයේ අවසානයේ ආරම්භය බවට ඇති සංඥාවකි. එසේම රටවල් 29ක් ගල්අඟුරු සදහා අන්තර්ජාතික වශයෙන් මුල්‍ය පහසුකම් නොසපයන බවට එකඟ වීම ද ග්ලාස්ගෝ සමුළුවේ දී සිදුවූ වැදගත් සිදුවීමකි.

විමෝචන අවම කිරීමේ ඉලක්ක

මේ ශතවර්ෂය අවසානය වන විට ලෝකයේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වයේ ඉහළ යෑම සෙල්සියස් අංශක 1.5 සීමාවේ නවත්වාගැනීම මේ සමුළුවේ අවධානය යොමු වූ කරුණකි. වර්තමානයේ දී ලෝකයේ රටවල් දී ඇති ප්‍රතිඥා ඒ ආකාරයෙන්ම සම්පුර්ණ කළහොත් ලෝකයේ උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 2.4කින් පමණ ඉහළ යා හැකිය. එය පැරිස් ගිවිසුමේ දී වඩා ආරක්ෂිත යැයි ඒකඟ වූ අංශක 2 ඉලක්කය ද ඉක්මවායෑමකි. ලෝකයේ උෂ්ණත්වය අංශක 1.5 ඉක්මවීම ද බරපතළ අහිතකර ප්‍රතිවිපාක ඇති විය හැකි තත්ත්වයක් බව විද්‍යාත්මකව පෙන්වා දී ඇත. එසේම සෙල්සියස් අංශක 1.5 ඉලක්කය වඩාත් ආරක්ෂිත බව ද මේ සමුළුවේදී යළිත් පිළිගෙන ඇත.

ග්ලාස්ගෝ සමුළුවේ දී මේ ගැන එකඟ වූයේ ලෝකයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම සෙල්සියස් අංශක 1.5ක මට්ටමට සීමා කිරීම සඳහා අවශ්‍ය කරන ප්‍රමාණයෙන් විමෝචන අඩු කිරීම සඳහා වු සැලසුම් ලබන වර්ෂයේ දී ඉදිරිපත් කිරීමටය. ඒ ඒ රටවල් සිය ජාතිකව නිර්ණය කරනලද දායකත්ව ඒවායේ සංශෝධිත දායකත්වයෙන් ක්‍රමයෙන් ඉහළ යන කැපවීමක් පෙන්නුම් කරයි. එහෙත් මේ ප්‍රතිඥා ඒ ආකාරයෙන්ම ඉටු වීම එහි සාර්ථකත්වයට අත්‍යාවශ්‍යය. පැරිස් ගිවිසුම අනුව ඒ ඒ රටවල දායකත්ව සංශෝධනය කිරීම අවශ්‍ය වන්නේ වසර පහකට වරක්ය. එබැවින් ඉදිරි වසර දෙකේදී ඒවා සංශෝධනය කිරීමට එකඟ වීම ද කිසියම් ජයග්‍රහණයකි.

දියුණුවන රටවලට ආධාර

දේශගුණ වෙනස් වීම නිසා ඇති වන බලපෑම් හා ඊට අනුහුරුවීමට අවශ්‍ය මූල්‍ය දායකත්වය සම්බන්ධ එකඟතාවයක් නැති වීම දේශගුණ සාකච්ඡාවල දී ඇති වු එක් බරපතළ ගැටලුවකි. 2009 වර්ෂයේ දී මුලින්ම එකඟ වූ ආකාරයට 2020 වර්ෂය වන විට දියුණු වන රටවලට දේශගුණ බලපෑම් සම්බන්ධව කටයුතු කිරීමට හා පිරිසිදු බලශක්තියට පරිවර්තනය වීම සඳහා වාර්ෂිකව ඩොලර් බිලියන 100ක් දියුණු රටවලින් ලබා දිය යුතු විය. එහෙත් ඒ ඉලක්කය සම්පූර්ණ කරගැනීමට නොහැකි වී ඇත. 2019 වන විටද එසේ ලබාදෙන ලද්දේ බිලියන 80ක් පමණි.

මේ සම්බන්ධව ග්ලාස්ගෝ සමුළුවේ දී ඇති වූ එකඟතාවයේ සඳහන් වන්නේ මේ මුල්‍යමය ආධාර ලබාදීම පිළිගන්නා බව හා එය නැවත අවධාරණය කිරීමයි. එසේම ඒ ඩොලර් බිලියන 100 ඉලක්කය හැකි ඉක්මනින් අත්පත් කරගත යුතු බවද එහි සඳහන් වේ. ඉදිරි වසර පහක කාලයේ දී දේශගුණ මූල්‍ය ලෙස ඩොලර් බිලියන 500ක් එක්වනු ඇති බව දක්වා ඇත.

දේශගුණ බලපෑමෙන් වඩාත් හානියට ලක්ව ඇති රටවල් පෙන්වා දී තිබුනේ අලාභ හා හානි සඳහා වන්දි වෙීමේ මූලධර්මය ලෙස මෙය ලබා දිය යුතු බවයි. ඒ, අනුහුරුවීමට නොහැකි දේශගුණ බලපෑම් සඳහා වන්දියක් ලෙසය. එසේම මෙහි දී අනුහුරුවීමට ලබාදෙන දේශගුණ මුල්‍ය ප්‍රමාණය දෙගුණයක් කිරීමට එකඟ වී ඇත. එහෙත්, ඇතැම් රටවල් ඉල්ලා සිටින විමෝචන සීමා කිරීම හා අනුහුරු වීමට සමාන දේශගුණ මුල්‍ය ප්‍රමාණයක් යොදවන ලෙසය.

මේ සියලු කරුණු සලකා බලන විට, ග්ලාස්ගෝ දේශගුණ සමුළුවේදී කිසියම් ආකාරයක ඉදිරි පියවරක් ගෙන ඇති බවක් පෙනේ. අනාගතයේ දී එය සාර්ථක කරගැනීම සියලු රටවල වගකීමක් වේ.

වැස්ස දෙස බලාගෙන

හදිසියේ වට
නාකපන වැස්සට

කොටුවී හිදිමි
සල්පිලක අගුවක
සුපුරුදු හන්දියේ

වැසි වටොත්
පායනා බව
දත් හෙයින්
බලා ඉමි එතෙක්
වැස්ස දෙස...

@ දෙල්කඳ හන්දිය...

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

07.11.2021

අලුත් ජීවිතය සහ හැඬැල්ලෝ

මේකත් අපේ අම්මා ගේ කතාවකි.

මම හැමදාමත් කන කෑම වර්ග තෝරන්නෙමි. කුඩා කාලයේ අදටත් වඩා බෙහෙවින් තේරුවෙමි.

මම අමු හාල්මැස්සක් කෑමට කැමතිය. ඒ හැඬැල්ලන් කෑමට ඒ් තරම් කැමති නැත.

ඒත් අපේ අම්මා හැඬැල්ලන්ට කැමතිය. ඒත් ඒවා උයපු දවසට මමත්, සමහර විට අක්කාත්, ඒවා නොකන නිසා ඉතිරි වේ. හැඬැල්ලන් කෑමට අම්මා අපව පොළඹවන්නේ "ලොකු හාල්මැස්සෝ" කියාය. ඒ කියලත් කවාගන්නට නොහැකි වූ විට අම්මාට කේන්ති යයි. එවැනි අවස්වථාල ඒක යන්නේ සියලු මාළුන්ගේ පිටින්ය.

"මගෙ ජීවිතේට මං මේ ගෙදරට ආපහු කිසිම මාළු ජාතියක් ගේන්නේ නෑ"

මේ කතාව අපට සුපුරුදුය. කිසිදු බයක් චකිතයක් එන්නේ නැත. ඒ අපේ අම්මා දවස් කීපයක් ඇතුළත "අලුත් ජීවිතයක්" පටන් ගන්නා බව දන්නා නිසාය. එනම්, අර විදියට කීවාට එයා දවසකින් නැත්තම් දෙකකින් මාළු අරන් එන බව අපි සක්සුදක් සේ දන්නා නිසාය.

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

04.11.2021

ඇත් පංතියක් නඩත්තු කිරීම හීලෑ අලි-ඇත් ගැටලුවට විසඳුමක් ද?

අලි ඇතුන්ගේ ආගමික භාවිතය ගැන අප සමාජයේ අඛණ්ඩ විවාදයක් මෑත කාලයේ දී ඇති වී පවතී. සංස්කෘතිකමය වශයෙන් වැදගත් වන එය, අලි-ඇතුන්ට හානියක් නොමැතිව පවත්වා ගැනීම පිළිබඳව කලකට පෙර ඉදිරිපත්ව ඇති එක් යෝජනාවක් වන්නේ එවැනි අලි-ඇතුන් සමූහයක් පුද්ගලික අයිතිය යටතේ නොව, රජය විසින් පවත්වාගෙන යෑමය. එනම් "ඇත් පංතියක්" පවත්වාගැනීමය. 

හීලෑ අලි-ඇතුන් පිළිබඳ සංවාදය මතු වූ අවස්ථා කීපයක දී (වෙනස් ආණ්ඩු දෙකක් තිබිය දී) මා විසින් ලියන ලද ලිපිවලින් උපුටාගත් කොටස් කීපයක් පහත දක්වා ඇත. එමෙන්ම ආගමික කටයුතු සඳහා ලංකාවේ දී අලිඇතුන් භාවිත කිරීම පිළිබඳව ලියූ පර්යේෂණ ලිපියක සාරාංශයක් හා ඊට අදාළ සබැඳිය ද මෙහි ඇතුළත් කර ඇත. 

හීලෑ අලි ප්‍රශ්නයට විසඳුම් සෙවීම

සම්පූර්ණ ලිපිය - අපේ රටේ අලි ඇතුන් ගේ අනාගතය (විදුසර 2011.08.10)

සබැඳි: 

(1) My Blog: http://dhaneshw.blogspot.com/2021/09/future-of-elephants-sl.html

(2) Vidusara: http://www.vidusara.com/2011/08/10/feature1.html

හීලෑ අලි-ඇතුන් ශ්‍රී ලංකාවේ සංස්‌කෘතියේ වැදගත් අංගයක්‌ බව පෙනේ. හස්‌තියා මංගල සම්මත සංකේතයක්‌ සේ සලකන ලදි. අතීතයේ සැලකිය යුතු කලක පටන් අලි ඇතුන් විවිධ කටයුතු සඳහා භාවිත කර තිබේ. සංග්‍රාම හස්‌තීන් ලෙස, රාජකීය සත්ත්වයකු ලෙස, ප්‍රවාහන මාධ්‍යයක්‌ ලෙස, බර වැඩ සඳහා හා වෙළෙඳ ද්‍රව්‍යයක්‌ ආදි වශයෙන් විවිධ කාර්යයන් සඳහා යොදාගෙන තිබේ. එය කලින් කලට වෙනස්‌ වී තිබේ.

මේ වන විට අලි ඇතුන් මූලික වශයෙන් යොදා ගැනෙන්නේ බර වැඩ, සංචාරක කර්මාන්තය හා පෙරහැර වැනි ආගමික අංග සඳහා බව පෙනේ. සැලකිය යුතු කාලයක සිට පෙරහැර සඳහා අලි යොදා ගැනීම නිසා අලි ඇතුන් නැති පෙරහැරක්‌ සඳහා අදටත් සමාජයේ ඇත්තේ අඩු ආකර්ෂණයකි. එසේ ම හීලෑ අලින් නැරඹීමට බොහෝ දෙනා දක්‌වන්නේ ද දැඩි ඇල්මකි. පාරේ තොටේ හෝ වෙනත් තැනක හෝ හීලෑ අලියකු - ඇතකු ගමන් කරන ආකාරය හෝ වැඩ කරන ආකාරය දුටු විට මිනිසුන් අතර ඇති වන උනන්දුව මීට සාධකයකි.

අපේ රටේ සැලකිය යුතු කාලයක පටන් හීලෑ අලින් හිඟයක්‌ ඇති වෙමින් තිබේ. ඒ අලින් ඇල්ලීම තහනම් වූ කාලයේ පටන් අලි ඇතුන් අල්ලාගැනීම අපහසු වූ නිසා ය. සැම වර්ෂයක දී ම මෙන් මේ වර්ෂයේ දී පෙරහැර සමයේ මේ අලි ඇතුන් ගේ හිඟය ගැන අසන්නට ලැබේ. මේ වන විට හීලෑ අලි ඇතුන් ගණන සියයක්‌ තරම් අඩු බව පැවසේ. කෙසේ වෙතත් පොදුවේ පවසන්නේ (නො කියා කියන්නේ) හීලෑ කිරීම සඳහා අලි ඇතුන් අවශ්‍ය බව ය. මේ ඉල්ලීම්වලට කඩිනම් ප්‍රතිචාර දක්‌වන බවක්‌ ද දැන් දැන් පෙනෙන්ට තිබේ. වනජීවී අමාත්‍යවරයා ගේ ප්‍රකාශයකට අනුව අලින් හා ඇත් පැටවුන් 300ක්‌ පමණ විහාරස්‌ථානවලට ලබා දීමට පියවර ගන්නා බවක්‌ පුවත්පත්වල පළ විය. මෙය සිදු විය යුතු දෙයක්‌ නම් නො වේ.

පෙරහැර වැනි සංස්‌කෘතික අංග සඳහා හීලෑ අලින් අවශ්‍ය ම නම් මේ ගැටලූවට සාධාරණ විසඳුමක්‌ තිබේ ද? මෙවැනි විසඳුමක්‌ කලකට පෙර මාධ්‍ය තුළින් යෝජනා කළ බවක්‌ අපට මතක ය. ඒ අනුව හීලෑ අලි ගහනයක්‌ පවත්වා ගැනීම රජයෙන් සිදු කළ යුතු ය. (දැනටමත් එවැනි ගහනයක්‌ පින්නවල වාසය කරයි). පෙරහැර වැනි විවිධ සංස්‌කෘතික අංග සඳහා අලින් අවශ්‍ය නම් ඒ සඳහා පුහුණු කළ අලි ඇතුන් ලබා දිය හැකි ය. එය අලූතෙන් පිහිටුවන රජයේ ආයතනයක්‌ මගින් සිදු කළ හැකි ය. එක ම කාලයක පෙරහැර ගණනාවක්‌ නො පවත්වන බැවින් මෙවැනි ආයතනයකට එතරම් අලි ඇතුන් ප්‍රමාණයක්‌ අවශ්‍ය වන්නේ ද නැත. එවිට පෞද්ගලික අයිතියක්‌ පිළිබඳ ගැටලූවක්‌ පැන නො නඟී. අපේ රටේ ඉතිහාසයේ වැඩි කාලයක්‌ අලි ඇතුන් රටේ පාලකයාට අයත් ව තිබූ බව පෙනේ. (ඇතැම් කාලවකවානුවල දී අලින් පෞද්ගලික අයිතිය යටතේ පැවැති බව ද ඓතිහාසික සත්‍යයකි). අලින් ගේ යහපත සලකා රජයේ හෙවත් පොදු අයිතිය වෙත යළිත් යොමු වීම මගින් ම මේ ගැටලූව විසඳාගත නොහැකි ය.

හීලෑ අලින් අතරින් නව ජනිතයන් බිහි වීමක්‌ නො වන්නේ ද මේ ආකාරයෙන් අධික ලෙස සේවයේ යෙදවීම නිසා බව පෙනේ. මේ අලින් අතරින් සැලකිය යුතු පිරිසක්‌ වියපත් වූවන් වුවත් ඒ අලින් හා ගැහැනු සතුන් තරුණ කාලයේ දී පවා අභිජනනය කිරීම සඳහා අවස්‌ථාවක්‌ නො ලැබුණු තරම් ය. එහෙත් එය ප්‍රායෝගිකව කළ හැකි ය. මේ දක්‌වා පින්නවල දී අලි පැටවුන් හැටක්‌ පමණ පිරිසක්‌ උපත ලබා ඇත. පෙර සඳහන් කළ ආකාරයට අලි ඇතුන් එක්‌ තැනක රැඳවීම මගින් හා පෙරහැර වැනි අවශ්‍යතා සඳහා පමණක්‌ ලබා දීම මගින් හීලෑ අලින් ගේ අභිජනනයට ද අවස්‌ථාවක්‌ ලැබේ.

කෙසේ වෙතත් කරුණු විමසා බලන විට පෙනෙන්නේ හීලෑ අලින් සඳහා ඇති ඉල්ලූමට තවත් හේතුවක්‌ ඇති බව ය. ඒ අලින් යනු මුදල් ඉපැයිය හැකි ආදායම් මාර්ගයක්‌ වීම ය. අලින් විශාල වශයෙන් සංචාරක කර්මාන්තය සඳහා යොදාගෙන තිබේ. ඒ සංචාරකයන් සඳහා ප්‍රවාහන මාධ්‍යයක්‌ ලෙස හා සංචාරකයන් පිනවිය හැකි මාධ්‍යයක්‌ ලෙස ය. හබරණ ප්‍රදේශය මේ සඳහා වඩාත් ප්‍රකට ය. එය අලි හිමියා හට ආදායම් මාර්ගයක්‌ වුවත් ඒ අලින් ගේ සාමාන්‍ය ජීවන අවශ්‍යතා පිළිබඳව නිසි සැලකිල්ලක්‌ මෙහි දී නො ලැබෙන බව පෙනේ. එය මේ අලි ඇතුන් ගේ ජීවිතවලට කළ හැකි අනිසි බලපෑම ගැන අවධානය අඩු ය.

අනෙක්‌ අතට අලි ඇතුන් පෞද්ගලිකව හිමි කරගනිමින් තම වංශවත් බව හෝ සමාජ තත්ත්වය හෝ පෙන්වීමට ද ඇතැම් පිරිස්‌ කැමැත්ත දක්‌වති. එහෙත් එය මේ සත්ත්වයාට සිදු කරන යම් නිගරුවකි. මේ අදහස අපේ සමාජයෙන් ඈත් කිරීමට කාලය එළැඹ තිබේ. අලින්ට ඇති අධික ඉල්ලූම නිසා හොර රහසේ වනාන්තරවලින් අලි පැටවුන් අල්ලා ගැනීම මෙන්ම රජයේ ආයතනවල සිටින අලින් ලබා ගැනීමට විවිධ පිරිස්‌ දක්‌වන උනන්දුව පිළිබඳ වාර්තා විටින් විට මාධ්‍ය තුළින් අසන්නට දකින්නට ලැබේ. මෙය වහා වැළැක්‌විය යුතු තත්ත්වයකි.


**********************************************

Finding a solution

Full article - Deep-rooted jumbo culture of Sri Lanka (The Nation (Insight), 23.08.2015)

Link:

(1) My Blog: (Edited): http://dhaneshw.blogspot.com/2015/08/deep-rooted-jumbo-culture-of-sri-lanka.html

The cultural links between humans and elephants in perahera processions are strong as evident in historical sources mentioned in above mentioned references. The use of tame elephants in Peraheras is given so much importance even at present. Hence, finding a sustainable method to ensure the use of elephants for cultural purposes while reducing the suffering of animals and ensuring their welfare is a need of the day.

These tamed elephants are usually kept chained with iron chains and caretakers are often blamed for handling these animals in a cruel manner. Chaining elephants can cause serious leg injuries to these animals, especially to the calves. This can be solved by finding alternatives to chaining like using proper roping as in the past.

Some of these animals are engaged in hard work during other times of the year – the lifting of logs and recently used in safari rides etc. Both these activities can cause the animal to suffer from physical disorders – safaris can cause serious bone injuries to the animal. This is because during the safari animals are overcrowded with tourists. With regard to such activities, elephants are used without a rest. This type of usage of elephants clearly goes against the guidelines specified in using these animals in safaris.

The ownership of private elephants brings the opportunity for the owners to earn money. They tend to generate more and more money from the elephants disregarding their welfare. This is a reason why elephants are seen engaging in safari rides. When these animals are free from routine functions owners use them for activities which can make them rich. The new rich seem to follow this trend, as opposed to the elites of the past who thought having an elephant enhanced individual status of their respective clans. Hence efforts to find humane ways of keeping elephants in custody should be looked into.

One such solution, as pointed out some time back, is to maintain a reserve of elephants by a dedicated state body solely for religious and other cultural purposes. Properly trained mahouts should be engaged in the service of these centres. Traditional methods as well as modern scientific methods can be tried out at such places. There could be more than one centre in the country. These centres could also serve as tourist attractions. The elephants owned by the temples can be kept in these centres.

**********************************************

හීලෑ අලින් අවශ්‍ය කුමකට ද?

සම්පූර්ණ ලිපිය - අලි-මිනිස්‌ ගැටුම වැළැක්‌වීමට අලින් අල්ලා විකිණීම විසඳුමක්‌ ද? (විදුසර, 2017.09.20)

සබැඳිය - 

(1) My Blog: http://dhaneshw.blogspot.com/2017/09/human-elephant-conflict-mitigation.html
(2) Vidusara: http://www.vidusara.com/2017/09/20/feature3.html

අලි-මිනිස්‌ ගැටුමට විසඳුම් ලෙස ඉදිරිපත් වන යෝජනාව අතරට අලින් අල්ලා විකිණීම නම් ඇතුළත් විය යුතු යෑයි ක්‌ෂේත්‍රයේ කිසිදු විද්වතකු පවසනු ඇතැයි අප සිතන්නේ නැත. ඉන් පළමු කරුණ වන්නේ අලින් අද අවශ්‍ය වන්නේ කුමක්‌ සඳහා ද යන්නයි. සත්වෝද්‍යානවල ප්‍රදර්ශනය සඳහා විදේශ රටවලට යෑවූ අලින් පත් ව ඇති ඉරණම විදේශීය මාධ්‍ය ඔස්‌සේ වාර්තා වේ.

සාම්ප්‍රදායික දැනුමක්‌ ලෙස සැලකිය හැකි අලි හීලෑ කිරීම පිළිබඳ මෙරට ඉතිහාසය බොහෝ පැරැණි ය. එහෙත් අද වන විට හීලෑ අලින් අවශ්‍ය වන්නා වූ ප්‍රධානතම කාර්යය වන්නේ සංස්‌කෘතික වශයෙන් වැදගත්කමක්‌ ඇති පෙරහැර පමණකි. ඇතැමුන් ඊට විරුද්ධ වුව ද පෙරහැර යනු අනාදිමත් කාලයක සිට පැවත එන සංස්‌කෘතික අංගයකි. මෙය බුදුදහම මෙරටට හඳුන්වා දුන් කාලයේ සිට පැවත එන්නක්‌ බව මහාවංසය අනුව පෙනේ. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් මෙරට පළමු ස්‌තූපය වන ථූපාරාමය නිර්මාණය කළ අවස්‌ථාවේ දී එහි තැන්පත් කිරීම සඳහා ධාතූන් වහන්සේලා තැන්පත් කිරීම සඳහා සංවිධානය කරන ලද පෙරහැරේ දී ධාතූන් වහන්සේලා වැඩමවීම සඳහා ඇතකු යොදාගැනීම මීට නිදසුනකි.

කෙසේ වෙතත් පෙරහැර සඳහා අලින් ලබාගැනීම සඳහා වුව ද පෞද්ගලික අයිතියට ලබා දීම ප්‍රවර්ධනය කිරීම නො කළ යුතු බව අප ගේ අදහසයි. ඉහත කී ආකාරයට පෙරහැර සඳහා අලි ඇතුන් සැපයීම රාජ්‍ය අංශයේ මැදිහත් වීමෙන් සිදු කළ හැකි ය. එවැන්නක්‌ සඳහා යම් ආරම්භයක්‌ පසුගිය දිනක පැවැත්වුණු බවක්‌ වාර්තා විය. එය යම් ආකාරයකින් සතුටට හේතු වන කරුණකි.

පෞද්ගලික අයිතිය ප්‍රවර්ධනය නො කළ යුතු යෑයි අප සඳහන් කරන්නේ එමගින් අලින් යොදාගෙන මුදල් ඉපැයීම අරමුණු කරගත් නව ධනපති පංතිය නිසා අලින් පත් ව ඇති අසරණ තත්ත්වය අද අප ගේ ඇස්‌ හමුවේ දිස්‌ වන නිසා ය. මෙරට තුළ අලින් යොදාගෙන වැඩ ගැනීම දැන් අවම මට්‌ටමකට පත් ව තිබේ. එය තවදුරටත් අඩු වෙමින් පවතින්නකි. සෆාරි සඳහා යොදාගැනීම අලින් පත් විය හැකි දරුණුතම තත්ත්වයක්‌ වන්නේ එය හුදෙක්‌ මුදල් අරමුණු කරගෙන කරන්නක්‌ බව පෙනෙන නිසා ය. සංචාරක අධිකාරීන් ඒ සඳහා නිකුත් කර ඇති මාර්ගෝපදේශ හා මේ වන විට සෆාරි කාර්යයේ යොදාගන්නා අලින් සම්බන්ධව ක්‍රියාත්මක නො වන බව ක්‌ෂේත්‍රයට සමීප පිරිස්‌වල මතය වේ. අලින් ගේ සුබසාධනය සම්බන්ධව මේ පිරිස්‌වල අවධානය අවම ය. මේ නිසා පෞද්ගලික අයිතියට අලින් ලබා දීම නො කිරීම වඩාත් හොඳ ය.

**********************************************

අතිරේක කියැවීම සදහා පහත දක්වා ඇත්තේ පැරණි ලංකාවේ අලි ඇත්න් ආගමික භාවිතය ගැන රචනා කරන ලද පර්යේෂණ ලිපියක සාරාංශයකි. සම්පූර්ණ ලිපිය සබැඳියෙන් බාගත හැකිය.

 

Religious Use of Elephants in Ancient Sri Lanka

Citation: Wisumperuma, D. 2012, Religious Use of Elephants in Ancient Sri Lanka, Gajah, 37, pp. 16-21.

Full paper (PDF): https://www.asesg.org/PDFfiles/2013/Gajah%2037/37-16-Wisumperuma.pdf

Contents page: https://www.asesg.org/gajah37.php

Abstract

The religious use of elephants in Sri Lanka has its origins in the early period of Buddhism in Sri Lanka. The oldest record of the use of elephants in Buddhist religious processions and festivals in Sri Lanka dates back to 3rd century BCE, when Buddhism was introduced to the Island. The oldest record of the use of elephants to draw a chariot with the Tooth Relic in a procession is from early 14th century CE, centuries prior to the commencement of the Kandy Esala Perahera in the 18th century. Elephants used for religious purposes during the early periods were mostly state elephants belonging to the king and in some cases the royal or Mangala elephant. However, a number of elephants were used in religious festivals later and that perhaps required more elephants from other sources. The first recorded donation of an elephant to a temple took place in the early 1st century CE. This could be a continuation of a former tradition. Offering of elephants to temples are frequently mentioned in historical sources since 14th century CE.

"ඉස්සෙල්ලම මට" (අම්මාගේ කතා 1)

මේක අම්මාම කියපු අම්මාගෙ කතාවක්.

අපෙ අම්මා පවුලෙ බාලයා. ඉතින් ටිකක් හුරතලේට හා ටිකක් හිතුවක්කාරෙට තමයිලු හැදිල තියෙන්නෙ (ඔය දෙවැනි එක නම් මට තියනවා මදි නැතිවම, මොකද මං ඉතින් ඒ අම්මගෙ පුතානේ...).

ඉතින් එයා පොඩි කාලෙ කෑම කනකොට එයාට බෙදල දෙන්න ඕනැලු ඉස්සෙල්ලාම. නැත්තං කන්නෙ නෑලු. මේ එයාගෙ වයස 10-12 කාලෙ වෙන්න ඕන. ඒ කියන්නෙ 1950 දශකයෙ මුල. මේක සෑහෙන කරදරයක් උනාලු එයා‌ගෙ අම්මට (මම දැකලවත් නැති ආච්චිට).

ඉතින් ආච්චි දවසක් මේ ගැන කියලා එයාගෙ මල්ලිට - ඒ කියන්නෙ අම්මගෙ මාමට (මං ඒ සීයාව නං දවස් කීපයක් දැක්කා අසූගණන්වලදි).

ඊට ටික දවසකට පසුව ආපු පාසල් නිවාඩුවෙ අම්ම‌ගෙ මාම, අම්මව එක්කගෙන ගියාලු  එයාගෙ ගෙදරට. දැරණියගල ටවුමට ආසන්න ගමක තිබ්බ අම්මගෙ ගෙදර ඉදල හැතැප්ම කීපයක් දුරයි අර නිවසට - මේ කියන කාලෙ ඒක සෑහෙන දුරක්. වාහනත් අඩුයිනෙ. (මං ඒ ගමට ගියෙ 1980 ගණන්වල)

ඒ අම්මගෙ මාමට හිටපු ළමයි ඔක්කොම වගෙ අපෙ අම්මට වඩා බාල අය. ඉතින් එහෙ හිටපු මාසෙ පුරාම කට්ටියම කෑම කද්දි අපෙ අම්මට කෑම දුන්නෙ අන්තිමටමලු.

ඒ මාසෙ අවසන් වන විට අම්මගෙ අර "මං ෆස්ට්" අසනීපෙ හොඳ වෙලා තිබ්බලු.

අම්ම තමයි මේ කතාව රසකරල කියන්නෙ. 

අපරාදෙ කියන්න බෑ මටත් ඔය ලෙඩේ තිබිල තියනව පුංචි කාලෙ. හැබැයි ඉබේම හොඳවෙලා. හැබැයි පත්තරයක් ගෙනාවොත් නම් හැමදාමත් මං බලල තමයි අනිත් අයට දුන්නෙ. ඒකට කට්ටිය කිව්වෙ "අකුරු අඩුවෙයි" කියලා මං බයේ හිටියා කියලයි.

"අනේ නාවල යටවෙලා ඇති..."

මේක මට මතක විදියට මම පහළ බාලාංශ පංතියෙදි වූ දෙයක්. ඒ කියන්නේ අද නම් 1 වැනි ශ්‍රේණිය. වයස අවුරුදු 6ක් වන ළමයි ඉන්න පංතියක්.

ඒ කාලෙ අපි හිටියෙ නාවල සේනානායක මාවතේ කුලී නිවසකයි. මේ සේනානායක මාවත ප්‍රධාන පාරට වැටෙන්නේ නාවල හන්දියේ මදක් රාජගිරිය පැත්තට වන්නටයි.

ඒ පාර වැටෙන තැන ඒ කාලෙදි වැස්සට ටිකක් යටවෙනවා. වතුරෙ බැහැල තමයි යන්න ඕන. වතුර පිරුණම මාව පොඩ්ඩක් උස්සලා තියන්නෙ මං පුංචි නිසා.

ඉතින් මේ කියන දව‌සෙ මං පාසලේ ඉද්දි මහා වැස්සක් වැටුනා. ඒ පාසල අවසන් වන්නට ආසන්න වෙලාවෙ වගේ. ඉතින් ඉස්කෝල දැන් ඇරිලා, ඒත් එළියෙ වහිනවා. මාව එක්කන් යන්න එන්න ඕන අම්මා තවම නෑ. පරක්කුයි. මං එළිය දිහා බලමින් හිටියෙ - ඒ දර්ශනය මතක නිසා තමයි මං හිටපු පංතිය මතක් වන්නේ.

පංතියෙ ටීචර්ත් ඉන්නවා. ළමයිත් කීප දෙනෙක් ඉන්නවා. 

දැන් මට දරාගන්න බෑ. බයයි. මං ඇඬුවා හොඳටම... මෙන්න මෙහෙම කියමින්...

"අනේ නාවල යටවෙලා ඇති... අම්මා ගිලිලද දන්නෙ නෑ" කියලා.

මේ කතාව අම්මා ආවම ටීචර් කිව්වා. අම්මත් මං දිහා බලලා හිනා උනා වගෙ මතකයි.

(මේ සමඟ දැක්වෙන 2015 ඔක්තෝබර් ගත් Google Earth ඡායාරූපයේ දැක්වෙන්නේ සේනානායක මාවත ප්‍රධාන මාර්ගයට එක්වන හන්දියයි. නාවල හන්දිය දෙසට ද රාජගිරිය දෙසටද ඇති මාර්ග උස් බැවින් මෙතැන වම් පස බස් නැවතුම අසල එකල වැසි දිනවල දී වතුර එකතු විය. දැන් තත්ත්වය නොදනිමි)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම 

12.08.2021

අහස හා සිත

සුදු-අළු-නිල්

එළිය-අඳුර පිරි

පැහැදිලි-අපැහැදිලි

අහස වගෙමයි

.

.

.

සිතත්...

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

02.07.2021

ගස්ලබු ගහ දිගේ ඉස්කෝලෙන් පැනිල්ල (ඉස්කෝලෙ කතා 8)

මේක අපේ පාසලේදි 1980 ගණන්වල මුල සිදු වූ කතාවක්. මට කීවෙ ඒ කතානායකයාමයි!

ඕනම පාසලක පාසල් භුමියෙන් එළියට යන්න ක්‍රම කීපයක් තියනවනේ.  

එකක් තමයි නිසි අවසරයක් ලබාගෙන ගේට්ටුවෙන් බැහැර යෑම (ඒකට ව්‍යාජ අත්සන් දැමීම වෙනම කාරණයක්)

දෙවැන්න තමයි ගේට්ටුවෙන් නොවන ක්‍රමවලින් බැහැර යෑම (තාප්පයෙන් පැනීම, තාප්පෙ කැඩුණු තැන්වලින්, පූල් ‌ගේට්ටුවෙන් වගේ)

***

ඉතින් දවසක් මං කියන කතාවේ කතානායකයා ඔය දෙවන ක්‍රමයට පාසලෙන් එළියට යෑමට හිතුවා. (මොකටද යන්න ගියෙ කියල නං කීවෙ නෑ)

ඒකට එයා තෝරගත්තෙ විශේෂ තැනක්. අපේ පාසල අසලින් යන, පාසලේ නමින්ම තියන අතුරු පාරෙ මහ ගස් තියන නිසා මේ කියන තැන එතරම් පේන්නෙ නෑ. අනෙක මේ ස්ථානය ප්‍රධාන ගේට්ටු දෙකටත් ටිකක් ඈතයි.

හැබැයි එතන තාප්පෙ ටිකක් උසයි. ඒත් වාසනාව කියන්නෙ තාප්පෙ අයිනේ පාසල ඇතුළෙ ගස්ලබු ගහක් තිබිලා. ගහේ ආධාරයෙන් තාප්පෙ උඩට නැගලා එළියට යන්නයි තියෙන්නෙ. 

ඉතින් දවසක් මේ කියන තරුණයා ඇතුළු කීප දෙනෙක් පාසලෙන් කලින් යන්න හිතිලා ගහ අල්ලන් තාප්පෙට නැගලා අනිත් පැත්තට පැන්නලු.

පැනල පාර පැත්තට හැරුණ විතරයි එතන නියෝජ්‍ය විදුහල්පති තුමාලු! මදැයි... පුදනකොටම කාපි ....කිව්වලු.

එතුමා දුන්න දඬුවම තමයි අපූරු... 

එතුමාගෙ අණ තමයි "තමුන් ආපු විදියටම ඇතුළට යනව" කියන එක. මදැයි කළා...දැන් ඒ පැත්තෙන් ආපසු යන්න පාර පැත්තේ සපෝට් එකට ගහක් ගලක් නෑ. 

මොකක් කරන්නද ඉතින් දඬුවමක්නෙ... අපි එක්ක කියපු විදියට, අපේ කතා නායකයා එදා අත පයත් හූරගෙන තමයි ඇතුළට ගිහින් තියෙන්නේ...

පසු සටහන - අද එතුමා විශිෂ්ටයෙක්. අර විදියෙ වැඩක් කළා කියල දන්න කෙනෙක් හිතන්නෙ නෑ!

(ඡායාරූපයේ දකුණු පැත්තෙ පේන හරියෙ තමයි ේ සිදුවීම වුන බව කියන්නෙ)

අම්මලා දූලා කරන්න සබන්වලට බැරි උනත්... (කට කැඩිච්ච කතා 06)

සබන් කතාවක් මතක් උනා... මේක මං අහපු එකක්.

අපි අනූ ගණන්වල මුල හරියෙ වගෙ එක්තරා සුවඳ සබන් වර්ගයකට අපූරු දැන්වීමක් තිබ්බා. 

ඒ දැන්වීමෙ කියන විදියට ඒ සබන් වර්ගය පාවිච්චි කරනව නම් අම්මයි දූයි කවුද කියලා අඳුනගන්න බැරි වෙනවා... මොකද ඒ තරමට අම්මගෙ පෙනුම තරුණව තියාගන්න පුළුවන්ලු ඒ සබන් ගෑවොත්! මං හිතන්නෙ ඒ නිසා ඒ සබන් එකත් ටිකක් නැගලා ගියා. 

ඉතින් එක්තරා උසස් පෙළ පන්තියක* ඉතාම ජනප්‍රිය සර් කෙනෙක් දවසක් මේ දැන්වීම විවේචනය කළා...

"ඔය සබන් ජාති ගාල අම්මලා දූල වගෙ කරන්න පුළුවන්ද? බෑනෙ.

හැබැයි දූල අම්මල කරන්න නම් ලේසියෙන් පුළුවන්. වැඩි වෙලාවක් යන්නෙ නෑ. 

සබන් ඕනත් නෑ"

එදා ඒ පංතියෙ හිටපු දූලා ගෙදර ගිහින් අම්මලාට කීවද දන්නෙ නෑ ඒ කතාව.

* මේක උනේ විද්‍යාව පංතියක නම් නෙමෙයි.

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

2021.06.22

මගේ හිසටම කඩා පාත් වූ පූසෝ...

අනාරාධිතව අපේ ගෙදර පදිංචි වී සිටින පූසන් ගැන වරින්වර මම ෆේස්බුක් පළ කිරීම් කීපයක් දැමීමි. බොහෝ දෙනා ඒවා රසවින්ද අතර දැන් ඒ පූස් කතා මගේ ඔලුවටම කඩා පාත් වන්නට ගෙන ඇත.

ඒ මෙසේය. 

ටික දවසකට පසු මට හමු වු එක් රජයේ ආයතනයක සේවය කරන යෙහෙළියක්, සිනා වී මෙසේ කීවාය.

"මට අයියව දැක්කම මතක් වෙන්නෙ අයියගෙ පූසව"

අනේ අපොයි කියා මට සිතිනි. මට වඩා පුසාව මතකයි එයාට! (ඒ කියන්නෙ පින්තූරවල වැඩියෙන් හිටපු සුදුයි තැඹිළියි දෙකම තියන පුසා - පිස්සු පූසා හෙවත් "පිපූ" හෙවත් ඇන්තනි...)


ආයෙත් දවසක ඈ මෙසේ විමසුවාය.

"අයිය රටවත් ගියාද?" 

"මොකක්?" අන්දුන් කුන්දුන් වූ මම විමසීමි. 

"ඇයි අර අයියා 'ගුවන් ගතව එමි' කියලා කියල තිබ්බෙ? මං හිතුව රටවත් ගියාද කියලා.."

එයා දැකල තියෙන්නෙ මේ පෝස්ටුව!

පූසා ගුවන්ගත වෙන හැටි ගැන කවියක් ලියූ එක එයා තේරුම්ගත් හැටි එසේය.

මං මේ තවත් පුසෝ  ගැන ලියනවාද කියලා හිතෙනවාය...

කෝකටත් පූස් ස්ක්‍රීන් ෂොට් ටික මෙතැනට එක් කරමි.

"සාලයො නැති වු දවසක මං එළියට යනකොට..."

"සාලයො ගෙදර නැතිව බිස්කට් දුන්නම..."

"මේ ඉන්නෙ වයස එක්කෙනා. හැබැයි චණ්ඩියා"

"සාලයෝ ගේනකම් බලා ඉන්න පැතුම (මේ සුදු පුසි දැන් නැහැ)"

"මං ගෙදර ආපු වෙලාවක දාපු පිළිගැනීමක්"

"මාළු නැති දුක පළ කරමින් "

"නුගසෙවනේ දී..."

"එයා එනකම් මග බලන් උන්නු හැටි..."

"සැපෙන් සනීපෙන් වාහනේ යෝග්‍ය භාවිතයක"

"Online බඩු ඇවිත් නැති ශෝකය"

සිතන්න...

 

මානව සංස්කෘතික හා තාක්ෂණික දියුණුව ඇති වුයේ කොතැනකද?

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 2021.05.19, පි. 11 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2021/05/19/feature6.html

නූතන මානව පරිණාමයේ කිසියම් කාලයක ඔවුන් සංස්කෘතිකමය හා නිර්මාණාත්මක කටයුතුවල යෙදීම ආරම්භ කර තිබෙයි. මෙම සංකීර්ණ සංකේතමය හා තාක්ෂණික හැසිරීම් (complex symbolic and technological behaviours) පැවතීම, නූතන මානවයාගේ දැකිය හැකි, ඔහුව අනෙකුත් මානවයින්ගෙන් වෙන්කර ගත හැකි අනන්‍ය ලක්ෂණ අතර වෙයි. ඒ තත්ත්වය ඇති වූයේ හා දියුණු වූයේ කුමන කාලයක දිද යන්න හා කිනම් ප්‍රදේශයක දී ද යන්න ගැන විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ ලෝකය පුරා සිදුකෙරේ. ඒවායින් වැදගත් කරුණු අනාවරණය වෙයි. 

මේ හා සම්බන්ධව මෙතෙක් පැවති සාධක අනුව සංකේත හැසිරවීම සම්බන්ධ පැරණිම සාධක අදින් වර්ෂ 100,000ක් පමණ පැරණිය. ඒ දකුණු අප්‍රිකාවේ දකුණු දිග වෙරළාසන්නයේ පිහිටා ඇති බ්ලොම්බොස් (Blombos) ලෙන්වලින් හමු වී ඇති වර්ණ සකසන සැකසුමක් හා කැටයම් කරන ලද හිරියල් (ochre) ගල්ය. එසේම වර්ෂ 60,000ක් පමණ පැරණි බවට කාලනිර්ණය කරන ලද පැස්බර බිත්තර කටු දකුණු අප්‍රිකාවේ බටහිර වෙරළේ ඩීප්ක්ලූෆ් (Diepkloof Cave) නම් ලෙනෙන් ලැබී ඇත. 

උක්ත ස්ථාන දෙකම පිහිටා ඇත්තේ දකුණු අප්‍රිකාවේ වෙරළ තීරයට ආසන්නවය. මේ අනුව මානවයින් සංකීර්ණ සංකේතමය හා තාක්ෂණික සොයාගැනීම් වැනි සංකීර්ණ හැසිරීම් රටා වර්ධනය වීම සිදු වූයේ වෙරළ තීරය ආසන්න ප්‍රදේශවල බවත් ඊට මුහුදු ආහාර අතර සම්බන්ධයක් තිබිය හැකි බවට අදහස් පළ විය. වෙරළ ආසන්නව විසූ උක්ත නිර්මාණ කළ මානවයින් විශාල ලෙස බෙල්ලන් හා මසුන් විශාල ලෙස ආහාරයට ගත් බව අනුමාන කිරීම සාධාරණය. මොළයේ වර්ධනය සඳහා අවශ්‍ය පෝෂක සහිත වූ මුහුදු ආහාර ලබාගතහැකි වූයේ ඒ ජනවාස පැවති ප්‍රදේශ සාගරයට ආසන්න වීම නිසාය. ඒ අනුව මේ ප්‍රදේශය මානව හැසිරීමේ වෙනස්කම් කළ ප්‍රදේශයක් යන අදහස උපකල්පනය කර තිබිණි. 

කෙසේ වෙතත් පසුගියදා වාර්තා වූ පර්යේෂණයකට අනුව මේ අදහස අභියෝගයකට ලක්ව ඇත. 

ගොඩබිම අභ්‍යන්තරයෙන් හමු වූ සාධක

අප මාතෘකා කරගන්නා අලුත්ම පර්යේෂණය සිදු වී ඇත්තේ දකුණු අප්‍රිකාවේ වෙරළෙන් ඈත කලහාරි කාන්තාරයේ දකුණු දිග ප්‍රදේශයේ සීමාවට ආසන්නව පිහිටා ඇති ස්ථානයකයි. වෙරළේ සිට කිලෝමීටර් 660ක් පමණ ඈතින් පිහිටා ඇති එම පුරාවිද්‍යා ස්ථානය ගා-මොහානා (Ga-Mohana) කඳු පදේශයේ පිහිටා ඇති ලෙනකි. එම ස්ථානයෙන් ලැබී ඇති වැදගත් ද්‍රව්‍ය අතර කැල්සටයිට් ස්ඵටික හා පැස්බර බිත්තර කටු කැබලි විය. එම ද්‍රව්‍ය ඇතුළත් ස්තර ප්‍රකාශ උත්තේජිත සන්දීප්තතා (optically stimulated luminescence)  ක්‍රමයට කාලනිර්ණය කර ඇති අතර, ඒ අනුව ඒවා අයත්වන්නේ අදින් වසර 105000ක් පමණ පෙර කාලයකට බව එහි දී හෙළිවී ඇත. එය ඉහත සඳහන් කළ සංකීර්ණ සංකේතමය හා තාක්ෂණික හැසිරීම් හමුවන පැරණිතම සාධක හමුවන කාලය හා  සමාන වූ කාලයකි. ඒ අනුව වෙරළ තීරයේ විසු මානවයින් අතර මෙවැනි හැසිරීම් ඇතිවීම ආරම්භ වූ බවට ඇති අදහසට අභියෝගයක් ඇති වී තිබෙන බව පැහැදිලිය.

එම කැනීමේ දී හමු වී ඇති සුදු කැල්සයිට්වලින් නිර්මිත ස්ඵටික විසි දෙක කිසියම් ආකාරයකින් සමාන ජ්‍යාමිතික හැඩයක් ගන්නා ඒවාය. එම ස්ඵටිකවල වැදගත්කම වන්නේ ඒවා එම ස්ථානයෙන් ස්වාභාවිකව හමු වූ ඒවා නොවීම නිසාය. ඒවා අතීත මානවයින් විසින් වෙනත් ස්ථානවලින් එකතු කර එම ස්ථානයට ගෙනැවිත් ඇති අතර, කිසිදු වෙනස්කමක් සිදු කර ඇති බවට සාධක නැත. එම කැල්සයිට් ස්ඵටික එදිනෙදා කාර්යයක් පිණිස නොව කිසියම් විසිතුරු කටයුත්තක්  සඳහා යොදාගත් බව සිතිය හැකි බව මේ පර්යේෂකයන්ගේ අදහසයි. එය කිසියම් චාරිත්‍රයක් සඳහා භාවිත වූවක් විය හැකිය. ඒවා තැන්පත් කිරීම ද එසේ සංකේතාත්මක හැසිරීමක් වූයේ නම් ඔවුන්ගේ හැසිරීම අනුව ඔවුන් වඩා නූතන මිනිසුන්ට වඩා ලං වෙයි. එවැනි ස්ඵටික අප්‍රිකාවේ වෙනත් මානව ජනාවාස පැවති ස්ථානවලින් ද හමු වී ඇති නමුත් ඒවායේ කාලනිර්ණය අනුව අදින් වර්ෂ 80,000කට වඩා අඩු කාලයකට අයත්ය.

මෙවැනි ද්‍රව්‍ය එකතු කිරීම වර්තමාන සමාජයේ ඉතා සාමාන්‍ය දෙයකි. එහෙත් එදා එම ස්ඵටික වැනි ද්‍රව්‍ය එකුතු කිරීම හා භාවිතය වැනි හැසිරීමක් ඒ අතීතයේ ඉතා දුර්ලභ අවස්ථාවක් විය. ඒ මෙවැනි භාවිතය අත්‍යාවශ්‍යය නොවන ද්‍රව්‍ය භාවිතය සංකේතභාවිතය, කලාව හා සංස්කෘතිය හා සම්බන්ධ වන බැවිනි.

පුළුල් පර්යේෂණවල අවශ්‍යතාවය

මේ පර්යේෂකයන් පෙන්වා දෙන වැදගත් කරුණක් වන්නේ මානවයන්ගේ මධ්‍ය ශිලා යුගයේ දී සිදු වු සොයාගැනීම් වැනි දියුණු වීම් පිළිබඳ සාක්ෂි සොයාගැනීම සඳහා සම්පුර්ණ අප්‍රිකා මහාද්වීපය ආවරණය වන ආකාරයේ සමාලෝචනයක් සිදුකිරීම අවශ්‍ය බවයි. අපේ මානවයාගේ සංස්කෘතික පරිණාමය ගැන කරුණු අනාවරණය කරගතහැකි සුදුසුම ක්‍රමය මේ බව පැවසේ. 

අප්‍රිකාවේ පැරණි ස්ථාන තවදුරටත් ගවේෂණය කිරීමේ දී හා අධ්‍යයනය කිරීමේ දී තවත් බොහෝ තොරතුරු හමුවනු ඇති බව සිතිය හැකිය. විශේෂයෙන් අප්‍රිකාවේ දකුණු දිග ප්‍රදේශයේ ගොඩබිම ඇතුළට වන්නට පිහිටා ඇති ස්ථාන ගවේෂණය කිරීම සිදුව ඇත්තේ අඩු වශයෙනි. අනෙක් අතට නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රදේශවල ගවේෂණය හා අධ්‍යයනය කර නැත්තේ වෙරළබඩ ප්‍රදේශයයි. මේ නිසා සම්පූර්ණ අප්‍රිකානු මහාද්වීපයම ආවරණය වන ආකාරයේ පර්යේෂණ වැදගත්බව පෙන්වා දී තිබෙයි.

මූලාශ්‍රය - Nature, DOI: 10.1038/s41586-021-03419-0

පිටකෝට්ටේ MOH කාර්යාලයට මල් මිටක්!

අද, එනම් 2021 මැයි මස 11 වන දා, Sinopharm වැක්සින් එක විද ගැනීමට මට අවස්ථාව ලැබිණි. ඒ මා පදිංචි ගම අයත් වන MOH හෙවත් සෞඛ්‍ය වෛද්‍ය නිලධාරී කාර්යාලය වන, බැද්දගානේ පිහිටා ඇති පිටකෝට්ටේ MOH කාර්යාලයෙදීයි.

මීට පෙර වතාවක් ද මේ ගමට එන්නත් ලබාදීමට සූදානම් තිබුණත් එය අවලංගු කරනු ලැබිණි. ඒ නිසා අද ලැබුණු අවස්ථාවේ පැය හතරක පමණ කාලයක් ගතකර එන්නත ලබාගැනීමට හැකි විය.

මේ සටහන තබන්නේ ඒ කාර්යයට සම්බන්ධ වූ සියලුම නිලධාරින්ට ස්තුති කිරීම සඳහායි. ඒ ඔවුන් සිය රාජකාරි කටයුත්ත ඉතාම සංවිධානාත්මකව හා ඉතාම වගකීමෙන් ඉටු කළ බැවිනි. 

• ඔවුන් ඉතාම ආචාරශීලී අන්දමින් ජනතාවට අවශ්‍ය උපදෙස් ලබා දීමට පියවර ගෙන තිබීම ඉතා අගනේය. පෝලිමේ අතරමග මීටරයේ පරතරය තබාගන්නට, ආකෘති පත්‍ර පිරවිය යුතු ආකාරය, එහි අඩුපාඩු නිවැරදි කිරීම, එන්නත ලබාගත් පසු කළ යුතු දේ ගැන උපදෙස් දීම ආදිය මේ උපදෙස් අතර විය. (මීටරයේ පරතරය නම් තබාගත්තෙ නෑ වගෙයි බැලූ බැල්මට පෙනුණෙ). කොටින්ම කීවොත් අත උඩ තියාගනෙ හෝ බිත්තියක තියාගෙන ආකෘති පත්‍රය පිර වූ අයට ඒකට සුදුසු තැන් ඇති බව පවා පෙන්වා දීමට තරම් මේ නිලධාරීන් කාරුණික වූ බව කිව යුතුයි.
• අවශ්‍ය තැන්වල නිලධාරීන් සේවයේ යොදවා තිබිණි. ආකෘති පත්‍රය ලබා දීමට, එය පුරවා ලබා දී කාඩ් පත ගැනීමට යොමුකිරීම පවා මනාව සංවිධානය කර තිබිණි.
• වැඩිම කාලයක් ගත වනුයේ කාඩ් පත ලිවීමට යන කාලය අඩු කිරීම සඳහා සැලකිය යුතු නිලධාරීන් පිරිසක් ඒ සඳහා වෙන් කර තිබිණි.
• එතැනින් එන්නත විඳගැනීමට යොමු කිරීමත් එන්නත විදීමත් ඉතාම කාර්යක්ෂමව සිදුවිය. එන්නත විඳීමෙන් පසුව කළ නොකළ යුතු දේ ගැන උපදෙස් දීම ඉතාම පැහැදිලිව කණ්ඩායම් වශයෙන් ලබා දීීී නිලධාරිනියක්ට යොදවා තිබිණි.
• යම් සංකූලතාවක් ඇති වේදැයි බලන්නය මිනිත්තු විස්සක් ගත කර එතැනින් පිටවීමට කීවත්, ඒ අතරත් ඇවිත් ආබාධ තියනවද කියලා විටින් විට මතක් කිරීමත් පැසසුම් කටයුත්තක් උනා.

සමස්තවක් විදියට ආකෘති පත්‍රය ලබාගැනීමේ සිට එන්නත විදගැනීම සඳහා ගතවූයේ පැය බාගයක් පමණ කාලයක්. ගමේ අයගේ හැසිරීමත් ඉතාම ඉහළ මට්ටමක තිබූ බව සඳහන් කළ යුතුයි.

තවත් කරුණක් කියන්න ඕන, මිත්‍රයෙක් කී දෙයක් නිසාම - මේ වතාව තනිකරම අපේ ගමට පමණක් සීමා කර තිබිණි. වෙනත් ගම්වල අය පැමිණීම වළක්වන්න ගත් පියවර මෙසේය. 

• ඊයේ සවස/රාත්‍රියේ ගම පුරා ධාවනය වූ ත්‍රීවීල් එකකින් පැමිණ හෙට දින එන්නත් ලබා දෙන්නේ මේ ගමේ (ග්‍රාම නිලධාරි කොට්ඨාස දෙකක්) අයට පමණක් බව නිවේදනය කිරන ලදි.
• උදේ 8.45ට වන විට මීටර් 300ක් පමණ වූ පෝලිමක් අසලට පැමිණි ත්‍රීවීල් එකකින් එන්නත දෙනු ලබන්නේ මේ ගමේ අයට පමණත් බව යළිත් දැනුම් දුන් බැවින් සෙසු ගම්වලින් පැමිණ අය හැරී ගියා.
• පෝලිමේ යන විට තැන් තැන්වල සිටි නිලධාරිනුත් ඒ බව මතක් කළා. තැනක දෙකක ඒ ගම්වල නම් සඳහන් බෝඩ් ද තිබිණි. 
• එන්නත විදගැනීම සඳහා වූ ආකෘති පත්‍රය දුන්නෙ ජාතික හැඳිනුම්පතෙන් පදිංචිය බලලයි.
• NIC එකේ ඇති වෙනස් ලිපිනයක් ඇති, ඒත් මේ ගමේ පදිංචිය අය ඒ බව තහවුරු කරන්න තම නමට ලිපිනය ඇති බිල් අරන් ඇවිත් තිබුණත් ඒත් අදාළ ග්‍රාම නිලධාරී ලවා ඒ බව සහතික කරගන්න ඔවුන්උව යොමු කරනු ලැබිණි. ග්‍රාම නිලධාරීනීහු දෙදෙනාම අද දවසම සේවයේ සිටියෝය.

පැය තුන-හතරක්හ පෝලිමේ සිට අපි එන්නත ලබාගත්තත්, ඔවුන් පැය අටක්වත් එක දිගට සේවයේ සිටි බව සඳහන් කළ යුතුයි. ඇතැම් අය ආරක්ෂිත ඇඳුම් ඇදගෙන සිටි අයයි. මදක් විවේක ගත්තත් සමහරු වැඩිකාලයක් සිටගෙනම බව දැකිය හැකි විය. දන්නා තරමින් හෙටදින තවත් ගමක ජනතාවට ඔවුහු මේ සේවය සපයති.

ඉතින් මේ කාර්යයට සම්බන්ධ වූ සියලු නිලධාරීන්ට ස්තුතියි! 🌹

පිටකෝට්ටේ සෞඛ්‍ය වෛද්‍ය නිලධාරී කාර්යාලයේ සියලු කාර්ය මණ්ඩලයට, ග්‍රාම නිලධාරිනීන් දෙපළට, පොලීසියේ හා සිවිල් ආරක්ෂක නිලධාරින්ට ඒ ස්තුතිය හිමිවේ. (තවත් නොදන්න නිලධාරින් හිටියා නම් ඔවුන්ටත් ස්තුතියි).

සමාජ මාධ්‍යයේ මෙන්ම සෙසු ජනමාධ්‍යවල ද නිතරම විවේචනයට ලක් වූව ද, රාජ්‍ය සේවයේ උපරිම සේවයක් කරන නිලධාරීන් ඇති බව මෙහි දී සඳහන් කළ යුතුය.

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

2021.05.11

ලෝකය බේරාගැනීම සඳහා නිර්මාංශ ආහාර

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 28.04.2021, පි. 5 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2021/04/28/feature2.html

මිනිසුන්ගේ ආහාර වේලට එක්කරන මාංශමය ආහාරවල පරිසර බලපෑම බොහෝ කලක සිට සාකච්ඡාවට ලක් වී ඇති කරුණකි. විශේෂයෙන්, විවිධ මස්වර්ග නිෂ්පාදනයේ දී ඒ සඳහා වැය වන ජලය, අවශ්‍ය වන ඉඩම් ප්‍රමාණය වැනි විවිධ කරුණු මගින් මස් නිෂ්පාදනවල පරිසර පියසටහන අධික බව තහවුරු වී තිබිණි.

මෙවැනි 2018 වර්ෂයේ දී සිදු කළ අධ්‍යයනයකින් පෙන්වා දී තිබුනේ, මස් හා කිරි නිෂ්පාදනය සිදුනොකරන්නේ නම් ලෝකයේ පවත්නා ගොවි බිම් ප්‍රමාණය 75%කින් පමණ අඩු කළ හැකි බවයි. එම ගොවි බිම් ප්‍රමාණය ඇමරිකාව, චීනය, යුරෝපා සංගමය හා ඔස්ට්‍රේලියාව යන සමස්ත භූමි ප්‍රදේශයට සමානය. ඒ අනුව සත්ත්ව ආහාර නිෂ්පාදනය සඳහා වෙන් කර ඇති බිම් ප්‍රමාණය ගැන අපට අදහසක් ලබා ගත හැකිය. එහෙත් ගොවි බිම් ප්‍රමාණය එසේ අඩු කළ ද ලෝක වාසීන්ට අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට ආහාර සැපයීමට හැකියාව පවතී. එමෙන්ම ඒ සඳහා වැය වන සෙසු සම්පත් ප්‍රමාණය ද ගත් විට මෙය පාරිසරික වශයෙන් වැදගත්ය. උක්ත පර්යේෂකයන් පෙන්වා දී තිබුනේ මස් හා කිරි ආහාරවලින් වැලකීමෙන් අපේ පරිසර බලපෑම අඩු කරගත හැකි තනි විශාලතම ක්‍රමය ලෙසයි. එම අධ්‍යයනය හඳුන්වා දී තිබුනේ ගොවිපොළ මගින් පරිසරයට සිදුවන බලපෑම ගැන සිදුකරන ලද වඩාත් සවිස්තර වූ අධ්‍යයනයක් ලෙසය. (මූලාශ්‍රය - Science, DOI: 10.1126/science.aaq0216)


සත්ත්ව ආහාර නිෂ්පාදනය සම්බන්ධව අපේ රටේ ද අපි මේ සමහර ගැටලු දකිමු. ගොවිපොළ සතුන්ට ප්‍රමාණවත් තරම් තණ බිම් නොමැති වීම නිසා ස්වාභාවික පරිසර පද්ධති මෙන්ම ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ ද ඒ සඳහා යොදා ගැනෙයි. එබැවින් ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ මෙන්ම වනජීවීන්ගේ පැවැත්මට ද මේ නිසා අවදානමක් ඇති වී ඇත. එසේම මෙවැනි අවස්ථාවලදී ඇතැම් විට පරිසර ප්‍රතිපත්ති හා කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිපත්ති ගැටේ.

නිර්මාංශ වීම හා හරිතාගාර වායු විමෝචන

ලෝකයේ සියලු දෙනා හෝ වැඩි දෙනා නිර්මාංශ ආහාර රටාවකට යොමු වුවහොත් එමගින් පරිසරය රැකගත හැකිද? එහි යම් සත්‍යයක් ඇත. මස් ආහාරවල පරිසර සලකුණට බලපාන එක් අංගයක් වන්නේ එහි මස් නිෂ්පාදනයේ හරිතාගාර වායු විමෝචනය. නිර්මාංශ ආහාරයට යොමු වීමෙන් හෝ මස් හා කිරි ආහාර අඩු කිරීම මගින් පුද්ලයෙකුගේ, රටක මෙන්ම ලෝකයේ ද හරිතාගාර වායු විමෝචන අඩු කරගැනීමට හැකියාව ඇත.

එක්සත් රාජධානිය පාදක කරගනිමින් කරන ලද 2012 වර්ෂයේ පළ වූ එක් අධ්‍යයනයක දී මේ සම්බන්ධ ප්‍රමාණාත්මක අදහසක් ලැබී ඇත. එහි දී මස් ආහාර ගන්නා ප්‍රමාණය අනුව කොටස් පහකට බෙදන ලද පාරිභෝගික නියැදියක, වැඩිම මස් ප්‍රමාණයක් ආහාරයට ගන්නා ඉහළම කොටස හා අඩුම මස් ප්‍රමාණයක් ආහාරයට ගන්නා පහළම කොටස ගැන සංසන්දනය කර ඇත. ඒ අනුව ඉහළම කණ්ඩායම පහළම කණ්ඩායමට වඩා 2.5 ගුණයක් වැඩි මස් ප්‍රමාණයක් ආහාරයට ගෙන තිබෙයි. ඒ අනුව ඊට අදාළ හරිතාගාර වායු විමෝචන සැලකිල්ලට ගැනීමෙන් මස් ආහාරයට ගැනීම අඩු කිරීමෙන් ඒක පුද්ගල හරිතාගාර වායු ප්‍රමාණය 3%කින් පමණ අඩු කිරීමට හැකි බව පෙන්වා දී තිබෙයි. එසේ එක් පුද්ගලයෙකුට වසරකට අඩු වන හරිතාගාර වායු ප්‍රමාණය කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ටොන් 0.45ක් පමණ වේ. (මූලාශ්‍රය - BMJ Open, DOI: 10.1136/bmjopen-2012-001072)

ලෝකයේ ඒක පුද්ගල ගව මස් පරිභෝජනය අතින් දෙවැනි තැන සිටින ආර්ජන්ටිනාවේ සිදුකරන ලද 2018 දී පළ වූ අධ්‍යයනයක දී ද මස් ආහාර අඩු කිරීමෙන් අඩු කළ හැකි හරිතාගාර වායු විමෝචන ගැන කරුණු හෙළි වී ඇත. වර්තමානයේ එරට දැකිය හැකි ආහාර රටාව අනුව, ආහාර හා සම්බන්ධ ඒක පුද්ගල හරිතාගාර වායු විමෝචන අධිකය. එරට එක් වැසියෙකු එක් දිනකට ලබාගන්නා ආහාරවල හරිතාගාර වායු ප්‍රමාණය කාබන් ඩයොක්සයිඩ් කිලෝග්‍රෑම් 5.48කට සමාන වේ. එයින් 71%ක් පමණ ගව මස් නිසාය. ඔවුන් දිනකට මස් පරිභෝජනය කරන ප්‍රමාණය 50%කින් අඩු කළ හැකි නම්, ඒක පුද්ගල හරිතාගාර වායු විමෝචන ප්‍රමාණය, කිලෝග්‍රෑම් 3.95ක් දක්වා හෙවත් 28%කින් අඩු කළ හැකිය. එමෙන්ම සෞඛ්‍යමත් හා සමතුලිත ආහාර වේලක් පවත්වා ගනිමින් තවදුරටත් ආහාර හා සම්බන්ධ හරිතාගාර වායු විමෝචන අඩු කළ හැකිය. එළවළු පමණක් ආහාර ගන්නා පුද්ගලයෙකුගේ දෛනික හරිතාගාර වායු විමෝචන ප්‍රමාණය කිලෝග්‍රෑම් 1.47ක් තරම් අඩුය. (මූලාශ්‍රය - Food Policy, DOI: 10.1016/j.foodpol.2018.05.003)

ශාකමය ආහාර සඳහා පෙළඹවීමක් තිබේද?

එහෙත් මේ ආකාරයෙන් ශාකමය ආහාර හෙවත් නිර්මාංශ ආහාර සඳහා වැඩි වශයෙන් යොමු වීම පරිසර හිතකාමී වුව ද ඒ සඳහා සමාජයේ කැපී පෙනෙන පෙළඹවීමක් දැකිය නොහැක. මෙය බොහෝ රටවල දැකිය හැකි ඇති ගැටලුවකි. එසේම ලෝකයේ සිදුවන්නේ ඊට වඩා වෙනස් දෙයකි. නිදසුනක් ලෙස ආර්ථික දියුණුයත් සමඟ බොහෝ රටවල මධ්‍යම පාංතික පිරිස් වැඩි වැඩියෙන් මස් ඇතුළත් ආහාරවලට යොමු වී සිටිති. නිදසුනක් ලෙස චීනය හා ඉන්දියාව වැනි රටවල් දැක්විය හැකිය. බටහිර පන්නයේ මේ ආහාර රටාව සෙසු ලෝකයට ද ව්‍යාප්ත වී ඇත.

මේ පිළිබඳව පසුගිය දා ද ගාඩියන් වෙබ් අඩවියට අදහස් දැක්වූ විද්‍යාඥයන් හා තවත් පිරිසක් පෙන්වා දී තිබුනේ ආහාර රටාවේ පැමැදිලි වෙනස් කිරීමක් සඳහා ලෝකයේ දේශපාලන නායකත්වය විසින් ඒ සඳහා අවශ්‍ය සහන හා ලබා දිය යුතු බවයි. විශේෂයෙන් කාබන් අධිකව විමෝචනය කරන ආහාරවල මිලට කාබන් සඳහා වූ බදු නියම කිරීම මගින් ඒවායේ කාබන් පියසටහන පෙන්වා දිය හැකිය. එසේම හරිතාගාර වායු විමෝචන අඩු හා විමෝචන ඉවත් කිරීමට දායක වන ආහාර හා නිෂ්පාදනවලට සහන හා දිරිගැන්වීම් ලබා දිය හැකිය. එවැනි කරුණු සඳහා අවශ්‍ය ප්‍රතිපත්තිමය මැදිහත්වීම් රාජ්‍ය පැත්තෙන් සිදුවිය යුතු බව මේ අයගේ අදහසයි. එසේම සඳහා රාජ්‍යයන්, සමාගම් මගින් මේ ආරම්භය ලැබිය යුතු වෙයි.

මෙමගින් අපේකෂිත වෙනස්කම් ගැන ද අදහසක් මෙහි දී ලබා දී ඇත. එක්සත් රාජධානිය විසින් ඇති කරගෙන තිබෙන නව විමෝචන ඉලක්කය වන්නේ 2035 වර්ෂය වන විට 1990 වර්ෂයේ පැවති විමෝචන මට්ටමෙන් 78%ක් දක්වා විමෝචන අඩු කිරීමය. එම ඉලක්කය අත්පත් කරගැනීමට නම් ජනතාව තම ජීවන රටාවේ යම් යම් වෙනස්කම් සිදු කරගත යුතු බව එක්සත් රාජධානියේ වාණිජ ලේකම්, තමන් ද සම්පූර්ණ නිර්මාංශ ආහාරයක් පිළිබඳ සලකා බලමින් සිටින බව කියා තිබිණි.

මස් ආහාර සම්පූර්ණයෙන්ම නතර කළ යුතුද?

ඇත්තෙන්ම කළ යුත්තේ මස් හා කිරි වැනි ආහාර සම්පූර්ණයෙන් නතර කිරීම නොවේ. එය අසීරු විය හැකිය. ලෝකයේ විවිධ ප්‍රදේශවල ස්වාභාවිකව දැකිය හැකි ආහාර වෙනස් වන නිසාය. එසේ නම් කළ යුතු වන්නේ අපේ ආහාරවේලේ ඇති මස් ආහාර ප්‍රමාණය අඩු කිරීමය. එසේ අඩු කිරීමෙන් හරිතාගාර වායු විමෝචන අඩු කළ හැකි බව පෙනෙයි. එසේම මානව පෝෂණ අවශ්‍යතා සම්පූර්ණ කරගැනීමට ද ඉන් පුළුවන.

අප ඉහත සාකච්ඡා කළේ ආහාර වේලේ මස් ප්‍රමාණය අඩු කිරීමෙන් ලබාගත හැකි පාරිසරික යහපත සම්බන්ධවය. මේ අතරින් වැඩි අවධානයකට ලක්වූයේ හරිතාගාර වායු විමෝචනය. කෙසේ වෙතත් තවත් බොහෝ පාරිසරික බලපෑම් කෘෂිකර්මට ආශ්‍රිතව පවතී. නිදසුනක් ලෙස ගත්විය, කාබන් තිරකිරීම, පස ආම්ලිකකරණය වීම, ජලයේ ගුණාත්මක භාවය හා පරිසර පද්ධති සේවා මේ අතර වෙයි.

එසේම මේ නිසා ලැබෙන, සෞඛ්‍යමය යහපත සම්බන්ධව අවධානය යොමු කළ විට මාංශ ආහාරය අඩු කිරීම ඵලදායී බවක් පෙනෙයි. ඒ අනුව පරිසරය හා සෞඛ්‍යය යන දෙකම වෙනුවෙන් අපේ ආහාර රටාවේ වෙනස්කම් සිදුවිය යුතු බව බව පෙනෙයි.

"මිහිතල දිනය" හා "මිහිතල මාතා දිනය"

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

22.04.2021

අද, එනම් අප්‍රේල් මස 22 වැනි දිනය "මිහිතල දිනය" බව දැන් ප්‍රකට කරුණකි. එහෙත් එය "අන්තර්ජාතික මිහිතල මාතා දිනය" යනුවෙන් ද හැඳින්වෙන බව දන්නේ අඩු පිරිසකි.

මේ දෙක එකක් ද? නැත. මේ පළමුව සඳහන් දිනය ඇමරිකාවේ පැවැති පාරිසරික අර්බුදය නිසා උපන් ජනතා විරෝධතාවක් පැවති 1970 වසරේ දිනයක් සැමරීමකි. (එම සැමරුම 1990න් පසු ජගත් මට්ටමට ගියේය). අනෙක ඊට බොහෝ කාලයකට පසුව 2009 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කළ දිනයකි.

මිහිතල දිනය (Earth Day)

1960 ගණන් වන විට ඇමරිකාවේ පැවති මහා පරිමාණ පරිසර දූෂණය පිළිබඳව එරට ජනතාවගේ අවධානය යොමු විය. එයට පිළියම් සෙවීමට රජයට බලකරමින් හා පරිසරය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා සහයෝගය පළ කරමින් එරට ජනතාව විසින් 1970 අප්‍රෙේල් මස 22 වැනි දින ඇමරිකාව පුරා උද්ඝෝෂණයක් දියත් කරන ලදි. ඊට මිලියන විස්සක පමණ ජනතාවක් සහභාගි වී ඇත. ඒ සඳහා මුල් වූ එවකට සෙනෙට් සභිකයෙකු වූ ගේලෝඩ් නෙල්සන් (1916-2005) මේ දිනයේ ආරම්භකයා ලෙස සැලකේ. 

එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇමරිකාවේ පරිසර ආරක්ෂාව සඳහා විවිධ කටයුතු ආරම්භ විය. එමෙන්ම එය 1970 දශකයේ දී ජගත් මට්ටමෙන් ඇති වු පරිසරය පිළිබඳ සාකච්ඡාවට ද බලපෑමක් කළ බැවින් මේ දිනය නූතන පරිසර සංරක්ෂණ ව්‍යාපාරයේ ආරම්භය ලෙස සැලකෙයි.

පළමු මිහිතල දිනයේ සම්බන්ධීකාරක වූ ඩෙනිස් හේයස් (1944-) එහි විසිවන සංවත්සරය හා සමගාමීව 1990 වර්ෂයේදී ජගත් සැමරුමක් බවට පත් විය. ඒ වර්ෂයේ දී රටවල් 141ක් පුරා මේ දිනය සමරන ලදි. 2020ට යෙදුණු මිහිතල දිනයේ පනස්වන සංවත්සරයට ලෝකය පුරා මිලියන සියයක පමණ ජනතාවක් සම්බන්ධ වී ඇත.

1990 වර්ෂයේ දී ජගත් මට්ටමට ගිය මිහිතල දින සැමරුම ශ්‍රී ලංකාවේ ද පවත්වන ලදි. අපේ රටේ සංවිධානය කළ වැඩසටහන් සම්බන්ධව ශ්‍රී ලංකා පරිසර සම්මේලනයේ පුවත්පත වූ 'මිහිකත' 9 කලාපයේ පළ වූ පුවතක් මෙසේය.

එදා මිහිතල දිනයේ සිට පරිසර දිනය (ජුනි 5) දක්වා මෙරට තුළ සිදු කළ කටයුතු ගැන 'මිහිකත' 10 කලාපයේ විස්තර පළ විය. (අපේ රටේ නූතන පරිසර ව්‍යාපාරයේ ව්‍යාප්තිය සිදුවන්නේ ද අසුව දශකයේ පමණය.)

එහි සඳහන් පරිදි 1990 අප්‍රේල් 22 දින පැවති කටයුතු සමහරක් මෙසේය.

කෙසේ වෙතත් මිහිතල දිනය යෙදෙන කාලය ලංකාවේ උත්සව සමයක් වීම නිසා මෙන්ම පාසල් නිවාඩු සමයක් වීම නිසාත් මේ දිනය සැමරීම දිගු කාලීනව සාර්ථක නොවීය. එහෙත් වරින්වර ඒ වෙනුවෙන් විවිධ වැඩසටහන් පවත්වා ඇත.

මිහිතල දිනය සඳහා තේමා නම් කිරීම හා ජගත් මට්ටමින් සම්බන්ධීකරණය කිරීම 'මිහිතල දිනය ජාලය' (Earth Day Network) විසින් සිදුකරනු ලැබේ. එහි වෙබ් අඩවිය www.earthday.org වේ.

අන්තර්ජාතික මිහිතල මාතා දිනය (International Mother Earth Day)

එඑතෙක් ස්වාධීනව සිදුකරන ලද මිහිතල දින සමරුවට අමතරව 'අන්තර්ජාතික මිහිතල මාතා දිනය' ලෙස අප්‍රේල් මස 22 දිනය නම් කරනු ලබන්නේ 2009 වර්ෂයේ දී එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ දී සම්මත වූ යෝජනාවක් අනුවය. එම යෝජනාව මෙසේය.

ඒ අනුව මේ දිනය සැමරීමේ දී ඒ වන විට පැවති තිරසර සංවර්ධනය හා සම්බන්ධ වැඩසටහන් හා  සැලසුම් ආදිය  යළිත් පිළිගැනීම හා අනුමත කරන බව යළිත් සඳහන් වේ. මිනිසුන්ගේ ද නිවස වන මිහිතලය හා සොබාදාහම සමඟ සාමයෙන් සහජීවනයෙන් පැවැත්මේ ඇති වැදගත්කම ද කියැවේ. 'මිහිතල මාතාව' ලෙස සිදුකරන හැඳින්වීම තුළින්ම මිහිතලය, මිනිසුන් හා සෙසු ජීවීන් අතර ඇති අන්‍යොන්‍ය උපජීවනය නිරූපණය යන බව මේ යෝජනාවෙන් වැඩිදුරටත් තහවුරු කර ඇත. 

(මෙම යෝජනාව PDF පිටපතක් ලෙස මෙතැනින් බාගන්න - http://undocs.org/A/RES/63/278)

එසේ සම්මත වූ මිහිතල මාතා දිනය 2010 වර්ෂයේ සිට සමරනු ලැබේ.


එබැවින් මේ දිනය වෙනුවෙන් 1970 සිට සමරනු ලබන ඇමරිකානු (පසුව ජගත් මට්ටමට ගිය) දිනයක් ද, 2009 දී එක්සත් ජාතීන් විසින් සම්මත කළ අන්තර්ජාතික දිනයක් ද ඇති බව පෙනෙයි. 

"මිහිතල දින" සැමරුම නිසා "අන්තර්ජාතික මිහිතල මාතා දින සැමරුම" යටපත් වී ඇති බවක් ද පෙනේ. එහෙත්  මේ දින දෙකේම අරමුණ වන්නේ මිහිතලය ආරක්ෂා කිරීමය; ඒ වෙනුවෙන් හඬනැගීමය; ඒ වෙනුවෙන් කටයුතු කිරීමය. එබැවින් ඒ දිනවල ඉතිහාසය ගැන අවබෝධයකින් යුක්තව පරිසරය වෙනුවෙන් මේ දිනය සමරමු.

22.04.2021

කාබන් ඩයොක්සයිඩ් මට්ටම තවත් මංසලකුණකට

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 2021.04.14, පි. 11 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2021/04/14/feature3.html





වායුගෝලයේ පවත්නා කාබන් ඩයොක්සයිඩ් සාන්ද්‍රණයේ සිදුවන වෙනස්කම් මිහිතලය උණුසුම් වීම පිළිබඳව අදහසක් ලබාගැනීමට හැකි මනා දර්ශකයකි. හවායි හි මෝනා ලෝආ නිරීක්ෂණාගාරයේ පසුගියදා වාර්තා වූ කියවීම්වලින් පෙනෙන්නේ ඒ වායුවේ සාන්ද්‍රණය කිසියම් සන්ධිස්ථානයකට පැමිණ ඇති බවයි. එම කියැවීම අනුව 2021 අප්‍රේල් මස තුන් වැනි දා එහි දෛනික කාබන් ඩයොක්සයිඩ් සාන්ද්‍රණය මිලියනයකට කොටස් 421.21ක් විය.

කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වායුවේ සාන්ද්‍රණය මිලියනයකට කොටස් 420 අගය පසු කිරීම යනු බි්‍රතාන්‍යයේ කාර්මික විප්ලවය ඇතිවීමට පෙර හෙවත් පූර්ව කාර්මික අවධියේ පැවති සාන්ද්‍රණය වන මිලියනයකට කොටස් 280ට වඩා හරියටම 50%කින් ඉහළ යෑමකි. මෙවැනි වර්ධනයක් වාර්තා සහිත ඉතිහාසයේ වාර්තා වී ඇත්තේ පළමු වතාවටය.

එමෙන්ම මේ විමෝචන වර්ධනයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් සිදු වී ඇත්තේ මෑත කාලයේ දී ය. නිදසුනක් ලෙස ගතහොත්, කාබන් ඩයොක්සයිඩ් සාන්ද්‍රණය 25%කින් ඉහළ යෑම සඳහා වසර දෙසියයක් පමණ කාලයක් ගත වී ඇත. එහෙත් එය 50%ක් දක්වා ඉහළ යෑමට ගත වී ඇත්තේ වසර 30ක් තරම් අඩු කාලයකි. මේ අනුව පෙනෙන්නේ මෑත කාලයේ දී ඇති වී තිබෙන ඉතා සිඝ්‍ර වූ වර්ධනයයි.

වාර්තාගත අගයයන්

එමෙන්ම සාගරවිද්‍යාව පිළිබඳ ස්ක්‍රිප්ස් ආයතනය මගින් නිකුත් කර ඇති දත්ත අනුව ගත වූ මාර්තු මාසයේ වායුගෝලයේ පැවති කාබන් ඩයොක්සයිඩ් සාන්ද්‍රණය වූ මිලියනයකට කොටස් 417.14ක පමණ අගය නව වාර්තාවකි. මීට පෙර කාබන් ඩයොක්සයිඩ් සාන්ද්‍රණයේ මාසිකව දැකිය හැකි වූ උපරිම අගය ලෙස සඳහන් වන්නේ 2020 මැයි මාසයේ දී වාර්තා වූ මිලියනයකට කොටස් 417.10ක අගයයි.

එසේම මාසිකව කාබන් ඩයොක්සයිඩ් සාන්ද්‍රණ නිකුත් කරන බි්‍රතාන්‍ය කාලගුණ කාර්යාලය (ඵැඑ ධසෛජැ) පෙන්වා දෙන ආකාරයට 2021 වර්ෂයේ උපරිම අගය මිලියනයකට කොටස් 419.5ක් පමණ තරම් විය හැකිය.

වායුගෝලයේ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් සාන්ද්‍රණය වර්ෂය පුරා සුළු වශයෙන් වෙනස් වෙයි. ලෝකයේ උතුරු අර්ධගෝලයේ වසන්ත හා ග්‍රීෂ්ම ඍතු පවත්නා කාලයේ දී ශාක මගින් මේ වායුව අවශෝෂණය කරගැනීම ඉහළ යන බැවින් ඒ කාලයේ දී මේ වායුවේ සාන්ද්‍රණය අඩු වෙයි. එහෙත් ඉන්පසුව එළැඹෙන ශරත් හා ශීත ඍතුවල දී මේ වායුවේ සාන්ද්‍රණය ඉහළ යයි.

මේ අතර පසුගිය 2020 වර්ෂයේ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වායුවේ වාර්ෂික සාමාන්‍ය සාන්ද්‍රණය මිලියනයකට කොටස් 413.94ක් වූ අතර, මේ වර්ෂයේ දී එහි සාමාන්‍යය මිලියනයකට කොටස් 416.3ක් පමණ වනු ඇතැයි අපේක්ෂිතය.

දිගුකාලීනව ගත් විට කාබන් ඩයොක්සයිඩ් සාන්ද්‍රණය අඛණ්ඩව ඉහළ යමින් තිබෙයි. මේ වර්ධනය වීමේ ප්‍රවණතාවය මානව ක්‍රියාකාරිත්වයේ ප්‍රතිඵලයක්ය යන්න මේ වන විට පැහැදිලි කරුණකි. ඒ සඳහා දායක වන් කටයුතු අතර මූලික වශයෙන් පොසිල ඉන්ධන දහනය කිරීම හා වන විනාශය ඇතුළත් වෙයි. මේ කරුණු සියල්ලෙන්ම පැහැදිලි වන්නේ අද වන විට ඇති වී තිබෙන තත්ත්වයයි. කාබන් ඩයොක්සයිඩ් හා වෙනත් හරිතාගා වායු විමෝචන අඩු කිරීම සඳහා සාධනීය වූ වැඩපිළිවෙලක් ලෝකයට අවශ්‍යව තිබෙයි.

කොවිඩ් නිසා වෙනසක් සිදුවීද

එමෙන්ම මේ ආකාරයෙන් කාබන් ඩයොකස්යිඩ් වායු විමෝචන ඉහළ යෑම සිදු වී ඇත්තේ කොවිඩ් වසංගතය හමුවේ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් විමෝචන අඩු වීමක් සිදු වූ තත්ත්වයක දී වීම ද විශේෂයකි.

2020 වර්ෂයේ දී ඇති වූ කොවිඩ්-19 තත්ත්වය නිසා ඒ වර්ෂය ඇතුළත ගෝලීය වශයෙන් විමෝචනය වූ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වායු විමෝචන ප්‍රමාණය අඩු විය. ඒ ලෝකයේ ඇති වූ සීමාකිරීම් හා වසා දැමීම් නිසා ප්‍රවාහනය අවම වූ නිසාත් බොහෝ ආර්ථිකමය කටයුතු අඩු වූ නිසාත්ය. එහෙත් මෙසේ 2020 වර්ෂයේ දී ඇති වූ කාබන් විමෝචන අඩු වීම, සමස්තයක් ලෙස වායුගෝලයේ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් සාන්ද්‍රණය අඩු කිරීමට සමත්ව නැත. මේ නිසා එම වායුවේ සාන්ද්‍රණය අඛණ්ඩව ඉහළ ගොස් ඇත. එමගින් පෙන්වා දෙන්නේ වඩා විශාල ප්‍රමාණයේ හා වඩා දිගු කාලයක් ක්‍රියාත්මක වන විමෝචන අඩු කිරීමක් අවශ්‍ය බව යැයි බ්‍රීතාන්‍ය කාලගුණ කාර්යාලය ද පෙන්වා දී තිබෙයි.

මේ වන විට පිළිගන්නා පරිදි අනාගතයේ දී ලෝකයේ බරපතළ දේශගුණ ප්‍රතිවිපාක ඇති නොවීමට නම් ලෝකයේ උෂ්ණත්ව වර්ධනය සෙල්සියස් අංශක 1.5කට සිමා කළ යුතුය. ඒ සඳහා 2050 වර්ෂය වන විට හෝ ඊට පෙර, වායුගෝලයට එක් වන ශුද්ධ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වායු විමෝචන ප්‍රමාණය ශුන්‍ය බවට පත් කළ යුතුය. මේ සඳහා වායුගෝලයට නිකුත් වන විමෝචන අඩු කිරීමට මෙන්ම වායුගෝලයේ ඇති විමෝචන ඉවත් කිරීමට ද අවශ්‍ය පියවර කඩිනමින් ගත යුතුය.

“වැස්ස නුඹ වගේ”

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

13.04.2021

වැස්ස දිහා බලන් ඉන්න මම හැමදාමත් ආසයි.

පිටිපන දී දුටු වැස්සක්

වැස්ස ගැන කතා කළ නිසා "මෙහේ හොඳටම වහිනවා" කියලා අයෙක් එවූ පණිවුඩයක තිබ්බා. එතකොටත් මම හිටියේ වැස්ස පොළොවට වැටිල එන සුවඳ විඳිමින්. අපට එතරම් තද වැස්සක් නොතිබුනත් පොළොව තෙමෙන වැස්සක් වැටුණා. ගෙවල්වල වහල හා සිමෙන්තිත්, පාරෙ කොන්ක්‍රීට් හා කැටගල් අතර ඇති සීමිත පසට වැස්ස වැටිලා ඒ නැවුම් සුවඳ පැමිණෙමින් තිබුනා.

ඒ වැස්ස පොළොව ඉල්ලා සිටින එකක්. අපි මොනතරම් වතුර දැම්මත්, ගෙවත්තේ ගහකොළවලටත් දැනෙන්නෙ මේ වැස්සට වැටෙන වතුරයි. පාරෙ බිඳුණු තැන්වල වැවෙන වල් පැළත් දළු දමා වැඩෙන්නෙ එතකොටයි.

ඊයේ, එනම් අප්‍රේල් 12 දා, තමයි මෙවර බක් මාසය ආරම්භ උනේ. මද අකුණු ගැසීමකුත් එක්ක අපට ආපසු වහින්න ගත්තෙත් ඒ සමඟයි. "බක්මහ වැස්ස" නැත්තං “බක්මහ අකුණු” කියන වචනෙට ගැලපෙන්නම වැඩේ පටන් අරගත්තා.

වැස්ස දිහා බලන් ඉද්දි බොහෝ දේ සිහිපත් වෙනවා.

පොඩි කාලෙ මහ වැස්ස වැටෙනකොට වහලෙන් හෝ පීල්ල කෙරවරකින් වැටෙන වතුර පාරට ඔළුව අල්ලගෙන නාපු හැටි මතක් වෙනවා. “ඉදලා ඉදලා වැටෙන වැස්සෙ නාන්න එපා” කියන එක අහන්නැතිව වැස්සේ නාන්න ගිහින් තාත්තගෙන් ගුටි කාපු වෙලාවලුත් තිබ්බා. දැනුත් ඉඳහිට එහෙම නාන වෙලාවල් නැත්තෙ නෑ. ඒක වෙනම වැඩක්. එහෙම නානකොට දමට දැනුණෙ ගමේ පීල්ලකින් වැටෙන වතුරෙන් අපි නාපු හැටි. දැරණියගල අපේ අම්මලාගෙ ඉඩම කෙලවර ආණ්ඩුවෙ රබර්වත්ත තිබූ කන්දෙ ගල්තලාවක් යටින් මතුවන දියබුබුලක් තිබුණා. ඒකට කිතුල් කඳක් කපා දමා පීල්ලක් සම්බන්ධ කරලා අපූරු නාන්න තැනක් සකසා තිබුණා. එතනින් පොඩි ඇලක් පටන්ගත් බවයි මතක. ඒත් දැන් ඒ පීල්ල එතන නැති බවක් මෑතදි ගිය වෙලාවෙ දැනගන්න ලැබුනා. ආයෙ ගියාම යන්න ඕන එතනට.

පුංචි කාලෙ වැහි වතුරේ කඩදාසි බෝට්ටු යවපු හැටි මතකයි. ගෙදර වහළෙන් වැටෙන වැහි වතුරේ වගේම මිදුලේ කලාගෙන යන වතුරෙත් බෝට්ටු යැව්වා. මහන්සි වෙලා ආසාවෙන් හදපු බෝට්ටු වතුර පාර දිගේ පාවෙලා ඈතට යනවා බලන් හිටියෙ සතුටින් වගේම දුකකින් වෙන්න ඕන - එදා ඒ හැඟීම් වෙන්කරලා තේරුම් ගත්ත හැටි මතක නෑ. කොහොම උනත් වැස්සේ බෝට්ටු යැවීම නං මෑත කාලදිත් කළ දෙයක්, ඒ ඉතිං පොඩි දරුවොත් එක්ක. ඉස්සර කඩදාසි බෝට්ටු යැව්වට දැන් හිටි ගමන් කාඩ්බෝඩ් බෝට්ටුත් හදනවා.

ඒ වගේම මට තියන පරණම සිදුවීමක් තමයි අපි මාතර ගොඩගම ගෙදරක හිටපු කාලෙ තාත්තා මාව දාගෙන ගංවතුරේ ඔරු පැද්ද හැටි. හීනයක් වගේ මත ඒ සිද්ධිය වෙනකොට මට වයස අවුරුදු දෙකක් තුනක් වෙන්න ඕන. තාත්තා එදා අම්මගෙන් සෑහෙන බැනුම් ඇහුවලු (මේක වෙනම ලියන්න ඕන). 

ලොකු උනාට පස්සෙ වැස්ස වෙලාවෙ මං කැමති පැත්තකට වෙලා වැස්ස දිහා බලං ඉන්න. දොර ගාවට වෙලා බලාගෙන ඉන්න. ඒ වගෙම මම වැස්සෙ ගමන් බිමන් යන්න එතරම් කැමති නෑ, ඒ දවසගානෙම කුඩ නැතිකරගන්න නිසාම නෙමෙයි (ඒකත් කියන්න එපැයි). 

මොනව උනත් ගහ කොළ අඩු, පර්චස් දහයෙ කොටස්වලට බෙදුණු ඉඩම්වල ජීවත් වන නිසා රෑට වහිනවා කියන්නෙ මහා සැනසිල්ලක්. කොන්ක්‍රීට් නිසා රෑටත් සිසිල් වීම අඩු පරිසරයේ ඒ ගත දවන උණුසුම නැතිව ගිහින් සිසිලක් ලැබෙන නිසා. සීතලේ නිදන්න හැකි නිසා.

මම පාසල් යන කාලෙ විසූ එක්තරා පරණ නිවසක කොටසක තිබුණෙ තහඩු වහළයක්. එවැනි තැනක දි වැස්සෙ තරම සද්දෙන් පවා කියන්න පුළුවන්. ඒ සද්දෙ තාමත් ඇහෙනව වගේ මතකයි. 

වැස්ස හා සංගීතය

ඉතින් වැස්ස ගැන හිතනකොට මගේ සිතට නිරායිසයෙන් එන ගීත කීපයකුත් තියනවා.

එකක් තමයි ගුණදාස කපුගේ ගයන රණ්බණ්ඩා සෙනෙවිරත්නයන් ලියූ "දවසක් පැල නැති හේනේ - අකාල මහ වැහි වැස්සා" කියන මව් ගුණ ගීතය. මේ ගීතය රජරට වැස්සත්, හේනත්, අම්මාගේ සෙනෙහසත් මතක් කරනවා. හේනක එවැනි අත්දැකීමක් ලබා නැතත් මගේම අත්දැකීමක් වගේ මට ඒක දැනෙනයා. ඒ එක්කම එහි තිබෙන "කොළඹ අහස කළු කරගෙන - මූදු හුළඟ අඬලන කොට" කියලත් කියන එක තවත් දැනෙනවා.

"දවසක් පැල නැති හේනේ

අකාල මහ වැහි වැස්සා

තුරුලේ හංගාගෙන 

මා ඔබ තෙමුනා අම්මේ

පායන තුරු හිටි පියවර

හිටියා ඔබ අම්මේ

නුවර වීදි යට කරගෙන

නින්දා වැහි වැගිරුණ දා

බිරිඳකගේ සෙනෙහෙ ගියා

යෝධ ඇලේ නැම්මේ

ඔබෙ සෙනෙහස සුවඳ දිදී

දැනුණා මට අම්මේ

කොළඹ අහස කළු කරගෙන

මූදු හුළඟ අඹලන කොට

ඔටුන්න බිම දා දුවගෙන

එන්නද එක පිම්මේ

මං එන තුරු ඉදිකඩ ලඟ

ඉන්නවාද අම්මේ"

(මේ ගීතය මෙතැනින් අහන්න)

වැස්සත් එක්ක ඊළඟට මතක් වෙන ගීතයක් තමයි මිල්ටන් මල්ලවාරච්චි ගයන "මේ මැයි ගහ යට දවසක්දා - වැස්සට අපි උන්නා" ගීතය. මේ සමඟ මට හැමදාම මැවෙන රූපය අමුතු එකක්. මැයි ගසක්වත් නැති බව මම හොඳින්ම දන්නා එක්තරා මාර්ගයක, අඳුරු වැසි සහිත සැන්දෑවක මැයි ගසක් පාමුල ඉන්නා නොදන්නා යුවලක් තමයි මට මැවෙන රූපයේ ඉන්නෙ. මේ අපූරු විරහ ගීතය අපි පාසල් කාලෙ සිටම බෙහෙවින් ආස කළ ගීයක්. අත්දැකීමක් ඇතත්, නැතත් විඳින්න හැකි වූ ගීතයක්. මේ ගීතයේ පද ආචාර්ය අජන්තා රණසිංහයන්ගේ.

"මේ මැයි ගහ යට - දවසක්දා

වැස්සට අපි උන්නා

රතුකැට වාගේ - මැයි මල් පිපි පිපි

අපට සෙවණ දුන්නා

අපට සෙවණ දුන්නා

මැයි මාසේ එක සැන්දා වරුවක

සීතල වැහි පොද වැටෙන වෙලේ

ආදර වියෝවක් සිතින් එබෙන සඳ

වැහිපොද සේ නෙතු කඳුලු සැලේ

වැහිපොද සේ නෙතු කඳුලු සැලේ

වැහිපොද වැටුනත් ඉස්සර වාගේ

මැයි මල් පිපුනත් රතට රතේ

අප දෙදෙනෙක් නෑත අද මා පමණයි

මැයි ගස් සෙවනේ අඳුරු පෙතේ

මැයි ගස් සෙවනේ අඳුරු පෙතේ"

(මේ ගීතය මෙතැනින් අහන්න)

ඊළඟ ගීතය මම අහන්නෙ පස්සෙ කාලෙක. ඒ සෙංකඩගල වැස්ස සිහිපත් කරන "මුතුකුඩ ඉහළන මල් වරුසාවේ" ගීතයයි. විරහ ගීතයක් වුන මේ ගීතයත් ඒකෙ කිවෙන කතාවත් අපේම අත්දැකීමක් වගේ දැනෙනවා. සෙංකඩගල වැස්ස අත්දැක ඇති නිසාමද මන්දා. ඒකෙ චිත්ත රූපයක් මවන්න බෑ, මොකද කලකට පෙර රූපවාහිනියෙ දැකපු විෂුවල් එකක් චිත්ත රූපයම වෙලා නිසා . ලූෂන් බුලත්සිංහල ලියූ මේ ගීතය ගයන්නෙ රෝහණ වීරසිංහයි.

"මුතු කුඩ ඉහළන මල් වරුසාවේ

උඩ ඉගිළෙන විට වැහි ලේනී

එබී බලා රිය කවුළු දොරින්

යට ගිය දවසේ දෑස ගියා ඉගිලී

අදුරු ලලා සෙංකඩ ගල වැස්සේ

දියදහරා පාටයි දේදුන්නේ

තෙමී තෙමී ආදර මදු වැස්සේ

ගිය දෙදෙනා අද යනවා දෙමංතලේ

රිය ඇතුලේ උනුසුම ඹබට දිිදි

නහවයි මා රියසක මඩ වතුරේ

නෑ හිත රිදුනේ අදත් එදා සිහිවී

අපේ සබදකම් නෑ රියසක දන්නේ"

(මේ ගීතය මෙතැනින් අහන්න)

වැඩෙන ආදරය එක්ක වැසි දිනයක් ගැන කියන මේ ප්‍රේම ගීතය මම මුලින්ම අහන්නෙ ඊටත් මෑත කාලෙක. රත්න ශ්‍රී විජේසිංහයන් රචනා කළ එඩ්වඩ් ජයකොඩි ගායනා කරන අපූරු ගීයක්.

"මිණි මිණි පොද වැටේවි - මල් මිණි දැදිරි වේවි

ඔබ එනවා නම්

දේදුනු පාලම උඩ හැන්දෑවේ

මම ඉන්නම්

ලා සඳ පළුව ඇවිත් නිල් දිය මුදුනින්

රන් තරු මාල බැදන් රන් වන් අහසින්

අද හොදම දවස - අද හොදම දවස

ඔබ එනවා නම්

බිම් කළුවර ඈතින් ඉරෙන්නට කලින්

සුදු මීදුමේ සුසුම් නැගෙන්නට කලින්

අද හොදම දවස - අද හොදම දවස

ඔබ එනවා නම්"

(මේ ගීතය මෙතැනින් අහන්න)

වැස්ස ගැන සිහිවීමත් එක්ක වැස්සට එන්න එපා කියන ගීත කීපයකුත් මට මතක් උනා. ඒවා සියල්ලම වගේ ප්‍රේම ගීතයි.

ඒ අතරින් මම මුලින්ම ඇහුවේ මහාචාර්ය සුනිල් ආරියරත්නයන් ලියූ, ආචාර්ය වික්‌ටර් රත්නායක ගායනා කරන මේ සුන්දර ගීතය. පෙම්වතිය හමුවීමට බලාපොරොත්තුවෙන් ඉන්නා අතර වැස්සක් වැටුනොත් ඒ සුන්දර මොහොත අඳුරු වී යා හැකි බවක් පැවසේ. එබැවින් සුළඟ මගින් වැහිවළාවට කියන්නේ හෝරා කීපයක් පමා වන ලෙසයි.

"හිත මිතුරු සුළඟ ළඟ එන වැහි වළාවට කියන්

අද නොපැමිණ අන් දිනයක වැසි රැගෙන එන ලෙසින්

දිගු කලෙකින් ඈ මුණගැසේවි හසඟනක් වෙසින්

වැසි වැටුණොත් ඒ සොදුරු මොහොත අදුරු වෙයි සැනින්

වීදි පුරා වතුර පිරෙයි - හෙමින් හෙමින් මුමුණ මුමුණ

ඇවිද යමි කෙසේ...

තණ නිල්ලේ ගොහොරු සැදෙයි - කථා නැතිව අනන්තයට

ඉගිල යමි කෙසේ...

අප සමුගත් පසු වසින්න - ගං හෝ වැව් ඉපිල ඉපිල

ඉතිර යනතුරා...

හෝරා දෙක තුනක් ඉන්න - නෑවිත් වැහි වළාපලේ

කඩ ඉමෙන් මෙහා..."

(මේ ගීතය මෙතැනින් අහන්න)

ඊළඟට මතකයට ආ ගීතය මහාචාර්ය සුනිල් ආරියරත්නයන් ලියා ඇති එඩ්වඩ් ජයකොඩි ගයන එකක්. එහි කියැවෙන්නෙ සිය පෙම්වතිය වැසි ආපදාවෙන් ආරක්ෂා කරන්න ඕන බව සිතන පෙම්වතෙක්ගෙ සිතුවිලි. වැස්සොත් සිදු විය හැකි දේ එතැන අපූරුවට කියවෙනවා.

"ඔබ තෙමෙයි කියා බයයි

වැසි වසි සුළං තදයි

කුඩයට ඔරොත්තු නොදෙයි

සාරියෙ පිට මඩ ඉහෙයි

මුහුනට හිරිකඩ වැදෙයි

සුදු මුදු මදහස මැකෙයි

මිරිවැඩි තුල දිය පිරෙයි

පය ලිස්සා බිම වැටෙයි

සළු පිළි සිරුරට ඇලෙයි

පිට මිනිස්සුන්ට පෙනෙයි

සග වන්නෙමි ඔබ මගෙන්

දිව එන්නට මට හිතෙයි"

(මේ ගීතය මෙතැනින් අහන්න)

වැස්සට එන්න එපා කියන තවත් ගීතයක් තමයි මෑත කාලයේ ඇහුව "මහරගමට වහින්නැතුව - වහින්න ඕනෑ තැනකට" ගීතය. එහි කියැවෙන්නෙ වැඩ අවසන් වී ගෙදර යන්න මහරගමට ආපු තරුණියක් වැස්සට හසු වී තෙමෙන්න පුළුවන් නිසා මහරගමට වහින්න එපාය කියන එක. මේ ගීතය ලියලා තියෙන්නෙ මහාචාර්ය සුනිල් ආරියරත්නයන් වන අතර ගයන්නෙ චාමර වීරසිංහයි.

"මහරගමට වහින්නැතුව

වහින්න ඕනෑ තැනකට

කුඩයක්වත් අතේ නැතිව

ඈ ඇති බස් නැවතුම ලග

උදේ ඉඳන් වද විඳලා

දැනුයි ගියේ වැඩ ඇරිලා

ඇඳන් හිටපු සාරියමයි

හෙටත් අඳින්නේ කියලා

මහ වැස්සට තෙමුණොත් ඈ

හෙට අඳින්න ඇඳුමක් නෑ

මග හිටියොත් වැස්ස නිසා

ගෙදර යන්න වෙන්නෙත් රෑ"

(මේ ගීතය මෙතැනින් අහන්න)

(මහරගම ටවුමට කෙසේ වෙතත් මහරගමට වහිනවට මම නං කැමතියි. මොකද මම ඉන්නෙත් මහරගම නගරයේම නිසා...)


වැස්සට කලින් සමහරුන්ට සිතෙන සිතුවිල්ලක් ගැනත් කියන ගීතයක් අපේ ගීත අතර තියනවා. ඒ, පණ්ඩිත් ඩබ්ලිව්. ඩී. අමරදේවයන් ගායනා කළ, කේ.ඩී.කේ. ධර්මවර්ධනයන් ලියූ “මහ වැස්සක පෙර නිමිති පෙනෙනවා” ගීතය. මොනව උනත් වැස්ස වෙලාව ඒ කටයුත්තට සුදුසුම වෙලාවක් තමයි.

"මහ වැස්සක පෙර නිමිති පෙනෙනවා - කවුළුව අතරින් හිරිකඩ එනවා

මල්පැණි වඩියක උණුසුම ලබනට යන්නට ඕනෑ කඩ මණ්ඩිය වෙත

කබාය ඉරිලා ඊට කමක් නැහැ - කවුරු බලන්නද කවුරු දකින්නද

මා දැන් මහළු වියේ - මා දැන් මහළු වියේ

පාරට බැස්සම නොවැ සීතල වැඩි - තනිකම ඊට වැඩී

එකම කුඩය යට අර යුවලක් යන හැඩ

මමත් ඔහොම ගිය හැටි මතකයි

මට හොඳහැටි මතකයි

මී විතකින් ගත උණුසුම් වූව ද - සිත උණුසුම් වේදෝ

එපා එපා මී විත මගෙ දෙතොළට

එපා එපා මී විත මගෙ දෙතොළට

ආපසු මගෙ කුටියට යනවා

මා ආපසු යනවා"

(මේ ගීතය මෙතැනින් අහන්න)

අපේ ගීත අතර වැස්ස උපමාවක් ලෙස ගත් ගීතත් තියනවා. ඍජුවම වැස්සක් ගැන නොකීවත්, ඒවයෙ වැස්ස යොදාගෙන තිබෙන්නේ අපූරු අදහස් සන්නිවේදනය කරන්නටයි.

“මහ වරුසාවට පසුව නැගෙන සඳ” එවැනි එක් ගීයක්. ඒත් ඒකෙ චිත්ත රෑප මැවෙන්නෙ වැස්සට පසුව එන නිසංසල බවත් එක්කම. පෙම් ගීයක් වන මේ ගීතයේ තියෙන්නෙ පෙම්යුවලත් අතර ඇති වූ ගැටුමකින් පසුව ඇති වූ තත්ත්වය. මේ ගීතය ලියා තිබෙන්නෙ සුනිල් සරත් පෙරේරා වන අතර ගයන්නෙ සෝමතිලක ජයමහයි.

“මහ වරුසාවට පසුව නැගෙන සඳ

වෙනදාටත් වැඩියෙන් එළියයි

නෝක්කාඩුවට පසුව ඔබේ වත

ඒ එළියට වැඩියෙන් එළියයි

ඇලදොල පාමුල ගොළුවුන ගීයකි

අප හදවත් බැඳි සොදුරු සෙනේ...

අද නොදකින ඔබ හෙට දකිනා තුරු

මඟ බලමින් මා සිත ලතැවේ

ඔබ මට හමුවුන මල්බර මාවත

වෙනදාටත් වැඩියෙන් සුවදයි...

විටකදි නැගුනත් සැක බිය ශෝකය

පිවිතුරු සෙනෙහස අද උතුරයි”

(මේ ගීතය මෙතැනින් අහන්න)

ඍජුවම වැස්සක් ගැන නොකීවත් කරුණාරත්න දිවුල්ගනේ ගායනා කරන, යමුනා මාලනී පෙරේරා ලියූ මේ ගීයෙ වැස්ස උපමා කරන්නෙ පෙම්වතියට. වැස්ස වගේ පෙම්වතියගෙන් සිත් මලේ පාට නොසේදීම පුදුමයක් තමයි කියලයි කියන්නෙ. “වැස්ස නුඹ වගේ” කියලා මේ ලියමනට මාතෘකාව ගත්තෙත් මේ ගීතයෙන්.

“සුළඟ නුඹ වගේ - සිත් මල වටා එතේ

මල් සුවඳ හොර හොරෙන් අරන් - යන්නටම හදයි

වැස්ස නුඹ වගේ - සිත් මලට ඇද වැටී

මලේ පාට නොසේදීම - පුදුමයක් තමයි

සිත හැඳිනුවෙත් ඔබයි

පසුපසම එලව එලවා විත්

සැනසුවෙත් නුඹයි

නුඹ මගේ හිත අරන් ගියා

පුදුමයක් නොවෙයි

සිත තනිකලෙත් නුඹයි

මගෙ හිතේ සියුම් තැන් සොය සොය

රිදෙව්වෙත් නුඹයි

ඒත් නුඹෙන් සිත නොමිදෙයි

පුදුමයක් තමයි”

(මේ ගීතය මෙතැනින් අහන්න)

වැස්ස ආපදාවක් ද?

මෙතෙක් කීවේ වැස්සේ සුන්දර පැති ගැනයි.

කොහොම වෙතත් අධික වැස්ස නම් ස්වාභාවික ආපදාවක් විය හැකියි. ඒ වැස්ස නිසා ගංවතුර, නාය යෑම් වගේ විපත් සිදුවෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා සෑම වර්ෂයකම පාහේ සිදුවන ජීවිත හා දේපොළ හානි සැලකිය යුතු තරම් බරපතළයි.

එවැනි සිදුවීම් සඳහන් වන පොත් දෙකක් එක් වරම මතකයට ආවා. ඉන් එකක් මීට දශක කීපයකට පෙර පාසල්සමයේ දී කියවූ “වැහි දවස” නවකතාව. එය භද්‍රජී මහින්ද ජයතිලකයන් ලියුවක්. ඒ කතාව නායයෑම් ඛේදවාචකයක් ගැන ගැන කියවෙන්නක් බවයි මට මතක. මේ පොත ආපහු හොයාගන්න ඕන. 

අනෙක් පොත තමයි මෑත දී පළ වූ “හිඹුටුදෙණිය කඳු පාමුලින්” කියන කතාව. නායයෑමක් නිසා අනාථ වන දරුවෙකුගේ ජීවිතය ගැන ලියැවුණු මේ පොත පියසිරි මාතරගේ ලියූ සම්මාන දිනූ යොවුන් නවකථාවක්.

තවත් දෙයක්.

වැස්ස තියන දවස් ඇතැම් විට “අයහපත් කාලගුණයක්” ලෙස හඳුන්වනවා. විශේෂයෙන් සමහර මාධ්‍ය වැසි සහිත දවස් හඳුන්වන්නේ ඒ ආකාරයටයි. ඒ වගේම වැස්සේ තියන යහපත එදාට බොහෝ දෙනාට අමතක වෙනවා. එතෙක් පීඩා වින්ද නියඟය හා වියළි කාලගුණය අමතක වෙනවා. වතුර නැතිව වේලෙන වගාබිම් අමතක වෙනවා.

ඉතින් දැනට ඇති. දැන් වැස්ස තුරල් කරලා.

13.04.2021