ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 09.11.2016
(Vidusara, 09.11.2016, Model projects for a sustainable world) http://www.vidusara.com/2016/11/09/feature2.html
තිරසර සංවර්ධනය යනු නූතන ලෝකයේ අනාගතය සඳහා පදනම් කරගත යුතු මාර්ගය ලෙස වඩාත් පුළුල්ව පිළිගැනෙන ක්‍රමවේදයයි. තිරසර සංවර්ධනය සඳහා විවිධ අර්ථදැක්‌වීම් ඇතත්, වඩාත් පිළිගත් අර්ථදැක්‌වීම අනුව තිරසර සංවර්ධනය යනු අනාගත පරපුරේ අවශ්‍යතා සඳහා භාවිත කිරීමට බලපෑමක්‌ නො වන ආකාරයෙන් වර්තමාන අවශ්‍යතා සපුරාලන සංවර්ධනයයි. එය වර්තමාන පාරිසරික අර්බුදය සඳහා විසඳුම ලෙස ලෝකය විසින් අනුමත කරන ලද ක්‍රමවේදයකි. මේ වන විට සියලු ජාත්‍යන්තර සැලසුම් සකස්‌ වන්නේ තිරසර සංවර්ධනය හා ඊට අදාළ වෙනත් සංකල්ප කේන්ද්‍ර කරගෙන ය. තිරසරභාවය යනු ලෝකයේ අනාගතය බව මේ අනුව පැහැදිලි ය.
තිරසර සංවර්ධනය සඳහා යොදාගත යුතු ක්‍රියාමාර්ග මොනවා ද යන්න ගැන කලක පටන් ලෝකයේ උනන්දුව යොමු ව ඇත. මේ වන විට දැකිය හැකි ගැටලු සඳහා විසඳුම් ලෙස ලෝකය පුරා විවිධ ස්‌ථානවල විවිධ ආකාරයේ කටයුතු ක්‍රියාත්මක වේ. මේ අතරින් සමහරක්‌ රාජ්‍ය මට්‌ටමින් දියත් කරනු ලබන විවිධ පරිමාණයේ වැඩසටහන් හා ව්‍යාපෘති වේ. එහෙත් ඇතැම් කටයුතු ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන්නේ එම ගැටලුවලට මුහුණ දී ඇති ප්‍රජාව විසින් ම ය. ඒවා ප්‍රජා පාදක හෝ ප්‍රජා මූලික ව්‍යාපෘති ලෙස හැඳින්විය හැකි ය.
මේ ආකාරයෙන් අනාගත පරිසරයේ යහපැවැත්ම සඳහා සාර්ථක පූර්වාදර්ශ ලෙස යොදාගත හැකි ප්‍රජා මූලික ව්‍යාපෘති හඳුනාගැනීම සඳහා ගත් උත්සාහයක ප්‍රතිඵල ලෙස පළ වූ පර්යේෂණ පත්‍රිකාවක්‌ පසුගිය දා නිකුත් විය. ඊට අනුව මේ ප්‍රජා මූලික ව්‍යාපෘති අතර ඇති ඵලදායී නිදසුන් යහපත් මානව යුගයේ යහපත් තත්ත්වයක්‌ ඇති කරගැනීම සඳහා යොදාගත හැකි ය.
යහපත් මානව යුගය
මේ අධ්‍යයනයේ යෙදුණු පර්යේෂකයන් විසින් "යහපත් මානව යුගයක බීජ" (seeds of good anthropocene) නම් වෙබ් අඩවියක්‌ වෙත යොමු කරන ලද ලෝකය පුරා ක්‍රියාත්මක වූ විවිධ ප්‍රජා මූලික ව්‍යාපෘති පිළිබඳව අවධානය යොමු කර ඇත. මේ සඳහා ජාත්‍යන්තර සහභාගිත්ව ක්‍රමවේදයක්‌ අනුව ව්‍යාපෘති තොරතුරු ලබා දිය හැකි ය. එහි දී මේ බීජ නිර්වචනය කර ඇත්තේ වර්තමාන ලෝකයේ ප්‍රමුඛව දැකිය නොහැකි, එහෙත් අවම වශයෙන් මූලාකෘති ලෙස හෝ දැනටමත් ක්‍රියාත්මක වන මුල්පිරීම් (initiatives) වේ. මේවායින් පාරිසරික තත්ත්වයට මෙන්ම මිනිසුන් ගේ යහපැවැත්ම සඳහා ද බලපෑමක්‌ වීම ඒවායේ මූලික සුදුසුකමක්‌ විය. මීට සමාජයීය, තාක්‌ෂණික, ආර්ථික හෝ සමාජ-ආර්ථික ක්‍රමවේද අයත් වන අතර විවිධ දර්ශන, වටිනාකම් හා කලාප නියෝජනය කරන ඒවා ද විය.
මේ වෙබ් අඩවියට ලැබුණු මුල්පිරීම් අතරින් වැඩි ප්‍රමාණය විවිධ ආකාරයේ සමාජ-පාරිසරික ව්‍යාපෘති පිළිබඳ වූ ඒවාය. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත්, පාරිසරික පියසටහන අඩු කිරීම සඳහා හේතු වන තාක්‌ෂණය හා සැකසුම, ජෛව විවිධත්ව සංරක්‌ෂණය හා සම්පත් කළමනාකරණයේ තත්ත්වය වැඩි දියුණු කිරීමට හේතු වන ක්‍රියාමාර්ග, ආහාර නිෂ්පාදනයේ තිරසරභාවය ළගා කරන උපක්‍රම ආදිය වඩාත් වැදගත් සේ සැලකිය හැකි ය. එසේ ම සම්පත්, අධ්‍යාපනය හා බලය සඳහා සමාන ප්‍රවේශයක්‌ ඇති කිරීම, තිරසරභාවය හා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාර, අධ්‍යාපන ප්‍රතිසංස්‌කරණ වැනි කරුණු මෙන්ම විවිධ විශේෂිත ගැටලු සඳහා වූ විසඳුම් ආදිය ද මේ මුල්පිරීම් අතරට ඇතුළත් වී ඇත. මේවා ජගත් මට්‌ටමින් ක්‍රියාත්මක වූ ඒවා බැවින් ඒවායේ ඇති පුළුල් ස්‌වභාවය පිළිබඳව අමුතුවෙන් කිව යුතු නො වේ.
මෙසේ ලැබුණු මුල්පිරීම් සියයක්‌ පිළිබඳව මේ පර්යේෂකයන් පිරිස විශ්ලේෂණය කළ අතර එහි දී හෙළි වූ කරුණු අනුව මේ ප්‍රජා මූලික ව්‍යාපෘතිවලින් යහපත් ආදර්ශයක්‌ ලෙස යොදාගත හැකි ආකාරයේ ව්‍යාපෘති හඳුනාගෙන තිබේ. මේ ආදර්ශ ලෙස යොදාගත හැකි ව්‍යාපෘති අයත් වන මූලික විෂය හයක්‌ මෙහි දී ඔවුන් හඳුනාගෙන ඇත.
01. කෘෂි පරිසර විද්‍යාව (Agroecology) - මෙවැනි ව්‍යාපෘති මගින් ක්‍රියාත්මක කරන්නේ සමාජ-පාරිසරික විද්‍යාත්මක ප්‍රවේශයක්‌ මගින් ආහාර නිෂ්පාදනය කිරීමයි. මේ සඳහා නිදසුනක්‌ ලෙස ජපානයේ ක්‍රියාත්මක සටොයාමා (Satoyama) ව්‍යාපෘතිය දක්‌වා ඇත. අදාළ ව්‍යාපෘතියේ දී නාගරික ප්‍රජාව ග්‍රාමීය ප්‍රජාව හා එක්‌ ව ඌන භාවිතයක්‌ ඇති කෘෂි පරිසර පද්ධති වගාව සඳහා උපරිම වශයෙන් යොදාගැනීම සිදු වේ. එහි දී මූල්‍ය සහාය, ස්‌වෙච්ඡා දායකත්වය හා ගොවිපොළේ නැවතී සේවය කිරීම වැනි පියවර යොදාගෙන ඇත.
02. හරිත නාගරිකත්වය (green urbanism) - මෙවැනි ව්‍යාපෘතිවල දී සිදු කරන්නේ නාගරික ප්‍රදේශවල ස්‌වාභාවිකත්වය හා ජීවත්වීමට ඇති හැකියාව (Iiveability) ඉහළ නංවන ව්‍යාපෘති ය. මේවාට නිදසුනක්‌ ලෙස ඔවුන් දක්‌වා ඇත්තේ නිව්යෝක්‌හි ක්‍රියාත්මක කර ඇති ව්‍යDපෘතියකි. එහි දී සිදු කර ඇත්තේ අත්හැර දමන ලද දුම්රිය මාර්ගයක දේශීය ශාක විශේෂ වගා කරමින් සෞන්දර්යය, අධ්‍යාපනය හා විවේකය සඳහා වූ පරිසරයක්‌ නිර්මාණය කරන ලද ව්‍යාපෘතියකි.
03. අනාගත දැනුම (future knowledge) - මෙහි දී අදහස්‌ කරනු ලබන්නේ නව දැනුම හා අධ්‍යාපනය වෙත යොමු ව ඇති ව්‍යාපෘති වේ. උදාහරණයක්‌ ලෙස දක්‌වා ඇති, දකුණු අප්‍රිකාවේ ක්‍රියාත්මක කරන ව්‍යාපෘතියක්‌ මගින් ප්‍රථම උපාධි මට්‌ටමේ දී සංරක්‌ෂණය පිළිබඳව කුසලතා ලබා දීම සිදු කරනු ලැබේ.
04. නාගරික පරිවර්තනය (urban transformation) - නාගරික පරිවර්තනය යන්නෙන් අදහස්‌ කරන්නේ නාගරික අවකාශය තුළ නව්‍ය වූ සමාජ පාරිසරික සම්බන්ධතා ඇති කිරීම අරමුණු කරගත් ව්‍යDපෘති වේ. මේ සඳහා නිදසුනක්‌ ලෙස දක්‌වා ඇත්තේ හිමාලය ප්‍රදේශයේ ක්‍රියාත්මක වූ ව්‍යDපෘතියකි. එය සුක්‌නා නම් විලක්‌ ගොඩ වීම වළක්‌වා ලූ අතර, වැසි ජලය රැස්‌ කිරීම වැනි කටයුතු ගැන අවධානය යොමු කරන ලද ප්‍රකට ව්‍යාපෘතියකි.
05. සාධාරණ අනාගතය (fair futures) - මේ ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක වන්නේ තීරණ ගැනීමේ දී වඩාත් සාධාරණ වූ තත්ත්වයක්‌ ඇති කිරීම සඳහා ය. ජර්මනියේ පිහිටි ලුනේබර්ග් නම් වූ නගරයක්‌ ජීවත් විය හැකි, තිරසර හා සාධාරණ නගරයක්‌ බවට පත් කිරීම අරමුණු කරගත් ව්‍යාපෘතියක්‌ මේ සඳහා නිදසුන් සේ දක්‌වා ඇත.
06. තිරසර අනාගතය (sustainable futures) - මේ වර්ගයට අයත් ව්‍යාපෘති ලෙස දක්‌වා ඇත්තේ වඩා සාධාරණ හා තිරසර අනාගතයක්‌ නිර්මාණය කිරීම සඳහා ක්‍රියාත්මක සමාජ ව්‍යාපාර ය. මීට නිදසුනක්‌ ලෙස, ඇමෙරිකාවේ 2010 දී ආරම්භ කරන ලද ෆාම් හැක්‌ ව්‍යාපෘතිය දක්‌වා ඇත. එහි දී ආහාර නිෂ්පාදනය සම්බන්ධ හා තිරසර කෘෂිකර්මය හා සම්බන්ධ නව්‍ය යෙදවුම් ආදිය පිළිබඳව අදහස්‌ හුවමාරු කරගැනීම සඳහා අන්තර්ජාලය යොදාගැනීම සිදු වේ.
මේ අධ්‍යයනය මගින් පෙන්වා දෙන්නේ අපේ අනාගතය අයහපත් හා අසුබවාදී එකක්‌ ලෙස පෙනුණ ද, අපට අනාගතය ගැන සුබවාදී අපේක්‌ෂාවක්‌ තබාගත හැකි ආකාරයේ මුල්පිරීම් ද ලෝකයේ දැකිය හැකි බවයි. මේවායේ ඇති තවත් වැදගත්කමක්‌ වන්නේ ඒවා බිම් මට්‌ටමෙන් ආරම්භ වී ඇති දේ වීම නිසා ය. එහෙත් ඒවාට අප සිතන, අප කරන කටයුතු, හා ඒ කටයුතු සිදු කරන ආකාරය වෙනස්‌ කිරීමේ හැකියාවක්‌ තිබේ. මේවා ආදර්ශයට ගැනීමෙන් මිනිසුන් හා පරිසරය අතර වර්තමානයේ ඇති නිෂේධනීය සම්බන්ධතාව වෙනස්‌ කිරීමට හැකියාව ඇති බව මේ පර්යේෂකයෝ පෙන්වා දෙති. ඔවුන් ගේ අදහස වන්නේ මෙවැනි ව්‍යාපෘතිවල ඇතැම් අංශ එක්‌ ව හෝ තනි තනියෙන් හෝ යොදාගැනීමෙන් වඩා යහපත් හා තිරසර වූ අනාගතයක්‌ ගොඩනැගිය හැකි බව ය.
මිනිසුන් හා සොබාදහම අතර වඩා යහපත් සම්බන්ධයක්‌ ඇති කරගැනීමේ ක්‍රමවේද, අලුතින් සිතීම හා නව්‍ය වූ අදහස්‌ සහිත මුල්පිරීම් හා ආදිය ඇති වන්නේ වර්තමාන අර්බුදයෙන් ජයගැනීම සඳහා වූ විසඳුම් ලෙස ය. මේ නව දැක්‌මක්‌ සහිත නිර්මාණ තිරසරභාවය සඳහා පරිවර්තනය වීමේ දී අතිශයින් වැදගත් වූ කාර්යයකි. මේ ආකාරයෙන් නව්‍ය ක්‍රමවේද හෝ නිදසුන් ලෙස ඉදිරිපත් ව ඇත්තේ ඇතැම් විට අතීතයේ පැවැති ක්‍රමවේදයක්‌ හෝ නිදසුනක්‌ හෝ විය හැකි ය. මේවා ගැන අවධානය යොමු කිරීම වැදගත් ලෙස මේ පර්යේෂකයන් විසින් දක්‌වන්නේ මේ වන විට ද ක්‍රියාත්මක කර ඇති එවැනි නිදසුන් වර්ධනය කිරීම, අප තවමත් නො දන්නා අයහපත් බලපෑම්වලට විසඳුම් සෙවීමට වඩා ප්‍රායෝගික වන නිසා ය. උක්‌ත මුලපිරීම් "යහපත් මානව යුගයක බීජ" ලෙස ඔවුන් හඳුන්වා දී ඇත්තේ ඒ නිසා ය.
තිරසරභාවයේ ආදර්ශ ලෙස
මේ අධ්‍යයනයෙන් පෙනී යන්නේ මෙවැනි යහපත් හා ඵලදායක ලෙස යොදාගත හැකි මුල්පිරීම් ලෝකය පුරා ම ක්‍රියාත්මක වන බවයි. ඒවා ලෝකයේ වෙනත් ප්‍රදේශවල ද ආදර්ශ ලෙස යොදාගත හැකි ඒවා ය. එහෙත් උක්‌ත අධ්‍යයනයේ දී අවධානය යොමු කර ඇත්තේ එවැනි මුල්පිරීම් කිහිපයක්‌ පිළිබඳව පමණක් බව පෙනේ. ලෝකයේ විවිධ රටවල මෙවැනි සාර්ථක මුල්පිරීම් සාර්ථක ලෙස දියත් කර ඇති බවට සැකයක්‌ නැත. එසේ ම ඇතැම් එවැනි ව්‍යාපෘතියක්‌ අදාළ රටවල පවත්නා දේශීය තත්ත්වයට සරිලන ආකාරයෙන් සැලසුම් කරන ලද ව්‍යාපෘති වේ. ඒවා වෙනත් රටකට හෝ සමාජයකට නො ගැලපිය හැකි ය. අනෙක්‌ අතට ලෝකයේ එක්‌ තැනක සාර්ථකව දියත් කරන ලද ව්‍යාපෘතියක්‌ තවත් තැනක ඒ ආකාරයෙන් ම සාර්ථකව දියත් කිරීමට නොහැකි විය හැකි ය.
මේ ආකාරයට තිරසරභාවය සඳහා හේතු වන නව්‍ය හා තිරසර ආකාරයේ ආදර්ශ ලෙස සැලකිය හැකි ප්‍රජා මූලික වැඩසටහන් හා ව්‍යDපෘති අපේ රටේ ද ක්‍රියාත්මක ව ඇත. එවැනි ඇතැම් කටයුතු අතීතයේ පටන් මෙරට පැවැති දේ නැවතත් යොදාගැනීමකි. මේ සඳහා ඇති හොඳ ම නිදසුන වන්නේ අපේ රටේ අතීතයේ පටන් පැවැති ගොවිතැන් ක්‍රම හා පැරැණි භෝග වර්ග යළිත් යොදාගැනීමයි. එහෙත් ඒවා හඳුන්වා දීම සඳහා "කාබනික" ගොවිතැන වැනි නවීන වදන් භාවිතයට ගෙන ඇත. අද ක්‍රමයෙන් ජනප්‍රිය වෙමින් ඇති මේ ගොවිතැන් ක්‍රම නැවත පුනරුදයක්‌ ලබන්නේ වැඩි වශයෙන් ප්‍රජා මූලික කටයුතු හා ව්‍යාපෘති ලෙස ය. ගොවිතැන හැර විවිධ විෂය හා සම්බන්ධ ව ද මෙවැනි ව්‍යාපෘති දියත් ව ඇතත්, එහෙත් ඒවා සම්බන්ධ ව රටේ අවධානය යොමු ව ඇත්තේ අඩු වශයෙනි. අනෙක්‌ අතට, එවැනි ඇතැම් ව්‍යාපෘතිවලින් හඳුන්වා දුන් කටයුතු අඛණ්‌ඩව ක්‍රියාත්මක කිරීමේ දී ගැටලු ඇති වූ අවස්‌ථා ද ඇති බව අප අමතක නො කළ යුතු ය.
මූලාශ්‍රය : පර්යේෂණ පත්‍රිකාව - Frontiers in Ecology and the Environment, DOI:
10.1002/fee.1309"යහපත් මානව යුගයක බීජ" වෙබ් අඩවිය -
https://goodanthropocenes.net
http://www.vidusara.com/2016/11/09/feature2.html
:-D