දේශගුණ අර්බුදයෙන් ලෝකය ගලවාගත හැකි ද?

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම 

මේ සතියේ ඇරඹෙන දේශගුණ සමුළුවට පෙරවදනක් 

දේශගුණ වෙනස්වීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ රාමුගත සම්මුතියේ (UNFCCC) පාර්ශ්වකරුවන්ගේ වාර්ෂික සමුළුව ඊජිප්තුවේ ශාම් එල් ෂෙයික් නගරයේ දී නොවැම්බර් මස 6 දින ආරම්භ කිරීමට නියමිතය. එය උක්ත ගිවිසුමේ පාර්ශ්වකරුවන්ගේ 27 වන සමුළුවයි (COP 27). මේ සමුළුව පැවැත්වෙන්නේ විවිධ ආන්තික කාලගුණ තත්ත්වවලින් ලෝකයම දැඩි ලෙස පීඩාවට ලක් වූ කාලවකවානුවක දී ය. ලෝකයේ බරපතළම පාරිසරික ගැටලුව වන දේශගුණ වෙනස් වීම සම්බන්ධව අද ලෝකය පසුවන්නේ කොතැන ද? මේ පිළිබඳව මෑත දී පළ වූ වාර්තා හා අදහස් කීපයක් විමසීමට අපි සිතුවෙමු. 

උෂ්ණත්ව ඉලක්කය ඉක්මවීම වැළැක්විය නොහැකියි? 

මේ සමුළුව ආරම්භ වීමට පෙර එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතනයකින් අනතුරු හැඟවීමක් සහිත වාර්තාවක් නිකුත් වී තිබේ. ඒ වාර්තාවට අනුව ලෝකයේ ඉහළ යන උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 1.5 මට්ටමට ඉක්මවා යා නොදී සීමා කළ හැකි ප්‍රායෝගික ක්‍රියාපටිපාටියක් මේ දක්වා නොමැත. මේ බව පෙන්වා දෙන්නේ එක්සත් ජාතීන්ගේ පරිසර වැඩසටහන (UNEP) මගින් නිකුත් කරන ලද වාර්තාවකිනි. එහි සඳහන් වන පරිදි පසුගිය වර්ෂයේ දේශගුණ සමුළුවෙන් පසුව, හරිතාගාර වායු විමෝචන අඩු කිරීම සඳහා ඒ ඒ රාජ්‍ය විසින් ලබා දී ඇති සැලසුම් ද මේ උෂ්ණත්ව ඉලක්ක අත්පත් කරගැනීම සඳහා “ප්‍රමාණවත් නොවේ”. ඒ නිසා උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම සෙල්සියස් අංශක 1.5 මට්ටමට සීමා කිරීම ඇත්තේ දැඩි අර්බුදයකය. ‘දේශගුණ හිදැස වාර්තාව 2022’ (Emission Gap Report 2022) නම් මේ වාර්තාව මගින් පෙන්වා දෙන්නේ අවශ්‍ය කරන විමෝචන ඉලක්ක හා සත්‍ය තත්ත්වය අතර වෙනසයි. ඊට අනුව කාබන් විමෝචන අඩු කිරීම සඳහා ඇති නව උත්සාහයන්ගේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 2030 වර්ෂය වන විට ලෝකයේ විමෝචන අඩු වන්නේ 1%ක් තරම් අඩු ප්‍රමාණයකිනි. මෙය අපේක්ෂිත ප්‍රමාණයට වඩා බෙහෙවින් අඩු නොසලකා හැරිය හැකි අගයයකි. 

ඉහත කී සෙල්සියස් අංශක 1.5 උෂ්ණත්ව ඉලක්කය අත්පත් කරගැනීමට නම්, වර්තමාන ප්‍රතිපත්ති අනුව 2030 වන විට විමෝචනය වනු ඇතැයි පුරෝකථනය කර ඇති හරිතාගාර වායු විමෝචන ප්‍රමාණය 45%කින් පමණ අඩු කළ යුතුය. එසේම උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම අංශක 2කට සීමා කිරීමට නම්, 2030 දී නිකුත්වනු ඇතැයි පුරෝකථනය කර ඇති හරිතාගාර වායු විමෝචන ප්‍රමාණය 30%කින් පමණ අඩු කළ යුතුය. මෙය පහසු කරුණක් නොවන බව පැහැදිලිය. ඒ සඳහා කටයුතු කළ නොහැකි වුවහොත් හා තත්ත්වය වෙනස් නොවුවහොත් මේ ශතවර්ෂය අවසානය වන විට ලෝකයේ උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 2.8කින් පමණ ඉහළ යා හැකිය. ඒ ඒ රටවල් පොරොන්දු වී ඇති, ජාතිකව නිර්ණය කළ දායකත්ව අතර ඇති සියලු ක්‍රියාමාර්ග ක්‍රියාත්මක කළ හැකි වුව ද ලෝකයේ උෂ්ණත්වය අංශක 2.4ත් 2.6ත් අතර ප්‍රමාණයකින් ඉහළ යා හැකිය. ඒ ඒ රටවල් ප්‍රකාශ කර ඇති, බාහිර මූල්‍ය ආධාර ලැබිය යුතු කොන්දේසි සහිත ක්‍රියාමාර්ග ද ක්‍රියාත්මක කළ හැකිවුවහොත් 2.4ක් ද, කොන්දේසි රහිත ක්‍රියාමාර්ග පමණක් ක්‍රියාත්මක කළහොත් 2.6ක් ද වශයෙනි. 

මේ වනවිට දන්නා පරිදි මේ සෙල්සියස් අංශක 1.5 සීමාව යනු දේශගුණ වෙනස් වීමේ බරපතළ අහිතකර බලපෑම් වැළැක්වීම නම් ලෝකයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම සීමා කළ යුතු අගය ලෙස පැරිස් දේශගුණ ගිවිසුම මගින් ද පිළිගැනෙන ඉලක්කයයි. එය අත්පත් කරගත නොහැකි නම් ඉලක්ක කරගත යුතු අගය ලෙස සඳහන් වන්නේ අංශක 2යි. එහෙත් ඉහත සඳහන් වාර්තාවේ එන අගයයන් ඒ දෙකම ඉක්මවා යයි. 

 මේ අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ මහලේකම් අන්තෝනියෝ ගුටරේස් බීබීසී නාලිකාව සමඟ සාකච්ඡාවකට එක්වෙමින් පවසා තිබුනේ ලෝකය දේශගුණ වෙනස්වීම කෙරේ නැවත අවධානය යොමු කළ යුතු බවයි. එසේ නැතහොත්, මහා ව්‍යසනයකට මුහුණ දීමට ලෝකය සූදානම් විය යුතු බව ද ඔහු සඳහන් කර ඇත. මේ අතර ඊජිප්තුවේ විදේශ අමාත්‍ය ෂාමි ෂුක්රි, ද ගාඩියන් පුවත්පතට පවසා තිබුනේ සෙල්සියස් අංශක 1.5 ඉලක්කය මේ වන විට අන් කවරදාටත් වඩා දුර්වල එකක් වී ඇති බවයි. ඔහු මේ සතියේ ඇරඹෙන දේශගුණ සමුළුවේ සභාපති ධූරය දැරීමට නියමිත පුද්ගලයාය. 

පිරිසිදු බලශක්තිය ශක්තිමත් වීම 

එහෙත් තවදුරටත් අපේක්ෂා තබාගත හැකි තත්ත්ව පිළිබඳව ද ඇතැම් වාර්තාවලින් පෙන්වා දී තිබේ. අන්තර්ජාතික බලශක්ති ආයතනයේ (IEA) ‘ජගත් බලශක්ති විමසුම 2022’ (World Energy Outlook 2022) නම් වාර්තාවෙන් පෙන්වා දෙන්නේ ලෝකය මේ අවස්ථාවේ දී මුහුණ දී ඇති තත්ත්වය වඩා තිරසර බලශක්ති පද්ධතියක් සඳහා යොමුවීමට අවස්ථාවක් බවයි. මේ වෙනස්කම් සඳහා බලපා ඇති මූලික සිදුවීම වන්නේ යුක්රේනයේ ඇති වී තිබෙන යුදමය තත්ත්වය නිසා ඇති වී තිබෙන බලශක්ති අර්බුදයෙයි. යුරෝපයේ මෙන්ම ලෝකයේ වෙනත් ප්‍රදේශවල දියුණු කාර්මික රටවල් ගණනාවක්ම පිරිසිදු බලශක්තිය සම්බන්ධ ආයෝජන ඉහළ නැංවීමේ ප්‍රතිපත්තියකට එළැඹීම මේ සඳහා උදාහරණ ලෙස ඒ වාර්තාවේ දක්වා තිබේ. මේ රටවල් අතර බ්‍රිතාන්‍යය හා ජපානය ද වේ. මෙසේ පිරිසිදු බලශක්තිය වෙත යොමු වීම හරිතාගාර වායු විමෝචන අඩු කිරීම සඳහා හේතුවක් ද වේ. 

මෙවැනිම තත්ත්වයක් ‘දේශගුණ ක්‍රියාකාරිත්වයේ තත්ත්වය’ (State of Climate Action 2022) නම් ලෝක සම්පත් ආයතනය (WRI) මගින් නිකුත් කර ඇති වාර්තාවක ද සඳහන් වේ. ඊට අනුව ප්‍රවාහන අංශයේ වඩා තිරසර ඉන්ධනවලට මාරුවීමක් දැකිය හැකිය. මේ පිළිබඳව එහි දැක්වෙන වැදගත් කරුණු කීපයක් මෙසේය. බලශක්ති උත්පාදනය සම්බන්ධව ගත් විට, 2019 හා 2021 වර්ෂ අතර කාලයේ දී ලෝකයේ සූර්යබලයෙන් සිදුවන විදුලි ජනනය 47%කින් ද, සුළං විදුලිබල ජනනය 31%කින් ද ඉහළ ගොස් තිබේ. එසේම ප්‍රහාන අංශයේ දී වෙනස්කම් ඇති වී තිබේ. 2021 වර්ෂයේ දී අලෙවි වූ කාර් රථ අතරින් 9%ක් පමණ විදුලියෙන් ධාවනය වන කාර් රථ වේ. මෙය පෙර වර්ෂයේ අලෙවි වූ ප්‍රතිශතය මෙන් දෙගුණයකි. එසේම 2021 වර්ෂයේ දී අලෙවි වූ මුළු බස් රථවලින් 44%ක් පමණ විදුලි බස් රථ වේ. 2013 දී මේ ප්‍රමාණය 2%ක් පමණ වූ නිසා දශකයක් ඇතුළත දස ගුණයකින් වර්ධනය වී තිබේ. කෙසේ වෙතත්, අප දැක් වූ මුල් වාර්තාවෙන් දැක්වෙන ආකරයට, මේ අපේක්ෂා සහගත පියවරවල පරිමාණය ඇති වී තිබෙන අර්බුදයට ප්‍රමාණවත් ද යන්න මෙම වාර්තාවෙන් ද පෙන්වා දී තිබේ. 2030 වන විට පැරිස් ගිවිසුමේ ඉලක්ක වෙත යෑමට නම් ඒ සඳහා සිදුකරන බොහෝ කාර්ය වේගවත් කළ යුතු මෙහි ද දක්වා තිබේ. 

මූලාශ්‍රය 

 The Closing Window – Climate crisis calls for rapid transformation of societies (Emission Gap Report 2022), www.unep.org/resources/emissions-gap-report-2022 

State of Climate Action 2022, https://www.wri.org/research/state-climate-action-2022 

World Energy Outlook 2022, https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2022