‘ග්‍රේටා තුන්බර්ග් සාධකය’

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 2020.09.02, පි. 5 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2020/09/02/feature1.html





පසුගිය දෙවසරක පමණ කාලයේ දී ලෝකයේ පරිසර හා සම්බන්ධව ග්‍රේටා තුන්බර්ග් ගැන කතා නොකළ ප්‍රධාන පෙළේ ජනමාධ්‍යයක් නොමැති තරම්ය. ස්වීඩනයේ ජීවත් වූ පහළොස් හැවිරිදි පාසල් දැරියක වූ ඈ උපතින් වර්ධනය හා සම්බන්ධ ගැටලුවකින් ද යුක්ත වූ තරුණියක විය. දේශගුණ වෙනස් වීම සම්බන්ධව එරට ගෙන තිබූ පියවර ප්‍රමාණවත් නොවන බව හඳුනාගත් ඈ ඒ සම්බන්ධව ක්‍රියාකාරී වීම සඳහා අලුත් මගක් ගත්තාය. ඇය මුලින්ම ප්‍රකට වූයේ සිකුරාදා දිනවල දී පාසල වර්ජනය කරමින් එරට පාර්ලිමේන්තුව අසළ තනිවම සිදු කළ උද්ඝෝෂණයත් සමගිනි. ඒ 2018 වර්ෂයේ අගෝස්තු මාසයේදීය. මේ පාසල් වර්ජනය හා ඒ සමඟාමීව ආරම්භ වූ උද්ඝෝෂණ මාලාව කෙටි කාලයක් ඇතුළත ලෝකයේ බොහෝ රටවල්වලට ව්‍යාප්ත විය. 2019 මාර්තු 15 දින පැවැති පාසල් වර්ජනයට රටවල් 120කට අයත් මිලියන 1.6ක පමණ සිසු පිරිසක් සම්බන්ධ වූ බවට ගණනය කර තිබෙයි. කලක් තිස්සේ අඩාල වෙමින් තිබූ පරිසර ක්‍රියාකාරිත්වයට නව පණක් ලබාදීමට මෙයින් හැකි විය.

2015 වර්ෂයේදී දේශගුණ වෙනස් වීම පාලනය කිරීම අරමුණු කරගෙන පැරිස් ගිවිසුම ඇතිකරගත් නමුත් ඒ සම්බන්ධව ලෝකයේ රටවල් ගෙන තිබූ පියවර ප්‍රමාණවත් බව කලක සිට පැහැදිලිව තිබිණි. විශේෂයෙන් ඒ ගිවිසුම යටතේ ලෝකයේ එක් එක් රටවල් ස්වේච්ඡාවෙන් සිදුකරන්නට පොරොන්දු වී තිබූ හරිතාගාර වායු සීමා කිරීම් ප්‍රමාණවත් නොවන බව පැහැදිලිව තිබිණි. එහෙත් ලෝක දේශපාලන නායකත්වය කල් මරමින් සිටියා මිස එතරම් සාධනීය පියවරක් ගැනීමට යොමු වූ බවක් ද දැකිය නොහැකි විය.

එවැනි තත්ත්වයකදී ලෝකයේ අවධානය යළිත් මේ බරපතළ ගැටලුව වෙත යොමුකරවීමට එම උද්ඝෝෂණ මාලාව මෙන්ම මේ කාලයේම ආරම්භ වූ තවත් උද්ඝෝෂණ හා සංවිධානගත කටයුතු ද මීට බලපා තිබිණි. ග්‍රේටා තුන්බර්ග් විසින් කළ පෙලඹවීම ඒ අතරින් කැපී පෙනෙන්නකි. මීට ට්විටර් හා වෙනත් සමාජ මාධ්‍ය ඔස්සේ පුළුල් ප්‍රචාරයක් ලැබිණි. මේ සමඟම ග්‍රේටා තුන්බර්ග් ජගත් පරිසරවේදිත්වයේ සංකේතයක් බවට පත් විය. ඇය අනාගත පරපුරේ පරිසර ක්‍රියාකාරිත්වයේ හඬ වූවාය. මේ සමඟ ඇයට ජගත් මට්ටමේ සමුළු ආදියට සම්බන්ධ වීමට මෙන්ම ඇතැම් සමුළු ආමන්ත්‍රණය කිරීමට ද හැකි විය. ඈ සිදු කළ කතා මෙන්ම පළ කළ විවිධ අදහස්වල කැපී පෙනෙන පාරිසරික පණිවුඩයක් අන්තර්ගත විය. ඒ මූලික වශයෙන් දේශගුණ වෙනස් වීම සම්බන්ධයෙනි.

ඇගේ ක්‍රියාකාරිත්වය අනුව ඇය ලෝකයට කිසියම් බලපෑමක් කළ බව පෙනෙයි. එය අද වන විට හඳුන්වනු ලබන්නේ ‘ග්‍රේටා තුන්බර්ග් සාධකය’ (Greta Thunberg Effect) හෝ ‘ග්‍රේටා සාධකය' (Greta Effect) යනුවෙනි. මුලින්ම පුවත්පත් මගින් හඳුන්වා දෙන ලද බවක් පෙනෙන මේ යෙදුම ගැන බොහෝ දේ ලියැවී ඇති අතර, ඒ සම්බන්ධව යම් යම් පර්යේෂණවල විෂය බවට ද පත්ව ඇත. මේ අනුව ඇගේ බලපෑම අංශ දෙකක් ඔස්සේ දැක්වීමට හැකි බව අපට පෙනෙයි. ඒ ව්‍යාපාර හා තනි පුද්ගලයන් පරිසරය සම්බන්ධව ගත් පියවර හා පරිසර ක්‍රියාකාරිත්වය කෙරේ ඇති කර තිබෙන බලපෑම ලෙසය.

පරිසරය සම්බන්ධව ගත් පියවර

විවිධ ව්‍යාපාර හා පුද්ගලයින් විසින් සිය කාබන් විමෝචන අවම කරගැනීම සඳහා කාබන් හිලව් කිරීමේ (carbon offsetting) ව්‍යාපෘවල සිදුකරන ආයෝජන පසුගිය කාලයේදී ඉහළ ගොස් ඇත. ඒ ආයෝජන වැඩි වශයෙන් සිදුවන්නේ දියුණු වන රටවලය. මේ ගැන කටයුතු කරන සංවිධාන පෙන්වා දෙන පරිදි, මෑත වසර එකහමාරක පමණ කාලයේදී එවැනි ආයෝජන සිව් ගුණයකින් පමණ ඉහළ ගොස්ය. ක්ලයිමේට් කෙයාර් (ClimateCare) හා ක්ලියිමේට් ස්ටුවර්ට්ස් (Climate Stewards) වැනි සමාගම් හා සංවිධාන මේ බව වාර්තා කර තිබෙයි. මේ අතර තනි තනි පුද්ගල සහභාගිත්වය වඩාත් පැහැදිලිව ඉහළ ගොස්ය.

කාබන් හිලව් කිරීමේදී සිදුවන්නේ කිසියම් ආයතනයක හෝ පුද්ගලයකුගේ කටයුතු නිසා සිදුවන කාබන් විමෝචන ප්‍රමාණයට සමාන විමෝචන ප්‍රමාණයක් පරිසරයෙන් ඉවත් කිරීමට හෝ පරිසරයට එක්වීම වැළැක්විය හැකි ව්‍යාපෘතියකට ගෙවීමක් කර කාබන් අයක් (carbon credit) මිල දී ගැනීමයි. මෙය තරමක් විවාදාත්මක වන්නේ එමගින් මුලින් පවසන තැනැත්තා තම කාබන් විමෝචනවල අඩු කිරීමක් සිදුනොකරන නිසාය. වෙනත් තැනක කාබන් විමෝචන ඉවත් කිරීමට හෝ නිකුත්වීම වැළැක්වීමට පියවරක් ගැනීම මෙහිදී සිදුවේ. මේ කාබන් වෙළෙඳාම මුළුමනින්ම පාහේ ස්චේඡාවෙන් සිදුවන මෙන්ම ස්ථිර මිලක් නියම වී නොමැති එකකි.

කාබන් හිලව් කිරීමට යොමු වීමේ දැකිය හැකි මෙම ඉහළ යෑම සඳහා හේතුවක් ලෙස ලෝකයේ දැකිය හැකි විවිධ උද්ඝෝෂණ නිසා සිදු වූ දැනුවත්භාවය හේතු වූ බව මේ සංවිධානවල අදහසයි. ඉන් එකක් වන්නේ ග්‍රේටා බලපෑමයි. එසේම මෑත දී ඇති වූ වඳවීමේ කැරැල්ල (Extinction Rebellion), පාසල් වර්ජන ආදිය ද මීට බලපා ඇති බව ඔවුන්ගේ අදහසයි. කොවිඩ් 19 මගින් ලෝකයේ කටයුතු අක්‍රිය කිරීමට පෙර පැවැති සමීක්ෂණයක දී හෙළිව තිබුණේ 2020 වර්ෂයේදී සිය පරිසර ක්‍රියාකාරකම් ඉහළ නැංවීමට විවිධ ආයතන අපේක්ෂා කරන බවයි. විශේෂයෙන් පාරිසරික ඉලක්ක අත්පත් කරගැනීම ඒ අතර වෙයි. මේ සමාගම් ප්‍රධානීන් තුළ පරිසරය හා දේශගුණ වෙනස් වීම ගැන කටයුතු කිරීමට උනන්දුවක් ඇති වීමට බලපෑමක් කළ පුද්ගල චරිතය ලෙස බොහෝ අය දක්වා ඇත්තේ ග්‍රේටා තුන්බර්ග්ගේ ක්‍රියාකාරිත්වයයි. ඒ නිසා ඔවුන් තුළ ඇති වූ පෙළඹවීමය

පරිසර ක්‍රියාකාරිත්වයට බලපෑම

මේ අතර ග්‍රේටාගේ ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා පරිසරය සම්බන්ධය ක්‍රියාකාරී වීම ලෝකය පුරා දැකිය හැකිය. ඒ සඳහා උත්ප්‍රේරකය වී ඇත්තේ ඇයගේ ක්‍රියාකාරිත්වයයි. එවැනි නිදසුන් රැසක් පසුගිය කාලයේ පුවත්පත් හා වෙබ් මාධ්‍ය ඔස්සේ වාර්තා විය.

තරුණ ගැහැණු ළමුන් සංවිධානාත්මකව පරිසරය සම්බන්ධව ක්‍රියාකාරී වීම මෑත කාලයේ ඉහළ ගොස් ඇති බව ෆෝබ්ස් සඟරාව වාර්තා කරයි. පරිසර සටන්කාමීන් (eco-warriors) ලෙස ඔවුන් ඉදිරිපත් වීම ඉහළ යෑමට හේතුව වන්නේ ග්‍රේටාගේ බලපෑම විය හැකි බව ඒ ගැන අදහස් දක්වන අය පෙන්වා දී තිබෙයි.

එමෙන්ම මාර්ගගත () හෙවත් අන්තර්ජාලය හරහා සිදුකරන සමාජමය සක්‍රිය වීමේ ක්‍රියාකාරකම් ද ඉහළ ගොස් ඇත. තරුණ පරපුරට තොරතුරු තාක්ෂණය යොදාගන්නා ආකාරය ගැන බ්‍රිතාන්‍යයේ සිට ක්‍රියාත්මක ෆියුචර් මේකර්ස් (FutureMakers) නම් වැඩසටහනකින් පෙනීගොස් ඇත්තේ ඊට සහභාගිවන පිරිස් අතර, දේශගුණ වෙනස් වීම ගැන කටයුතු කිරීම කැපී පෙනෙන ලෙස ඉහළ ගොස් ඇති බවයි. මේ අතර බ්‍රිතාන්‍යයේ මාධ්‍ය නියාමන ආයතනයක් වන ඔෆ්කොම් (Ofcom) ආයතනයේ සමීක්ෂණයකින් හෙළි වී ඇති පරිදි 2019 වර්ෂයේදී ළමුන් වැඩි පිරිසක් සිය සමාජමය ක්‍රියාකාරිත්වය සඳහා සමාජ මාධ්‍ය පුළුල් ලෙස යොදාගෙන ඇත. මෙය හුදෙක් පරිසරය පමණක් නොව වෙනත් කරුණු සම්බන්ධව ද දැකිය හැක්කකි.

සම්මාන හා විවේචන‌

ග්‍රේටා තුන්බර්ග් සිදු කළ කාර්යය නිසා ඇයට බොහෝ සම්මාන පවා හිමි විය. නිදසුනක් ලෙස ගතහොත්, රාජකීය ස්කොට් භූගෝලවිද්‍යා සංගමයේ (Royal Scottish Geographical Society) ගෞරවනීය අධිසාමාජිකත්වයක් (honorary fellowship) ඇයට හිමි විය. එසේම ටයිම් සඟරාවෙන් තෝරාගන්නා ලෝකයේ වඩාත් බලපෑමක් කළ හැකිපුද්ගලයින් 100 දෙනා (100 most influential people) අතරට මෙන්ම වසරේ පුද්ගලයා බවට පත් වූ ලාබාලතම පුද්ගලයා (Time Person of the Year) බවට ද පත්වීමට ඇයට හැකි විය. එසේම ෆෝබ්ස් සඟරාව විසින් නම් කළ ලෝකයේ වඩාත්ම බලවත් කාන්තාවන් 100දෙනා අතර (Forbes list of The World's 100 Most Powerful Women) ඇය සිටියි. එසේම 2019 හා 2020 නොබෙල් සාම ත්‍යාගය (Nobel Peace Prize) සඳහා යෝජනා වූ නම් අතර ඇගේ නම ද වෙයි. තවත් බොහෝ සම්මාන ද ඇය සතු විය.

කෙසේ වෙතත් ඇයට ඇතැම්විට චෝදනා ද එල්ල විය. ඒ අතර පාසල්වර්ජනය කිරීම, ඇගේ ලාබාල වයස වැනි කරුණු දැකිය හැකි විය. එසේම දේශගුණ සංශයවාදී අදහස් ඇති අයද ඇයට විවේචන එල්ල කර තිබිණි. ග්‍රේටාව විවේචනය කළ එක් ප්‍රකට චරිතයක් වූයේ ඇමරිකානු ජනාධිපති ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප්ය.

මෙසේ ග්‍රේටා සම්බන්ධ ඍණාත්මක අදහසක් ඇති පිරිස් සම්බන්ධව අවධානය යොමු කළ එක් අධ්‍යයනයකට අනුව ඒ විවේචන සඳහා හේතු වී ඇත්තේ දේශගුණ වෙනස් වීම සම්බන්ධව විවේචකයන් තුළ ඇති සංශයවාදී අදහස් පමණක් නොවේ. ඔවුන් සමාජ කරුණු ගැන දක්වන සෙසු ආකල්ප ද හේතු වී ඇත. නිදසුනක් ලෙස ගතහොත් ඇය කාන්තාවක වීම හා ඇගේ ලාබාල වයස ද මේ විවේචන එල්ල කළ අයගේ අකමැත්ත සඳහා හේතු වී ඇත! මේ අධ්‍යයනය ඇය හා ඇයගේ කටයුතු සම්බන්ධව සිදුකරන ලද මාස 14ක ඇමරිකානු හා ස්වීඩන ට්විටර් පණිවුඩ හා ඒවායේ හිමිකරුවන්ගේ පැතිකඩ (profile) තොරතුරු ‌යොදාගනිමින් සිදුකරන ලද්දකි. එහිදී සලකා බලා ඇති එක් අංශයක් වී ඇත්තේ ඔවුන්ගේ පසුබිම හා වෙනත් සමාජ කරුණු ගැන දක්වන අදහස්ය. එසේම මෙම අධ්‍යයනයේදී පෙනී ගොස් ඇති තවත් කරුණක් නම් ඇය විසින් කළ බලපෑම ඉහළ නැංවීමට විවිධ නළු නිලියන් හා වෙනත් ජනප්‍රිය පුද්ගලයන් විසින් කළ බලපෑම ද විශාල බවයි. (මූලාශ්‍රය - DOI: Sustainability, DOI:10.3390/su12072707)

ග්‍රේටා තුන්බර්ග් පසුගියදා යළි පාසල් ගියාය. ඒ සිය පාසල් ගමන වසරකට අධික කාලයක් නවතා තැබීමෙන් පසුවය. ඈත දහහත් හැවිරිදි වයසේ පසුවන්නියකි. මීට පෙරද තරුණ පරිසර ක්‍රියාකාරිකයන් මෙසේ සක්‍රියව දායක වී ඇත. ඇතැමුන් එක්සත් ජාතීන්ගේ සමුළුද අමතා ඇත. එහෙත් ග්‍රේටා තරම් ඉදිරියට ගිය අය අල්පය. එසේම ඇයගේ කියාදෙන තවත් දෙයක් වන්නේ තමන් ලෝක ප්‍රකට තරුවක් වුවද අධ්‍යාපනය අත් නොහල යුතු බවයි. කෙසේ වෙතත් දේශගුණ වෙනස් වීම හා පරිසරය ගැන ග්‍රේටාය කළ හැකි තවත් දේ ඇති බව සිතේ.

ඡායාරූපය - European Union 2020 – Source: EP