ලෝක මානව පියසටහන ඉහළට

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 14.09.2016

(Vidusara, 14.09.2016, Global human footprint increases)

http://www.vidusara.com/2016/09/14/feature2.html


ජනගහනයේ වර්ධනයත් සමග පරිසරයට මිනිසුන් ගෙන් සිදු වන බලපෑම ඉහළ යන බව අමුතුවෙන් පැවසිය යුතු නැත. මානව අවශ්‍යතා සමග පරිසරයට සැලකිය යුතු බලපෑමක්‌ ඇති වේ. මිනිස්‌සු පරිසරයෙන් විවිධ ස්‌වාභාවික සම්පත් උකහාගනිති. එසේ ම පරිසරයට විවිධ දේ බැහැර කරති. මේ බලපෑම නිසා ස්‌වාභාවික පරිසර පද්ධතිවලට ඇති වන බලපෑම අහිතකර එකක්‌ විය හැකි ය. එහි ප්‍රතිඵලයක්‌ ලෙස ජෛව විවිධත්වයට ද යම් අහිතකර බලපෑමක්‌ ඇති වීමේ අවදානමක්‌ ද පවතී.

ගෝලීය මානව පියසටහන (Global Human Footprint&) යනු මිනිසුන් විසින් පරිසරයට ඇති කරනු ලබන බලපෑම පෙන්වා දෙන එක්‌ සංකල්පයක්‌ හෙවත් සිතියමක්‌ ලෙස දැක්‌විය හැකි ය. එම සිතියමේ එක්‌ එක්‌ වර්ණවලින් අදාළ බලපෑමේ තරම දැක්‌වේ. 2002 වර්ෂයේ දී පළමුව හඳුන්වා දෙන ලද මේ සංකල්පයට අනුව, පරිසරය පිළිබඳව මිනිසුන් ගේ පීඩනය පෙන්වා දෙන භෞමික දත්ත අතර වැදගත් එකතුවක්‌ සේ සැලකිය හැකි එකකි. (මේ සංකල්පය හා මිනිසුන් විසින් පොළොවේ පරිසර පද්ධති මත ඇති කරනු ලබන බලපෑම පිළිබඳ මිනුමක්‌ වන පාරිසරික පියසටහන (ecological footprint) යනු වෙනස්‌ සංකල්ප දෙකකි.)

ගෝලීය මානව පියසටහනේ මෑතකාලීන වර්ධනය පිළිබඳව විමර්ශනය කරමින් සිදු කරන ලද අධ්‍යයනයකට අනුව ලෝකයේ බොහෝ ප්‍රදේශවලට මෙහි නිෂේධනීය බලපෑමක්‌ ඇති වී තිබෙන බව සත්‍ය වුව ද, මේ සම්බන්ධයෙන් දැකිය හැකි යම් යම් වර්ධනයක්‌ ද නැතිවා ම නො වේ.

මේ අධ්‍යයනයේ දී මානව පියසටහන විදහා දැක්‌වෙන සිතියමක්‌ සකස්‌ කර තිබේ. ඒ කරුණු අටක්‌ සම්බන්ධව දත්ත එක්‌ කිරීමෙනි. මෙහි දී මානව පරිසරය, වගා බිම්, තෘණ භූමි, මානව ජන ඝනත්වය, රාත්‍රී ආලෝකය. දුම්රිය මාර්ග, මහා මාර්ග හා යාත්‍රා කළ හැකි ජලමාර්ග යන විචල්‍යයන් පිළිබඳ දත්ත පිළිබඳව දුරස්‌ථ සංවේදනය මගින් ලබාගන්නා ලද දත්ත හා භූමියේ සිදු කරන ලද සමීක්‌ෂණ මගින් ලබාගත් දත්ත යොදාගෙන ඇත. එම දත්ත 1993 වර්ෂයේ දී සිදු කරන ලද සමීක්‌ෂණයකින් හා 2009 වර්ෂයේ දී සිදු කරන ලද සමීක්‌ෂණයකින් ලබාගත් දත්ත වේ.

වෙනස්‌කම් බරපතළයි, එහෙත්...

මේ සමග පළ වී ඇති 1 වැනි සිතියමේ දැක්‌වෙන්නේ මානව පියසටහනේ 2009 දී පැවැති තත්ත්වයයි. එහි දී 0 සිට 50 දක්‌වා වන වර්ණ පරිමාණයක්‌ යොදාගෙන තිබේ. 0ට ආසන්න අගයකින් දැක්‌වෙන්නේ පියසටහන අඩු අගයක්‌ ගන්නා බව වන අතර, එහි අදහස මානව බලපෑම අඩු ය යන්න ය. ක්‍රමයෙන් 50 දක්‌වා ඉහළ යැමෙන් පැවසෙන්නේ පියසටහනේ අගය ඉහළ යන බව හෙවත් මානව බලපෑම ඉහළ යන බවයි. ඒ අනුව ලෝකයේ විවිධ ප්‍රදේශවල මානව පියසටහන හඳුනාගත හැකි ය. එසේ ම 2 වැනි සිතියමේ දැක්‌වෙන්නේ 1993-2009 අතර කාලයේ දී මානව පියසටහන වෙනස්‌ වී ඇති ආකාරයයි.

මෙහි දී හෙළි ව ඇති පරිදි, 1993 හා 2009 අතර කාලයේ දී ගෝලීය මානව පියසටහන 9%ක්‌ පමණ ප්‍රමාණයකින් ඉහළ ගොස්‌ ඇත. එහි අර්ථය වන්නේ මිනිසුන් පරිසරයට සිදු කරන බලපෑම ඉහළ ගොස්‌ ඇත යන්න ය. වාසනාවකට මෙන් මානව පියසටහන වර්ධනය වී ඇති වේගය ජනගහනය වර්ධනය වූ වේගය තරම් ම වේගවත් නැත. 1993-2009 අතර කාලයේ දී මානව ජනගහනය 23%ක්‌ පමණ ප්‍රමාණයකින් වර්ධනය වී ඇති අතර, ආර්ථිකය 153%කින් පමණ වර්ධනය වී තිබේ.

කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ සියලු පරිසර කලාප අතරින් 71%ක්‌ පමණ ප්‍රමාණයක මානව පියසටහන කැපී පෙනෙන ලෙස, එනම් 20%කට අධික ප්‍රමාණයකින්, ඉහළ ගොස්‌ තිබේ. එනම්, ඒ ප්‍රදේශවල පරිසරයට ඇති වන මානව පීඩනය ඉහළ ගොස්‌ ඇත. මේ මානව පියසටහන වර්ධනය වී ඇති ආකාරයේ ලෝකයේ තැනින් තැනට ස්‌ථානීය වශයෙන් විශාල වෙනස්‌කම් දැකිය හැකි ය. වැඩි ම බලපෑමක්‌ ඇති බියෝම වන්නේ බටහිර යුරෝපයේ, නැෙගනහිර ඇමෙරිකාවේ හා චීනයේ දැකිය හැකි පළල් පත්‍ර සෞම්‍ය කලාපීය වනාන්තර, ඉන්දියාවේ හා බ්‍රසීලයේ ඇතැම් ප්‍රදේශවල දැකිය හැකි නිවර්තන වියළි වනාන්තර හා අග්නිදිග ආසියාවේ දැකිය හැකි තෙත් නිවර්තන වාන්නතර ය.

එසේ ම අඩු ම මානව බලපෑමක්‌ ඇති කලාප ප්‍රමාණය මෑත කාලයේ දී විශාල වශයෙන් අඩු වී ඇති අතර, මානව බලපෑමේ අඩු වීමක්‌ හෙවත් පියසටහනේ 20%ට වඩා අඩු වීමක්‌ දැකිය හැකි වී ඇත්තේ 3%ක්‌ පමණ ප්‍රමාණයක පමණි. මේ වන විට දැකිය හැක්‌කේ මධ්‍යාක්‌ෂාංශ හා තුන්ද්‍රd බියෝමවල, සහරා, ගෝබි හා ඔස්‌ටේ්‍රලියානු කාන්තාරවල හා ඇමසන් හා කොංගෝ නිම්නයේ වඩාත් දුෂ්කර ව පිහිටා ඇති නිවර්තන තෙත් වනාන්තර ප්‍රදේශවල ය. (මෙහි සඳහන් පරිදි ශ්‍රී ලංකාවේ කඳුකර වැසි වනාන්තරවල මානව පියසටහන 32%ක්‌ දක්‌වා අඩු වී තිබේ).

එසේ ම, උක්‌ත අධ්‍යයනයේ දී හෙළි ව ඇති ආකාරයට ජෛව විවිධත්වයෙන් ඉහළ ස්‌ථානවල මේ මානව පියසටහන ඉහළ ගොස්‌ ඇති බව ද පෙනේ. විශේෂයෙන් ජෛව විවිධත්වය අතින් උණුසුම් ස්‌ථානවලට (biodiversity hotspots) ඇති මානව පීඩනය ඉහළ ගොස්‌ ඇති බව මෙහි දී අනාවරණය වී ඇති එක්‌ කරුණකි. එසේ ම තර්ජනයට ලක්‌ වූ පෘෂ්ඨවංශී විශේෂ වාසය කරන ප්‍රදේශ ද මේ ආකාරයෙන් ම දැඩි ලෙස තර්ජනයට ලක්‌ වූ ප්‍රදේශ අතර වේ. මානව බලපෑමක්‌ නැති ප්‍රදේශවලින් ආවරණය වන ප්‍රදේශ ඇත්තේ ලෝකයේ උණුසුම් ස්‌ථාන අතරින් 3%කටත් අඩු ප්‍රදේශයකි. එම බලපෑමට ලක්‌ ව නැති ප්‍රදේශ දැකිය හැක්‌කේ ඉතා දුෂ්කර ප්‍රදේශවල වීම විශේෂ සිදුවීමකි.

දේශපාලනයේ බලපෑම

මේ අධ්‍යයනයේ දී ජනිත සිතියම්වලින් හෙළි වන තවත් අපූරු කරුණු වන්නේ මේ තත්ත්වය සඳහා බලපා ඇති කිසියම් ආකාරයක දේශපාලනයක්‌ ද ඇති බවයි. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත්, දියුණු කාර්මික රටවල මානව පියසටහන අඩු මට්‌ටමක ඇති අතර, ස්‌වාභාවික පරිසර පද්ධතිවලට හා ජෛව විවිධත්වයට ඇති වී තිබෙන බලපෑම අඩු ය. එසේ ම, දූෂිත නො වන පාලන තන්ත්‍රයත් ඇති රටවල හෙවත්, දූෂණය පාලනය කර ඇති රටවල තත්ත්වය ද යහපත් බව හෙළි වී ඇත. ඒ අනුව මේ රටවල මානව පියසටහනේ ඉහළ යැමක්‌ සිදු ව තිබේ නම් එය සිදු ව ඇත්තේ වඩාත් සෙමින් බව පෙනේ. ඒ අනුව පෙනෙන්නේ නීතිය මනාව ක්‍රියාත්මක වීම මගින් මානව පියසටහනේ යම් සාධනීය තත්ත්වයක්‌ ඇති වන බවයි.

කෙසේ වෙතත්, මේ දියුණු රටවල වැසියන් ගේ ඒකපුද්ගල සම්පත් පරිභෝජනය ඉතා ඉහළ මට්‌ටමක පවතී. ඒ සඳහා ඔවුන් ගේ මානව පියසටහන වෙනත් රටවල නිෂ්පාදනය කරන භාණ්‌ඩ මත යෑපෙන බවත් ඒ අනුව ඔවුන් ගේ පියසටහන ලෝකයේ වෙනත් රටවල් කරා ද ව්‍යාප්ත වී ඇති බව අමතක කළ නොහැකි කරුණකි. මෙය උක්‌ත අධ්‍යයනයේ දී එතරම් අවධානයකට ලක්‌ කර නොමැත. අප ඉහත සඳහන් කළ පාරිසරික පියසටහන සංකල්පය සත්‍ය තත්ත්වය වඩාත් හොඳින් පෙන්වා දෙන වඩාත් සාධාරණ සංකල්පයක්‌ වන්නේ ඒ නිසා ය.

අනෙක්‌ අතට දුප්පත් රටවල් හා දුර්වල පාලන තන්ත්‍ර ඇති රටවල මානව පිටසටහන ඉහළ වේගයක්‌ ගන්නා බව ද පැවසේ. කෙසේ වෙතත්, මේ රටවල ඒක පුද්ගල සම්පත් පරිභෝජනය පිළිබඳ දත්ත ගත් විට පෙන්වන තත්ත්වයට වඩා යහපත් තත්ත්වයක මේ රටවල් තිබිය හැකි බව පැහැදිලි ය.

මේ සියල්ලෙන් මතු වන පණිවිඩය වන්නේ ලෝකයේ යහපත උදෙසා මානව ජනගහන වේගය පාලනය කළ යුතු බව හා පරිභෝජන රටාව වෙනස්‌ කළ යුතු බවයි. ජනගහන වර්ධන වේගය අඩු කළ යුත්තේ විශේෂයෙන් වේගවත් ජනගහන වර්ධනයක්‌ සහිත අප්‍රිකාවේ හා ආසියාවේ ඇතැම් කලාපවල ය. එසේ ම ඒක පුද්ගල පරිභෝජනයෙන් ඉහළ මට්‌ටමක පසු වන දියුණු රටවල පරිභෝජන රටාව වෙනස්‌ කර පරිභෝජනය අඩු කළ යුතු වේ. (මූලාශ්‍රය: Nature Communications, DOI: 10.1038/ncomms12558, Link)


1වන රූපය - 2009 මානව පියසටහන - (සිතියමේ වර්ණවලින් පියසටහනේ අගය අගය 0 (නිල්) සිට 50 (රතු) දක්‌වා ඉහළ යන අයුරු දැක්‌වේ. පියසටහන අඩු යනු 0ට ආසන්න වීමයි)




2වන රූපය - මානව පියසටහනේ වෙනස්‌ වීම (1993-2009) (මෙහි දී දියුණු වීම යනු යහපත් අතට සිදු වන වර්ධනයක්‌ හෙවත් පියසටහනේ අඩු වර්ධනයකි)

Improve - දියුණු වී ඇත
Slightly mprove- මදක්‌ දියුණු වී ඇත
Slightly degrade - මදක්‌ පිරිහී ඇත
Degraded - පිරිහී ඇත
Highly Degrade - තදින් පිරිහී ඇත


http://www.vidusara.com/2016/09/14/feature2.html