හිතුවත් නැතත් අවුරුද්දට වැඩ කළ අම්මා...

මේ අවුරුද්දේ ෆේස්බුක් එකේ දුටු එක් පෝස්ට් එකක තිබුණා "හිතුනොත් අවුරුද්ද දවසෙත් වැඩට යනවා" කියලා. ඒකෙදි මට මතක් උනේ, එයා හිතුවත් නැතත්, කැමති උනත් නැත්, බොහෝ අලුත් අවුරුදු දවස්වල වැඩකරන්න සිදු වූ අපේ අම්මාවයි.

ඒ අපි කොළඹ ආවට පස්සේ අම්මා කළුබෝවිල රෝහලේ සේවය කරන්න යන කාලේ - ඒ කියන්නේ 1978-2000 කාලය අතරයි. සෞඛ්‍ය සේවයේ රාජකාරි අනුව ඔවුන් ඕනම දවසක රෝහලේ සේවයේ ඉන්න ඕන. අපේ අම්මා පවුල් සෞඛ්‍ය සේවා නිලධාරිනියක් (අද තනතුරේ නම) ලෙසයි සේවය කළේ ඉතින් තරුණ හා දුර බැහැර ගම්වල පදිංචි සහෝදර සේවිකාවන් සිංහල අවුරුදු කාලයට නිවාඩු ගියාම අවුරුදු දවස්වල රාජකාරියට යන්න ඉන්නේ කිට්ටුව පදිංචිව ඉන්න අය තමයි. රෝහලේ ඉදල කීලෝමීටර් දෙකහමාරක විතර දුරක පිහිටි, නාවල පාරේ විජයබා මාවතේ අප පදිංචිව සිටි නිසා අම්මා ඒ අතලොස්සක් වූ පිරිසට අහු උනා.

ඉතින්, බොහෝ අවුරුදුවල, අලුත් අවුරුදු නැකත් වෙලාවලට අපේ අම්මට ගෙදර ඉන්න උනේ නෑ. වාට්ටු‌වේ වැඩට හිරවෙලා. එදාට ගෙදර හිටියේ තාත්තයි, අක්කයි, මමයි. වැඩි කතා නැතත් තාත්තා ඒ මූලික දේවල් කළා. අම්මා කලින් දවසේ හදපු කැවිලි එක්ක අපි අවුරුදු කෑමත් කෑවා. රේඩියෝ එකෙන් රට වටා අවුරුදු ඇහුවා (අපේ වාසනාවට ටීවී එකේ අවුරුදු විච්චූර්ණ සුලබ උනේ ඉන් පස්සේ).

සඳහන් කළ යුතු තවත් දෙයක් තමයි, ඒ කාලේ ඒ වගේ දවස්වල වැඩට යන එන එකේ තිබ්බ අපහසුව. අසූව දශකය කියන්නේ මේ වගේ තුන්රෝද සුලභ නැති කාලයක්. ඒ වගේම එහෙම දේට අපේ අම්මා වියදම් කරන්නේ නෑ කවදාවත්ම. ඉතින් 176 බස් එකක මිනිත්තු දහයකින් යන්න පුළුවන් ගමනට, බස් එකක් එන තෙක් පැයක් විතර ගත වූ දවස් තිබ්බා. ඒ කාලේ පුද්ගලික බස් තිබ්බත් මේ වගේ දවසට පාරෙ දිව්වෙ අද වගේම ලංගම (මතක විදියට ඒ කාලේ මගම) බස්ම තමයි.

සෞඛ්‍ය, රාජ්‍ය ප්‍රවාහන, ආරක්ෂක අංශ ඇතුළුව සිංහල (හා හින්දු) අවුරුද්ද දවසේ පවා සේවයේ යෙදෙන අත්‍යාවශ්‍ය සේවාවල සැමටම ප්‍රණාමය පුදමි!

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

2023.04.14

එපා කියන්නේ එපාම නොවේ ඉතින්... (බස් කතා 15)

මේකත් බස් කතාවක්

එහා සීට් එකේ හිටියේ කෙල්ලෙක්. එයාට කෝල් එකක් ආවා. මට ඇහුනේ මේ පැත්තේ කතාව විතරයි.

"ඕ"

"ඕන නෑ"

"එපා"

"මට එපා. එපා කීවම එපා."

ටික වෙලාවක් මේ පැත්තේ කතා නෑ.
එක පාරටම...,

"යේ යේ..යේ යේ..." ආපු සතුටට, එයා නොදැනම අනෙත් අත උඩ ගියා...

අන්න එහෙමයි තමන්ට ඕන දේවල් ලබාගන්නේ... 

හැම තිස්සෙම සටන් පාඨ, උද්ඝෝෂණ කරලම හරියන්නේ නෑනේ.

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

2023.04.04

Paper: Evidence for the Existence of ‘Ceylon Intelligence’, a periodical in Sri Lanka that predates the Ceylon Government Gazette

My latest research article, was published recently.

Wisumperuma, Dhanesh, 2020, Evidence for the Existence of ‘Ceylon Intelligence’, a periodical in Sri Lanka that predates the Ceylon Government Gazette, Journal of the Royal Asiatic Society of Sri Lanka, Vol 65: Issue II, pp. 61-72.

Abstract

The modern printing in Sri Lanka commenced in the 18th century during the Dutch occupation of Maritime Provinces. The ‘Ceylon Government Gazette’ (first issued in 1802), published by the British authorities who ruled the maritime provinces of Sri Lanka, is considered as the first English periodical and Newspaper published in the Island. The Colombo Journal (1832) and Observer and Commercial Advertiser (1834) are the next two English newspapers published in the Island.

This article presents archival documents that provide evidence for the existence of an English language newspaper or a periodical before the publication of the Ceylon Government Gazette. These documents include communications between state officials and the editor of the newspaper at a time when political and military issues were important due to the war between the British and French.

This evidence suggests that a periodical publication titled ‘Ceylon Intelligence’ was published in Sri Lanka at least by November 1800. It was edited by Frederick Baron Mylius (1762-1807), who held several positions under the British Administration. Although a printed copy of this publication is unavailable, prevailing evidence suggests that the ‘Ceylon Intelligence’ was the first English periodical printed in Sri Lanka. Further to that, the letters cited show the possible first instance where press censorship was practised in Sri Lanka.

Keywords: Periodicals, Newspapers, Press history, British administration, Ceylon Intelligence

Full text: to be uploaded later

දශකයක් ලියන 'පරිසර පුවත්'!

'විදුසර' පුවත්පතට 'පරිසර පුවත්' මැයෙන් මා විසින් සතිපතා ලියන ජගත් මට්ටමින් වැදගත් පරිසරය හා ඒ ආශ්‍රිත විෂය පිළිබඳ පුවත් එකතුව ලිවීමට පටන්ගෙන 2023 පෙබරවාරි 20 දිනට වසර දහයකි. එහි මුල්ම පුවත් දෙක පළ වුයේ 2013 පෙබරවාරි මස 20 දින දී ය (ඡායාරූපය). එදා සිට අද දක්වා මෙවැනි පුවත් එකතු 483ක්* පළ වී ඇත.

සෑම සතියකම කෙහොමත් කියවන පරිසරය හා සම්බන්ධ පුවත් අතරින් තුනක් තෝරාගැනීම ඇතැම් සතිවල අසීරු වන්නේ වැදගත් පුවත් අධික වීම නිසාය. එතැන දී ගෝලීය හා කලාපීය වැදගත්කම මෙන්ම විෂය වැදගත්කම ද සලකා බලා තිබේ. එසේම වැදගත් පුවතක් වචන දෙසීයකින් ලිවිය නොහැකි අවස්ථාවලදී ඇතැම් සතියක එක පුවතක් මුළු පුවත් ඉඩ සඳහාම ලියා ඇත. සමහර සිදුවීම් පුවතක් වනවා වෙනුවට විශේෂාංගයක් වී තිබේ.

මෙහි දී ජාත්‍යන්තර පුවත් වෙබ් අඩවි කීපයක විද්‍යා හා පරිසර පුවත් මෙන්ම පර්යේෂණ සන්නිවේදනය සඳහාම කැප වූ වෙබ් අඩවි කීපයක් ද අඛණ්ඩව පරිශීලනය කරමි. කිසියම් පුවතක් සඳහා විද්‍යාත්මක පර්යේෂණයක් හෝ වාර්තාවක් පසුබිම වී ඇත්තේ නම්, අදාළ පර්යේෂණ ප්‍රතිකාවේ DOI අංකය හෝ වාර්තාවක නම් වෙබ් අඩවිය සඳහන් කර ඇත. ඒ වැඩිදුර ‌කියැවීම පහසු කිරීම පිණිසය.

මේ පුවත් සියල්ල ඒ සඳහා සකස් කරමින් ඇති බ්ලොග් අඩවියේ මේ වර්ෂය ඇතුළත පළ වනු ඇත.

*අවුරුදු දහයක් යනු සති පන්සිය විස්සක් වුවත් ලියූ පුවත් එකතු ප්‍රමාණය ඊට වඩා අඩු වූයේ හේතු කීපයක් නිසාය (1) නොවැම්බර් මාසයට යෙදෙන විදුසර සංවත්සර කලාපයේ පුවත් පළ නොවීම, (2) ඇතැම් වසරවල සිංහල අලුත් අවුරුද්ද සතියේ පත්‍රය පළ නොවීම, (3) පසුගිය 2022 වසර මැද සිට පුවත්පත පළ වන්නේ සති දෙකට වරක් වීම හා (4) මගේ කටයුතු බහුල වීම නිසා සති දෙකතුනක් නොලිවීම මේ හේතු වේ.

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

2023.02.20

එදා අපේ සෝෂල් නෙට්වර්ක් සයිට් එක...

අවුරුදු තිහකටත් එහා අතීතයේ අපේ "සෝෂල් නෙට්වර්ක්" සයිට් එකක් අද පෙනෙන හැටියි මේ.

මේ නුගේගොඩ හන්දියේ, නාවල පාර පටන්ගන්න තැන ඇති කඩ පෙළයි. අද මේ පාර අයිනේ වැටක් ගහලා තිබ්බත් එදා කරගම්පිටිය පැත්තෙන් එන 176 හෙට්ටියාවත්ත බස් නැවැත්තුවේ මෙතන පේන කඩ ඉදිරියේයි. නුගේගොඩින් හරවන ඒවා පොටෝ එකේ දකුණු පැත්තට වෙන්න ඇති අද නවත්වන තැනම නැවැත්තුවා. ඒ කාලේ තිබ්බ අංක 173 තොටළඟ හා අංක 4 කොටුව (කොළකවය) බස් නැවැත්තුවේ ඊට ටිකක් ඉදිරියට වෙන්නයි.

මේ පරණ තාලේ තනිමහල් කඩ පේළියේ එදා කඩ කාමර හතරක් තිබ්බා. දකුණු අත පැත්තේ කෙලවරේ පිහිටයේ අදත් තියන 'දොඩම්පේ ස්ටෝර්ස්' එක. වම් කෙලව‌රේ තිබුනේ 'විජය ඔසුසල' - ඒකත් අද තියනවා 'නව විජය ඔසුසල' නමින් (පරණ ගොඩනැගිල්ලෙම වගේ). විජය ඔසුසල අසලම ඇති අනෙක් කඩේ තට්ටු දෙකකට හදලා. ඒ කාලෙත් වහලා තිබ්බා වගේ මතක එක් කඩ කාමරයක් අද වන විට කැඩිලා.

පාරෙ හා පේමන්ට් එක‌ට වඩා පොඩ්ඩක් පහළින් තමයි මේ කඩ කාමර ටික තිබ්බේ. පොඩ්ඩක් වලක් ව‌ගේ. මා දුටු විිිදියට අදත් ඒක එහෙමයි. ඒකට හේතුව මේ ගොඩනැගිලි හැදුවට පස්සේ කාලෙක පාර උස්සපු එක වෙන්න ඕන. ඉතින් ඒ කාලෙ "වල බහිනව" කියපු එකට නියම අර්ථය ඒක!

ඉතින් මේක අපි ලාවට වල බැහැපු සෝෂල් නෙට්වර්ක් සයිට් එක... ඒක උනේ මෙහෙමයි -

ඒ 1989-1992 අතර කාලය. උදේ පාසැල් ගිහින් එහෙමම වගේ හවස රොටරියේ උසස් පෙළ පන්ති ඇරිලා ආවම අපි නවතින්නේ මෙතන... මගේ පංතිවලින් තුනක් විතර තිබ්බේ සතියේ දවස්වල. සඳුදා පාලිත දේවරාජා සර්ගේ බොටනි පංතිය. බ්‍රහස්පතින්දා දෙව්රුවන් සර්ගේ කෙමිස්ට්‍රි පංතිය. සිකුරාදා පිසික්ස් පංතිය.

ඉතින් අපි මෙතන රැඳී ඉන්න හේතුව තමයි සීසන් එකෙන් ලංගම බස්වල යන්න අපට සිදු වීම. ඒ කාලෙ ලංගම බස් අඩුයි වගේම, ඉස්කෝල ළමයි ගොඩක් හිටියම කරගම්පිටියෙ ඉදල එන බස් සමහර විට මෙතන නවත්වන්නේ නැහැ. ඒ නිසා සමහර දවස්වල අපි පැය කාලක් බාගයක් මෙතන ඉන්නවා. මෙතන ඉදලා බස් හෝල්ට් තුනක් ඈත තියන විජයබා මාවතට යන්න ඕන මමත් පැය බාගෙ මෙතන හිටපු දවස් තියනවා. පයින් ගියා නං මට යන්නේ මිනිත්තු පහළොවයි. ඒ උනාට නාවල, රාජගිරිය වගේම ඊටත් එහා යන යාලුවො දාල යන්න බෑනෙ...

ඉතින් අපි එතන ඉන්න උන්ට මචං කියලා සෙට් වෙනවා - ඒක ඉතින් කවුරු හරි ඇක්ටිව් ඉන්නව දැක්කම, හේතුවක් නැතිවත් Hi කියලා චැට් කරන්න සෙට් වෙනවා හා සමානයි.

ඉතින් අපි ඒවට චැට් ගෘප් කියමු. මෙතන සමහර දවස්වලට චැට් ගෘප් කීපයක් ඇක්ටිව් උනා. කොල්ලෝ ඉන්න ඒව තමයි වැඩිම. ඒ වගේම කෙල්ලන්ගෙත් චැට් ගෘප් තිබ්බ දවසුත් තිබ්බා - ඒත් ඉතින් සීසන් කෙල්ලො ටික. මේ ගැවසෙන්නේ එකම සෙට් එක. හැබැයි හැමෝම හැමදාම නෑ - මොකද පංති වෙනස් වන නිසා. මං හිටියේ සඳුදා හා බ්‍රහස්පතින්දා තමයි වැඩි වශයෙන් (සිකුරාදා පංතියෙ මේ පැත්තට එන යාලුවො හිටියෙ නැති තරම්).

ඉතින් අපේ මේ සෝෂල් නෙට්වර්ක් එකේ අද තියන සෝෂල් නෙට්වර්ක්වල තියන දේවල්ම තිබ්බා. ඒක එක දේවල් ගැන අපි කතා කරනවා. සමහර ඒවා සීරියස් කතා. සමහර ඒවා ඕපදූප. ඒව ඉතින් දැන් තියන ගෘප්වල මාතෘකා වගේම තමයි. යන්නෙ කොහෙහෙමල්ලෙ පොල් කතාත් ඕන තරම්!

ඒ වයසෙදි විය යුතු විදියටම වැඩි කතා බහක් තිබ්බේ බඩු හෙවත් කෑලි හෙවත් කෙල්ලෝ ගැනයි. මොකද එතැනින් අපේ පංතිවල වගේම වෙන පංතිවලට යන ළමයිනුත් යනවනේ.

ඉතින් ඔතන දී අපිත් හරියට සෝෂල් මීඩියා ප්‍රොපයිල් වගේනේ. එතනින් යන එන, බස් නැවතුමේ ඉන්න ගෑණු ළමයිනුත් ප්‍රොපයිල් තමයි. ඉතින් ලස්සන ප්‍රොපයිල් එකක් (ගෑණු ළමයෙක්) දැක්කම ඒ දිහා බලනවා - එයාලට එයාලව ලොක් කරන්න බැරි නිසා ප්‍රොපයිල් පොටෝ එක ඉතින් පබ්ලික් තමයි. ලයික් දානවා, හාට් රියැක්ෂන් දානවා. වොයිස් මැසේජ්වවලින් (විසිල් හෝ ඇහෙන්න දාන සූ සද්ද) රියැක්ට් කරන අවස්ථාත් තියනවා. හැබැයි ඒ ප්‍රොපයිල් එක ‌නොදන්න එකක් නම් එන්නේ ඇන්ග්‍රි රියැක්ෂන්. බ්ලොක් වෙන්නත් පුළුවන් - අනිත් හෝල්ට් එකෙන් බස් එකට නගිනවා එතකොට එයාලා. සමහර කාන්තා ‌ප්‍රොපයිල්වල පිරිමි හිමිකරුවන් හෝ ට්‍රයි කරන වෙන්න ‌හිමිකරුවන් ඒ වෙලාවට ඇන්ග්රි රියැක්ෂන් දානවා. අද භාෂාවෙන් කියනවා නම් 'ටිපර් වෙනවා'.

ඉතින් ඒ වගේ ප්‍රොපයිල් එකකට ෆ්‍රෙන්ඩ් රික්වේස්ට එකක් දාලා ෆ්‍රෙන්ඩ් වෙන්නත් පුළුවන්. ඕන නං ඉන් පස්සේ පුද්ගලිකව චැට් කරන්නත් සෙට් වෙන්න පුළුවන්. එහෙම උනාම ඒ ප්‍රොපයිල් එකේ පාස්වර්ඩ් එක අදාළ කොල්ලට ලැබෙනවා. සමහර වෙලාවට ඌ ඉන්පස්සේ අපේ නෙට්වර්ක් එකේ නෑ. අනිත් ෆ්‍රෙන්ඩ්ලා අන්ෆ්‍රෙන්ඩ් කරලා, අන්ෆලෝ කරලා වෙනම කතාවක් පටන් ගන්නවා. (ඌ වලෙන් ගොඩ ගියාද, වලට වැටුන ද කියලා කියන්න කල් වැඩි ඒ කාලෙ)

සමහරු ඉතින් එකම ප්‍රොපයිල් එකමයි ෆලෝ කරන්නේ. වෙන පෝස්ට් දිහා බලන්නේවත් නෑ. අපි නං එහෙමම හිටියෙ නෑ ඉතින්... තෝරාගත් ප්‍රොපයිල් ෆේවරිට්වලට ඇඩ් කරන් ෆලෝ කරන අතර, නෙට්වර්ක් එකේ එහා මෙහා ගියා අනෙක් ‌ප්‍රොපයිල් හා පෝස්ට් බලබලා. අර "මට නුඹ විතරක් උනාට නුඹට ඉන්නෙ මං විතර ද" කියලා පස්සේ කාලෙක සින්දුවකුත් තිබ්බේ!

අපි මෙතන චැට් කළේ පෞද්ගලික ඕපා දූප විතරක් නම් නෙවි. අද සෝෂල් මීඩියාවල වාගෙම දේශපාලනයත් කතා කළා... 1989 නොවැම්බර් 13 දින රෝහණ වීජේවීර ඝාතනය උන පුවත දැනගෙන අපි පංති ඇරිලා ආවෙ මෙතනට - එතන හිටිය හැම පැත්තටම සහාය දුන් අය. ඒ වගේම ඉදහිට දේශපාලන චරිතත් මෙතන ඉද්දි දැක්කා - කෝට්ටේ නගරසභා ඡන්දයට 1991 දී ඉදිරිපත් වූ සුසිල් ප්‍රේමජයන්ත මහතාව මම මුලින්ම දුටුවෙ මෙතන දි වෑන් එකක ඉදන් නගර සභා කැම්පේන් එක කරනකොටයි. ඒකත් මට හොඳටම මතකයි.

ඉතින් ඔය නෙට්වර්ක් එකේ රස්තියාදුව ඉවර වෙන්නේ හෙවත් ඩේටා ඉවරවෙන්නේ ලංගම බස් එකක් ආවම. ඒ සාමාන්‍යයෙන්176 හෙට්ටියාවත්ත බස් එකක්. ඒ කාලෙ නුගේගොඩ හරහා ගිය අංක 4 (කොටුව) කොළ කවය හා 173 (තොටළඟ) ලංගම බස් තිබ්බට ඒකෙ යන්න හිටියෙ කීප දෙනෙක් විතරයි. ඒ, ඒ බස් දෙක නාවල හන්දියෙන් නාරාහේන්පිට පැත්තට හරවන නිසා. ඒකෙ මට යන්න පුළුවන් නිසා මම යනවා, සමහර දවස්වලට... (හරියටම කිව්වොත් සීරියස්ලි ෆලෝ කරපු එක්තරා ප්‍රොපයිල් එකක් ඒ බස්වල යන දවස්වලට). එහෙම නැති වෙලාවට ඉතින් 176 ලංගමයක් එනකම් චැට් කර ඉන්නවා අනෙක් යාලුවො එක්ක.

ඒ මතක ඉතා සුන්දරයි. මෙතනින් යන හැම මොහොතකම මම ඒ අතීතයට යනවා...

එදා හිටපු උන් සමහරකගේ නම් එක්ක උනත් කියන්න පුළුවන්. ඒත් සමහර උන් නම් කියනවට කැමති වෙයිද දන්නේ නැති නිසා නිහඬ ‌වෙන්නම්.

මට ඒ ගැන මෙහෙම හිතෙනවා. එදා සෝෂල් නෙට්වර්ක් එක පිසිකල් එකක්. හැබැයි අපට ඒක දැනුනා, තවමත් හොඳටම මතකයි. ඒ හා සමාන වූ දේ අද පරම්පරාව කරන්නේ වර්චුවල්. ඒත් දැන් ටිකකට කලින් චැට් කරපු දේවල් දැන් මතකයි ද?

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

2023.01.30

සිත නතර වූ දෙවන ‌ප්‍රේමය...

පැටි වියේ බැඳි ප්‍රථම ප්‍රේමය

නෙතට සුව දුන් රුසිරු වින්ඳෙමි

සවනට පිනවූ හඬ ඇසූවෙමි

ඈ සොයා ගියෙමි - හැකි හැම විටම

ලං වූ මොහොතේ ඈ සුව ලැබීමි

ජීවිතය වින්දෙමි ඈ සමඟ එක් වී...

කාලයත් සමඟින් හැඳිනීමි මම 

දෙවන ප්‍රේමය සිතේ මතු වූ 

බලනෙමි - විඳිනෙමි ඒ ‌ප්‍රේමය අද

සොයමි - කියවමි මම ඇයව

කියනෙමි - ලියනෙමි ඈ ගැන මම

ජීවිතය දැන් ඇයයි මා හට!

පළමු පෙම මතකයේ රැඳුන ද

විටින් විට ඒ මතු ව ආවද

දෙදෙන එක් විට හමුවුව ද මට... 

දනිමි මම දැන් මගේ දිවියේ

වැඩි උරුම මේ දෙවන පෙම බව

සිත නතර වූ දෙවන පෙම බව...

(පළමු පෙම යනු පරිසරය හා වනජීවීන්ය.

දෙවන පෙම යනු ඉතිහාසය හා පුරාවිද්‍යාවයි.)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

2023.01.14

තවත් මහා වඳවීමක් අතීතයේ සිදු වී තිබේ!

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 2023.01.11, පි. 8 හා 15 (Vidusara)

ලෝකයේ විශාල භූගෝලීය ප්‍රදේශයක වාසය කළ ජීවී විශේෂ විශාල ප්‍රමාණයක්, සාපේක්ෂව කෙටි කාලයක් ඇතුළත වඳ වී ගිය අවස්ථා ‘මහා වඳවීම්’ (Mass extinction) යනුවෙන් හැඳින්වේ. ලෝක ඉතිහාසයේ මේ දක්වා සිදු වී ඇති මහා වඳවීම් පහක් මේ වන විට විද්‍යාත්මකව පිළිගැනේ (පහළ ඇති සටහන බලන්න).

එහෙත්, අතීතයේ පෘථිවියේ තවත් මහා වඳවීමක් සිදු වී ඇති බව පසුගිය නොවැම්බර් මාසයේ ප්‍රකාශයට පත් වූ පර්යේෂණ පත්‍රිකාවකින් පෙන්වා දී තිබේ. අදින් වර්ෂ මිලියන 550කට පෙර සිදු වූ ඒ මහා වඳවීම අනෙක් මහා වඳවීම් සියල්ලටම පෙර සිදු වූවකි. එසේම ඒ සඳහා හේතු වී ඇත්තේ වායුගෝලයේ ඔක්සිජන් ප්‍රමාණයේ සිදු වූ අඩුවීමකි.

ඊඩියාකරන් අවධියේ සිදුවීමක්

අදින් වර්ෂ මිලියන 635 සිට 538 අතර කාලයේ දී පැවති ඊඩියාකරන් අවධිය (Ediacaran Period) ලෙස භූවිද්‍යාත්මකව හැඳින්වෙන කාලය යනු ලෝකයේ සාගරවල ජීවය හොඳින් වර්ධනය වෙමින් තිබූ කාලයකි. මේ කාලයේ පෘථිවියේ සාගරවල ජීවත් වූ ජීවීන් අතර පිහාටු වැනි ශරීර ඇති පෙටලොනොමිඩ (Petalonamids) සතුන් ජීවත් වූයේ ජලයෙන් පෝෂක අවශෝෂණය කරගනිමිනි. හම්බෙල්ලන් වැනි Kimberella ගණයේ සතුන් ක්ෂුද්‍රජීවීන් මත යැපුණු අතර, ජෙලි ෆිෂ් හෙවත් ලොඩියන්ගේ පූර්වජයින් ව්‍යාප්ත වීම ආරම්භ වූයේ ද මේ කාලයේ දීය.

මේ කාලයේ විසූ ජීවීන්ගේ පොසිල විවිධත්වයේ විශාල අඩු වීමක් වර්ෂ මිලියන 550කට පෙර දැකිය හැකි වූ අතර, කෙටි කාලයක් ඇතුළත මේ ජීවීන් අතරින් 80%ක් පමණ ප්‍රමාණයක් වඳ වී ගොස් ඇති බව අනාවරණය වී තිබිණි. මේ තත්ත්වය කලක් තිස්සේ දැන සිටිය ද එය මහා වඳවීමක් වූයේ ද යන්න පිළිබඳව කිසියම් සැකයක් තිබිණි. එසේ පොසිල හමු වීම විශාල ලෙස අඩු වීම සඳහා හේතු දෙකක් දක්වා ඇත. ඉන් එකක් වන්නේ සාගර ආත්‍රොපෝඩාවන් අතර සිටි මුල්කාලීන ට්‍රයිලෝබාටාවන් (Trilobites) ව්‍යාප්ත වීමෙන් ඊඩියාකරන් අවධියේ සතුන් සමඟ ඇති වූ තරගය නිසා ඊඩියාකරන් අවධියට අයත් සතුන් වඳ වී යාමය. අනෙක් තර්කය වන්නේ ඊඩියාකරන් අවධියේ සතුන්ගේ ශරීර ආරක්ෂා වීමට සුදුසු තත්ත්ව පැවතියේ මිලියන 550කට පෙර කාල සිමාව දක්වා පමණක්ය යන අදහසයි. මේ හේතු සත්‍ය නම් උක්ත සිදුවීම මහා වඳවීමක් නොවේ.

මහා වඳවීමක් බවට සාධක

කෙසේ වෙතත් මේ නව පර්යේෂණයෙන් පෙන්වා දී ඇත්තේ ඊඩියාකරන් අවධියේ සිදු වූ ජීවීන් වදවී යාම පෙර සඳහන් කරුණු නිසා සිදු වී නොමැති බවයි. එහි දී පර්යේෂකයන් විසින් ඊඩියාකරන් අවධියේ ජීවත් වී වඳ වී ගිය, වද වී නොගිය හා වඳ වීමේ සිදු වීමෙන් පසුව හොඳින් ව්‍යාප්ත වූ ජීවීන් පිළිබඳව අධ්‍යයනය කර ඇත. ඒ සඳහා ඒ යුගයේ පොසිල පිළිබඳ මෙතෙක් ප්‍රකාශිත පර්යේෂණ යොදාගනිමින් දත්ත සමුදායක් සකස් කර, ඒවා හමු වූ භුගෝලීය ප්‍රදේශය, දේහ ප්‍රමාණය, ආහාර ගන්නා ආකාරය අනුව කාණ්ඩ කර තිබේ. ඒ අනුව වර්ෂ මිලියන 550කට පෙර වාසය කළ සත්ත්ව ගණ 70ක් අතරින්, ඉන් වර්ෂ මිලියන 10කට පසුව කාලය වන විට ජීවත් වී ඇත්තේ ගණ 14ක් පමණක් බව අනාවරණය වී ඇත. එසේම ට්‍රයිලෝබයිටයන් වැනි සතුන් හා තරග කිරීමෙන් ඒ සතුන් වඳ වී ගිය බවට සාධක සේ සැලකිය හැකි ආකාරයේ ආහාර ගැනීමේ රටාවේ වෙනසක් හමු වී නොමැත. අනෙක් අතට පොසිල ආරක්ෂා වීම සඳහා බලපාන තත්ත්වවල වෙනසක් ද ඒ කාලයේ ඇති වූ බවක් හෙළි වී නොමැත.

මේ අනුව පර්යේෂකයන් පෙන්වා දෙන්නේ මෙසේ පොසිල අඩු වී යෑම මහා වඳ වීමක් විය හැකි බවත් ඒ සඳහා සෙසු මහා වඳවීම් මෙන්ම දේශගුණයේ ඇති වු වෙනස් වීමක් හේතු විය හැකි බවයි. එසේ සංකීර්ණ සත්ත්ව ගහන මිය යෑම සඳහා හේතුව ඔක්සිජන් සාන්ද්‍රණයේ කැපී පෙනෙන අඩු වීමක් විය හැකි බව අනුමාන කර ඇත. ඊට සාධක ලෙස සැකිය හැකි අපුරු කරුණක් ද අනාවරණය වී ඇත. එ නම්, ඒ වඳවීමෙන් ආරක්ෂා වූ ජීවීන් අතර ඇති සමානකමකි. ඒ සතුන්ගේ දේහ පරිමාවට සාපේක්ෂව දේහ පෘෂ්ටය ඉහළ වීම මේ සාධකයයි. මෙය අඩු ඔක්සිජන් ප්‍රමාණයක් ඇති තත්ත්වයක් යටතේ ජීවත් වීම සඳහා සුදුසු හැඩගැසීමකි. එය සහ භූ-රසායනික සාධකවලින් අනාවරණය වන ඔක්සිජන් ප්‍රමාණයේ අඩුවීමත් සමඟ ගත් විට ඊඩියාකරන් යුගය අවසානයේ සාගරයේ ඔක්සිජන් ප්‍රමාණය අඩු වීම නිසා ඇති වූ මහා වඳවීමක් සිදු වූ බව ඔවුන්ගේ අදහසයි. මෙහි දී ඔක්සිජන් අඩු තත්ත්ව යටතේ ජීවත් වීමට ‌නොහැකි ජීවීන් වඳ වී ගොස් තිබේ.

මේ කාලයේ දී ඔක්සිජන් ප්‍රමාණය අඩු වීමට හේතු වූ කරුණු තවමත් අපැහැදිලිය. ගිනිකඳු පිපිරීම්, භූ තැටි චලනයේ බලපෑම් මෙන්ම ග්‍රහකයක බලපෑම වැනි හේතු මේ අතර වේ. එමෙන්ම, සාගරයේ පෝෂක මට්ටම්වල වෙනස්කම් ද මීට හේතු විය හැකිය. කරුණු මෙන්ම මේවායෙන් කීපයක් ද ඊට හේතු විය හැකිය.

මහා වඳ වීම් ගණන කීයද?

උක්ත අධ්‍යයනයෙන් ඉදිරිපත් කරනු ලබන මහා වඳවීම පිළිගැනීමට ලක්වුවහොත් එය ලෝකයේ ඇති වී තිබෙන පළමුවන මහා වඳවීම වේ. එසේ නම් මේ වන විට ලෝකයේ මහා වඳවීම් හයක් සිදු වී ඇත. එවිට අද මිනිසුන්ගේ කටයුතු නිසා ඇතිවෙමින් ඇති බවට අනතුරු හඟවන්නේ හය වන නොව සත්වන මහා වඳවීමයි. එය මිනිසුන්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නිසා සිදුවන්නකි.

මූලාශ්‍රය: Proceedings of the National Academy of Sciences, DOI: 10.1073/pnas.2207475119 (මෙතැනින් පිවිසෙන්න)

සටහන - මහා වඳවීම් පහ

1. ඕඩොවීසියන්-සිලූරියන් මහා වඳවීම (Ordovician-Silurian extinction) - මෙය අදින් වර්ෂ මිලියන 443.8කට පමණ පෙර සිදු වූවකි. එහි දී සාගර ජීවී විශේෂ අතරින් 85%ක් පමණ වඳ වී ගොස් ඇත.

2. ඩෙවෝනියන් මහා වඳවීම (Devonian extinctions) - මෙය අදින් වර්ෂ මිලියන 407.6ත් 358.9ත් අතර කාලයේ දී සිදු වූ වඳවීම් ක්‍රියාවලියකි. එයින් වැඩිම බලපෑමකට ලක් වූයේ සාගර ජීවීන්ය. සතුන් අතරින් 70%-80% අතර ප්‍රමාණයක් වඳ වී ගොස් ඇත.

3. පර්මියානු මහා වඳවීම (Permian extinction) - ඇතැම්විට පර්මියානු-ට්‍රයාසික මහා වඳවීම ලෙස ද හැඳින්වෙන මෙය අදින් වර්ෂ මිලියන 265.1ත් 251.9ත් අතර කාලයේ දී පෙර සිදු වී ඇත. එහි දී ලෝකයේ විසූ මුළු ජීවීන් අතරින් 90%ක් පමණ වඳ වී ගිය අතර, ඊට සාගර ජීවීන් අතරින් 95%ක් ද, භෞමික ජීවීන් අතරින් 70%ක් පමණ අයත් විය. මෙතෙක් ඇති වූ බරපතළම මහා වදවීම සේ සැලකේ.

4. ට්‍රයාසික යුගය අවසානයේ සිදු වූ මහා වඳවීම (end-Triassic extinction) - ඇතැම්විට ට්‍රයාසික-ජුරාසික මහා වඳවීම (Triassic-Jurassic extinction) ලෙස ද හැඳින්වෙන මෙය මෙය අදින් වර්ෂ මිලියන 201.3කට පමණ පෙර සිදු වූවකි. එයින් සාගර හා භෞමික ජීවි විශේෂ 76%ක් පමණ වඳ වී ගියේය.

5. ක්‍රිටේසීය-තෘතියික මහා වඳවීම (Cretaceous-Tertiary) - ඇතැම්විට ක්‍රිටේසීය-පැලියොජීන මහා වඳවීම ( or Cretaceous-Paleogene) ලෙස ද හැඳින්වෙන මෙය මෙය අදින් වර්ෂ මිලියන 66කට පමණ පෙර සිදු වූවකි. එයින් පෘථිවිය මත ජීවත් වූ සත්ත්ව විශේෂ අතරින් 80%ක් ද ශා ක විශාල ප්‍රමාණයක් ද වඳ වී ගියේය. ඊට ඩයිනසෝරයන් ද ඇතුළත්ය.

Revisiting the Past- පුස්තකාලයක් රකින උරුමයෙන් බිඳක්

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

(අවසන් යාවත්කාලීන කිරීම: 05.01.2023)

ජාතික කෞතුකාගාර දෙපාර්තමේන්තුවේ 146 වන සංවත්සරය හා සමගාමීව ජාතික කෞතුකාගාර පුස්තකාලය මගින් සුරකින උරුමයෙන් බිඳක් විදහාලන 'Revisiting the Past' නම් ප්‍රදර්ශනය 2023 ජනවාරි මස තුන්වන දින ආරම්භ විය. 

එහි දී සාමාන්‍ය පාඨකයා නොදකින දුර්ලභ හා වැදගත් ග්‍රන්ථ, පුස්කොළපොත්, අත්පිටපත්, මුද්දර, චිත්‍ර හා සිතියම් ආදිය මෙහි ප්‍රදර්ශනය කෙරේ. පුස්තකාලයක් රකින උරුමය කෙතරම් ද යන්න ගැන අදහසක් ලබාගැනීමට ඔබට මෙහි දී අවස්ථාව ලැබෙනු ඇත. 

මේ ප්‍රදර්ශනය 2023 ජනවාරි මස 20 දක්වා නැරඹීමට පුළුවන. එය පැවැත්වෙන්නේ කොළඹ ජාතික කෞතුකාගාරයේ ප්‍රධාන දොරටුව අසල ඇති ශ්‍රව්‍ය දෘශ්‍ය මැදිරියේය. 

මා එහි දී දුටු ඔබට ද දැකගත හැකි දෑ සමහරක් පිළිබඳ සටහනකි මේ.

• පැරණිම පුස්කොළ පොත - චුල්ලවග්ග පාලිය මෙරටින් හමුවන අප දන්නා පැරණිතම පුස්කොළ පොත වේ. මෙම පිටපත දඹදෙණි යුගයේ දී පමණ ලියවුණ බව සැලකේ.

චුල්ලවග්ගය

• ශ්‍රී ලංකාවේ මුද්‍රිත පළමු සිංහල ග්‍රන්ථය - සිංහල භාෂාවෙන් මුද්‍රණ ශිල්පය ආරම්භ වීමෙන් පසුව සිංහලෙන් මුද්‍රණය වී ඇති පළමු පොත වන මෙය ලන්දේසි පෙරදිග ඉන්දියා වෙළෙඳ සමාගම මගින් 1737 වර්ෂයේ දී මුද්‍රණය කරන ලද යාඥා පොතකි.

ශ්‍රී ලංකාවේ මුද්‍රිත පළමු සිංහල ග්‍රන්ථය - 1737

• හෙන්රි සෝල්ට්ගේ චිත්‍රයක් - මෙහි ගාල්ලට නුදුරු ප්‍රදේශයක දර්ශනයක් දැක්වේ. 1809 වර්ෂයේ දී හෙන්රි සෝල්ට් (1780-1827) විසින් අඳින ලද මෙය ඇතුළත් වන්නේ 'Twenty Four Views in St. Helena, the Cape, India, Ceylon, the Red Sea, Abyssinia and Egypt' නම් කෘතියේය. මෙහි දැක්වෙන්නේ ඕලන්දයින් විසින් තනන ලද ඇල අවසන් වූ ස්ථානයේ බව ඒ පිළිබඳ විස්තරයක දැක්වේ (ඒ චිත්‍රය සම්බන්ධ බ්‍රිතාන්‍ය පුස්තකාල පිටුවට මෙතැනින් පිවිසෙන්න) 

ගාල්ලට නුදුරු ප්‍රදේශයක දර්ශනයක් දැක්වෙන චිත්‍රයක්

• ඇන්ඩෘ නිකොල්ගේ චිත්‍ර දෙකක් - ඇන්ඩෘ නිකොල් (1804-1886) කොළඹ ඇකඩමියේ (වර්තමාන රාජකීය විද්‍යාලය) ‌චිතු ගුරුවරයෙකු ලෙස සේවය කිරීම සදහා 1846 දී මෙරටට පැමිණියේය. වසර කීපයක් මෙරට සිටි ඔහු අඳින ලද චිත්‍ර එකතුවක් කොළඹ ජාතික කෞතුකාගාර‌ය සතුව ප්‍රදර්ශනය කර තිබේ. මෙම ප්‍රදර්ශනයේ ඇත්තේ ඔහු විසින් අඳින ලද අනුරාධපුරයේ ථූපාරාමය හා පොළොන්නරුවේ ලංකාතිලකය යන චිත්‍ර දෙකයි.

අනුරාධපුර ථූපාරාමය

පොළොන්නරුවේ ලංකාතිලකය

• එච්. සී. පී. බෙල්ගේ සෙල්ලිපි සටහන් පොතක් - 1890 වර්ෂයේ දී මෙරට පළමු පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයා ලෙස පත් වූ සිවිල් නිලධාරී එච්. සී. පී. බෙල් (1851-1937) විසින් සෙල්ලිපි පිටපත් සටහන් කිරීම සඳහා යොදාගත් පොතකි.

• එච්. සී. පී. බෙල්ගේ සටහන් පොතක්

• ශ්‍රී ලංකාවේ මැතිවරණ කොට්ඨාස මායිම් සිතියමේ පළමු සංශෝධනය (1933-34) - මෙම සිතියමේ සඳහන් වන ආකාරයට එය ලංකාවේ මැතිවරණ කොට්ඨාස මායිම් සිතියමේ පළමු සංශෝධනය පෙන්නුම් කරන්නකි. 1933-1934 වර්ෂ එහි සඳහන් වේ. 

මැතිවරණ කොට්ඨාස මායිම් සිතියමේ පළමු සංශෝධනය (1933-34)

• 1951 දී සම්මත වූ නිදහස් ශ්‍රී ලංකාවේ ජාතික ධජය - මෙරට ජාතික ධජය තීරණය කිරීම සඳහා පත් කරන ලද ජාතික ධජ කමිටුව මගින් සකස් කරන ලද ජාතික ධජයයි මේ. 1948.03.06 දින පත් කරන ලද සත් දෙනෙකුගෙන් යුක්ත ඒ කමිටුවේ සභාපති වූයේ එස්. ඩබ්ලිව්. ආර්. ඩී බණ්ඩාරනායක මහතාය. එහි ලේකම් තනතුර දරා ඇත්තේ සෙනරත් පරණවිතාන මහතාය. මේ වාර්තාව 1951 දී නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ සභාගත කර තිබේ. එය පාර්ලිමේන්තු මාලාවේ (Parliamentary Series) පළමු පාර්ලිමේන්තුවේ හතරවැනි සැසියේ අංක 5 දරණ වාර්තාව ලෙස මුද්‍රණය වී ඇත. මේ ධජයට යටින් උක්ත නියෝජිතයන් සත් දෙනාගෙන්ත හය දෙනෙක් අත්සන් තබා ඇත. මෙය මුලින්ම ඔසවන ලද්දේ 1952 වර්ෂයේ නිදහස් උත්සවයේ දී බව සඳහන්ය.

1951 දී සම්මත වූ ජාතික ධජය

එහි දී ඔබට දැකගත හැක වෙනත් වැදගත් පොත් හා වෙනත් දෑ අතර පහත සඳහන් ඒවා ද වේ.

• විවිධ භාෂාවලින් ලියැවුණු පුස්කොළ පොත් ගණනාවක්
• පිලිප්පුස් බෝල්දියස්ගේ කෘතියේ පිටපතක්
• කපිතාන් චාල්ස් ඩී.සී. ඕබ්‍රයන්ගේ සිතුවම් කීපයක් (1864 මුද්‍රිත කෘතියක)
• රොබට් නොක්ස්ගේ කෘතියේ 1911 සංස්කරණයේ (රයන් සංස්කරණය) පිටපතක්
• සරසවි සඳරැස පුවත්පතේ 1881 කලාප ඇතුළත් වෙළුමක්.
• මුද්දර පොත් 
• 1949 දී නිකුත් වූ නිදහස් සමරු මුද්දර
• ජාතික කෞතුකාගාරයේ 100 වන හා 125 වන වර්ෂ සමරු මුද්දර
• මෙරට පළ වී ඇති කුඩාම කෘතියේ පිටපතක්
• ජාතික කෞතුකාගාර පුස්තකාලයේ ප්‍රතිග්‍රහණ ලේඛනයක්
• ජාතික කෞතුකාගාර සුචි කැබිනට්ටුවක් 

මේ ප්‍රදර්ශනයට ඇතුළු වන ස්ථානයේ ම දක්වා ඇති මේ ප්‍රදර්ශනය පිළිබඳ පුවරුවේ ජාතික කෞතුකාගාර පුස්තකාලයේ ආරම්භය සම්බන්ධව සඳහන් වේ (පහතින් සඳහන්ය). 

එහි සඳහන් කරුණක් එක් කරුණක් මගේ අවධානයට ලක් විය. එනම්, ජාතික කෞතුකාගාරය ස්ථාපිත කිරීමේ ලා රාජකීය ආසියාතික සමිතියේ ලංකා ශාඛාවේ දායකත්වයයි. එසේම එහි පුස්තකාලයේ ආරම්භයේ දී තිබූ පොත් 1440න් 815ක් ලබා දී ඇත්තේ ඒ සමිතියෙනි (1877 වර්ෂය සඳහා වන කෞතුකාගාර පාලනවාර්තාවේ ඒ පිළිබඳ සටහන පහත දැක්වේ). අද, ශ්‍රී ලංකා රාජකීය ආසියාතික සමිතිය නමින් ක්‍රියාත්මක මෙරට පැරණිතම පුස්තකාලයක් පවත්වාගෙන යන මේ සමිතියට මම ද කාලයක සිට සක්‍රිය ලෙස සම්බන්ධ වී සිටීම මට සතුටකි.

ජාතික කෞතුකාගාරයේ අධ්‍යක්ෂ ඒ. හේලි සම්පාදනය කළ 1877 වර්ෂයේ වාර්තාවෙන් උපුටාගත් කොටසක්
- මෙහි කෞතුකාගාර පුස්තකාලය ගැන ද, එහි ආරම්භක එකතුව ලැබුණු ආකරය ගැන ද සඳහන් වේ.

ප්‍රදර්ශනයේ විස්තර ඇතුළත් පෝස්ටරය

මගේ දකුණේ සම්බන්ධය

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

'දකුණ' යනු කවදත් කතාබහට ලක් වූ ප්‍රදේශයකි. අද දකුණ යනුවෙන් අදහස් වන්නේ වර්තමාන පළාත් බෙදීම්වල එක් පළාතකි. අද දකුණ යනු පුරාණ රෝහණයෙන් කොටසක් පමණි.

කොළඹ හා රටේ වෙනත් පැතිවල වාසය කරන සැලකිය යුතු පිරිසකට මෙන්ම මට ද දකුණේ සම්බන්ධයක් තිබේ. මගේ ඒ සම්බන්ධය දිස්ත්‍රික්ක තුනටම අදාළය. ඒ මෙසේය.

මම ගාල්ලේ උපන්නෙමි

මම උපන්නේ ගාල්ලේය. නිශ්චිතවම කිවහොත් ගාල්ලේ මහමෝදර පිහිටා ඇති රෝහලේය. ඒ කාලයේ ගාල්ලේ ප්‍රධාන රෝහල තිබුනේ මහමෝදරය. උප්පැන්න සහතිකයේ ද සඳහන් වෙයි.

මගේ තාත්තාගේ ගම වූයේ මාතර අකුරැස්සය. ඔහුගේ මහගෙදර පිහිටා ඇත්තේ අකුරැස්සේ, මාරගොඩ ගමේ පිහිටි උඩහේන නම් ඉඩමේය. විසුම්පෙරුම වාසගම දරන්නන් වැඩි වශයෙන් වාසය කරන්නේ ගාල්ල දිස්ත්‍රික්කයේය. අපේ මුත්තාගේ (සීයා) පියා ගාල්ලේ සිට අකුරැස්සට පැමිණ ඇති බවක් කතාවට කියනු අසා ඇත්තෙමි.

මම අදත් රටේ ආසම ප්‍රදේශය ගාල්ලය. ගාල්ලේ ගිය විට මට බොහෝ හුරු පුරුදු ගතියක් දැනෙයි. කෙටියෙන් කිවහොත් ගාල්ල මට ගෙදර සේ දැනේ. (මම කැමති දෙවැනි ප්‍රදේශය අනුරාධපුරයයි. තෙවැනි තැන හිමිවන්නේ නුගේගොඩටයි. ඒ හැර මන්නාරමට ද බොහෝ සේ ප්‍රිය කරමි.)

ගාලු ලන්දේසි කොටුව, අලුත් දොරටුව (ඡායාරූපය 2013)

හම්බන්තොට මුලින්ම ජීවත් වීමි

ගාල්ලේ උපන්න ද ඉතා ළදරු කාලයේ මුලින්ම මා ජීවත් වී ඇත්තේ හම්බන්තොට දිස්‌ත්‍රික්‌කයේ, තංගල්ලට නුදුරු කදුරුපොකුණ ග්‍රාමයේය. ඒ, අම්මා ඒ ගමේ සේවය කළ නිසා අප එහි පදිංචි වී සිටි බැවිනි. 1972 නොවැම්බර් මස 24 දින නිකුත් කර ඇති ඇයගේ හැඳුනුම්පතේ සඳහන් ලිපිනය අංක 158, ඉහලගොඩ, කදුරුපොකුණ වේ.

කෙසේ වෙතත් කදුරුපොකුණේ ගෙවූ කාලය ගැන කිසිදු මතකයක් මට නැත. මට මාස තුනක් පමණ කාලයේ දී අපේ අම්මාට ලැබුණු රාජකාරි ස්ථාන මාරුවක් නිසා අප ඒ ගමෙන් නික්මුණු නිසාය. කිසිත් මතකයක් නොතිබූ ඒ ගමට මම ආපසු ගියේ වසර හතළිහකට පසු 2013 වර්ෂයේ දීය. ඒ 1967 සිට 1972 අග දක්වා කාලයක් තමන් සේවය කළ ඒ ගම බලන්නට අම්මා කැමති වූ නිසාය.

කදුරුපොකුණට යන පාර (ඡායාරූපය 2013)

මාතර ගෙවුණු කාලය

අම්මාගේත් තාත්තාගේත් රැකියාවේ ස්ථාන මාරු නිසා අපි ඉන්පසු වසර කීපයක් මාතර දිස්‌ත්‍රික්‌කයේ ගොඩගම හා හිත්තැටිය යන ගම්වල පදිංචි සිටියෙමු. බබ්බු සිඤ්ඤෝ හෝ බබුන් සිඤ්ඤෝ නම් කෙනෙකුට අයත් විශාල කුලී නිවසක අප හිත්තැටියේ දී පදිංචිව සිටි අතර, ඒ කාලයේ සිදු වූ ඇතැම් සිදුවීම් වෙනම ලියන්නට තරම් මට මතකය. ඒ නිවස පිහිටා තිබුනේ මාතර-අකුරැස්ස පාර අයිනේ තිබූ හිත්තැටිය සමුපකාරය අසලින් මදක් ඇතුළට වන්නටය (දවල්ට මට බත් කැවීම සඳහා ඇතැම් දවසක ට්‍රයිසිකලයේ මා තබාගෙන මහ පාර අසලට ගොස් ආපසු තල්ලු කරගෙන ඒම අපේ නැන්දාට අපහසු නොවූයේ නිවසට පාරේ සිට ඇති දුර ඒ තරම් අඩු නිසාය!). මාතරට ආසන්න ගොඩගම ප්‍රදේශයේ පදිංචි වීමට සිතා තාත්තා පර්චස් විස්සක පමණ ඉඩමක් ද මිල දී ගෙන තිබිණි.

ඉන් පසුව 1978 ජනවාරියේ දී හෙවත් මට වයස අවුරුදු 5කුත් මාස කිහිපයක දී අපි කොළඹ ආවෙමු. ඒ මා අසනීපයෙන් සිටි නිසාය. මාසයක් පමණ කාලයක් මා රෝහලේ සිටි නිසාත්, කලක් ප්‍රතිකාර ගැනීමට ආ යුතු වූ නිසාත් නිවාඩු නැති වීමෙන් අම්මාත්, තාත්තාත් කොළඹට මාරු වීම් හදාගත්හ (ඒ දෙදෙනා 1960 දශකයේ මැද කොළඹ රාජකාරි කළ අයයි). අපි කොළඹ පදිංචි වීමු. කළුබෝවිල, රාජගිරිය, නුගේගොඩ ප්‍රදේශවල වසර 14ක කුලී නිවාස චාරිකාවකින් පසුව අවසානයේ දැන් සිටින ගමේ පදිංචි වීමු (තාත්තා ගොඩගමින් මිල දී ගෙන තිබූ ඉඩම 1989 දී රුපියල් තිස් දහසකට විකුණා දැමුවේ දැන් අප පදිංචි ඉඩම මිල දී ගැනීමටය).

ඒ මගේ දකුණේ සම්බන්ධයයි.

එහෙත් මම කිසිවිටක දකුණ රටේ අනෙක් පැතිවලට වඩා උසස් බව කියන්නේ නැත. එසේම දකුණේ අය අන් අයට වඩා උසස් සේ පවසන්නේ නැත. එසේම, අනෙක් පළාත් හෝ ප්‍රදේශවල අය පහත් සේ සලකන්නේ ද නැත අනෙක මගේ අම්මා ද, උඩරට ප්‍රත්‍යන්ත ප්‍රදේශයක් වූ තුන්කෝරළයේය.

එහෙත් මම මගේ දකුණේ සම්බන්ධය ගැන ආඩම්බර වෙමි.

2023.01.01

ව්‍යාජ පරිසර හිතකාමී බව හෙවත් ‘හරිත හුණු ගෑම’

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 2022.12.28, පි.6 (Vidusara)

පසු සටහන: Greenwashing යන වචනය සඳහා 'හරිත ‌හුණු ගෑම' මෙන්ම 'හරිත සේදුම' යන්න ද සුදුසුය.


ඉතා ප්‍රසිද්ධ ජාත්‍යන්තර බැංකුවක් බ්‍රිතාන්‍යයේ ප්‍රසිද්ධ ස්ථානවල පළ කර තිබූ දැන්වීම් දෙකක් තහනම් කිරීමට එරට වෙළෙඳ දැන්වීම් පිළිබඳ නියාමනය කරන ආයතනය වන දැන්වීම් ප්‍රමිති අධිකාරිය පසුගිය ඔක්තෝබර් මාසයේ දී කටයුතු කළේය. එයට හේතුව වූයේ ඒ දැන්වීම්වලින් පෙන්වන ආකාරයට දේශගුණ වෙනස් වීම වැළැක්වීම සඳහා එම සමාගම කටයුතු කර නොතිබීමයි. මේ දැන්වීම් මගින් සමාගම මගින් ගන්නා පියවර ප්‍රවර්ධනය කිරීමට කටයතු කර තිබුනත් ඒ සමාගම එවැනි කටයුතු සිදු කරන බවට ප්‍රමාණවත් සාධක නොමැති බව බලධාරීන්ගේ මතය වී තිබේ. මේ සිදුවීම අදාළ අධිකාරිය මගින් බැංකුවක පරිසර හිතකාමී ප්‍රචාරණයට ඒරෙහිව ගන්නා ලද පළමු පියවර ලෙස මාධ්‍යවල සඳහන් විය. ඔවුන් මේ පියවර ගෙන ඇත්තේ ලැබුණු පැමිණිලි අනුව කටයුතු කරමිනි.

මේ සිදුවීම නූතන ලෝකයේ පරිසර හිතවාදී ප්‍රවණතාවය වාණිජ ආයතනවලින් අනිසි ලෙස යොදාගන්නා ආකරය පැහැදිලි කරන්නකි. පරිසර හිතකාමී වීම හෙවත් හරිතවත් බව මේ වන විට ව්‍යාපාරවල සේවා හා නිෂ්පාදන සඳහා වැදගත් මෙින් පවතී. විශේෂයෙන් පාරිසරික කරුණු පිළිබඳ සංවේදී වන පාරිභෝගිකයක් අතර කිසියම් භාණ්ඩයක් හෝ සේවාවාක් අලෙවි කිරීමේ දී මෙය ඒ ආයතනලවට වැදගත් වේ. පරිසර හිතකාමී ලේබලයක් තිබීම තරගකාරී ව්‍යාපාර ලෝකයේ දී ඒ භාණ්ට හා සේවාවලට වැඩි අවස්ථාවක් ලැබීම සඳහා හේතු වේ. මේ තත්ත්වය ලෝකය පුරාම දැකිය හැකි ප්‍රවණතාවයක් වන අතර සංවර්ධිත රටවල්වල වඩාත් පැහැදිලිව දැකිය හැකිය.

කෙසේ වෙතත් මේ ආකාරයෙන් ‘පරිසර හිතකාමී’ (eco-friendly), ‘හරිත’ (green) හෝ ‘තිරසර’ (sustainable) යන ලේබල් සහිතව දැක්වෙන නිෂ්පාදන හා සේවා එසේ නොවන අවස්ථා ද පවතී. එවැනි ලේබල් භාවිත කරන ඇතැම් නිෂ්පාදන හා සේවාවන් මෙන්ම ඒ සමාගම් ද එතරම් පරිසර හිතකාමී නොවන බව හෙළි වූ අවස්ථා තිබේ. වෙනත් ආකාරයකින් කියන්නේ නම් ඔවුන් ප්‍රචාරණය කරන එවැනි පිළිවෙත් ඔවුන්ගේ ක්‍රියාකාරිත්වයෙන් නොපෙනේ. එසේ ව්‍යාජ හෙවත් අසත්‍ය ලෙස පරිසර හිතකාමී බව පෙන්වන අවස්ථා ‘හරිත හුණු ගෑම’ (greenwashing) ලෙස හැඳින්වේ. අයහපත් හෝ නරක දේකට හෝ අයෙකුට යහපත් බවක් ආරෝපණය කිරීම හඳුන්වන්නට සිංහල භාෂාවේ එන සුදු හුණු ගෑම ද මෙවැනි අර්ථයක් දෙන්නකි.

හරිත හුණු ගෑමේ ප්‍රතිඵලය

මේ ආකාරයෙන් ව්‍යාජ පරිසර හිතකාමී බවක් දක්වමින් සිදුකර ප්‍රචාරණය මගින් පාරිසරික කරුණු ගැන සංවේදී වන පාරිභෝගිකයා නොමග යැවීමක් සිදු වේ. එවැනි කරුණු පිළිබඳව සැලකිල්ලක් දක්වන, පාරිසරික වශයෙන් සවිඥානික වූ පාරිභෝගිකයන් විසින් අදාළ නිෂ්පාදන හා සේවා තෝරාගන්නේ ඒවා වෙනත් නිෂ්පාදන හා සේවාවලට වඩා පරිසර හිතකාමී බව සිතමිනි. ඒවායින් පරිසරයට සිදුවන බලපෑම් අඩු බව සිතමිනි. ඇතැම් විට ඒ සඳහා වෙනත් ඒ හා සමාන නිෂ්පාදන හා සේවාවලට වඩා වැඩි මිලක් ගෙවීමට ද පාරිභෝගිකයෝ කටයුතු කරති. එහෙත් කටයුතු එය එසේ නොවන විට ඔවුන් උවමනාවෙන්ම නොමග යවා ඇති බව පැහැදිලිය. පාරිසරික පියසටහන අඩු කරගැනීම පිළිබඳව පාරිභෝගිකයන් දක්වන විශ්වාසය බිඳවැටීම කණගාටුදායක සිදුවීමකි. එය සමස්තයක් ලෙස පරිසර හිතකාමී නිෂ්පාදන හා සේවාවල වර්ධනයට ද තර්ජනයක් වේ. එවැනි ව්‍යාජ ප්‍රචාරවලට ‌චෝදනා එල්ල වන්නේ ද අවධානයට ලක් වන්නේ ද මේ නිසාය.

අනෙක් අතට, මහා පරිමාණ බැංකු හා මූල්‍යායතන සම්බන්ධව මීට අදාළව චෝදනා රැසක් ඉදිරිපත් වී තිබේ. ඉන් එකක් වන්නේ ‘හරිත බැංකුකරණයේ’ යෙදෙන බව පෙන්වා දෙමින්, පොසිල ඉන්ධන ආශ්‍රිත කටයුතු සඳහා මුල්‍ය පහසුකම් සැපයීමේ දිගින් දිගටම යෙදීමයි. නව තෙල් හා ගෑස් නිෂ්පාදන ව්‍යෘපෘති ද මේ අතර වේ. විශේෂයෙන් හරිත බැංකුකරණ කණ්ඩායමක් ලෙස හැඳින්වෙන ශුද්ධ ශුන්‍ය බංංකුකරණ සන්ධානයට (Net Zero Banking Alliance) ද එක්ව සිටින මහා පරිමාණ බැංකු මෙසේ සිදු කිරීම ගැටලුවකි. මේ පිළිබඳව අදහස් දක්වා ඇති ක්‍රියාකාරී කණ්ඩායමක් පෙන්වා දී ඇත්තේ එසේ පොසිල ඉන්ධන සමාගම්වලට මුදල් සම්පාදනය කිරීමට පෙර, අදාළ සමාගම්වල හරිත සැලසුම් පිළිබඳව විමසීමට මේ බැංකු කටයුතු කළ යුතු බවයි.

මේ ආකාරයෙන් තමන්ට නැති පරිසර හිතකාමී බවක් මවාගැනීමට යෑම සිදුකරන සමාගම්වල අරමුණ වන්නේ තම ව්‍යාපාර වඩා පරිසර හිතකාමී බවක් පෙන්වීමෙන් ඔවුන්ගේ නිෂ්පාදන හෝ සේවාවලට වඩා වැඩි වෙළෙඳපොලක් ලබාගැනීමටය. එනම් අලෙවිකරණ උපාය මාර්ගයක් ලෙසය. ඒවා ඇත්තෙන්ම පරිසර හිතකාමී ද යන්න විමසා බැලීමට තනි තනි පාරිභෝගිකයන්ට ක්‍රමවේදයක් නැති වීම මෙහි ඇති ගැටලුවයි. මේ ව්‍යාජ හරිතවත් ප්‍රචාරණ හඳුනාගැනීමට හැකි ක්‍රම පිළිබඳව අවධානය යොමුව ඇති අතර, එවැනි ප්‍රචාර නැවැත්වීම සඳහා දැන්වීම් නියාමන අධිකාරීන් තීරණය කර ඇත්තේ ඒ නිසාය.

ව්‍යාජ ප්‍රචාර හඳුනාගැනීමට හැකි ආකාර

ඉන් එකක් වන්නේ ව්‍යාජ තත්ත්ව දැක්වීම හා නොපැහැදිලි භාෂා භාවිතයයි. ‘අඩුම විමෝචන’ නිකුත් කරන බව පැවසූ ගුවන් සේවාවක දැන්වීම් ද, ‘වාතය පිරිසිදු කරන’ මෝටර් රථයක් පිළිබඳ දැන්වීමක් ද මෙවැනි අවස්ථා සඳහා නිදසුන් වේ. එසේම ඇතැම් නිෂ්පාදනයක ඇති අන්තර්ගත ද්‍රව්‍යවලින් ‘ස්වාභාවික’, ‘කාබනික’, ‘පරිසර හිතකාමී’ වන්නේ ඇතැම් ද්‍රව්‍ය පමණක් විය හැකිය. නිෂ්පාදකයක් කුමක් කීවත්, ඒ පවසන දේ සත්‍යය ද යන්න දැනගැනීමට පාරිභෝගිකයක් විමසීමෙන් සිටීම වැදගත් වේ. වරක් භාවිතයෙන් පසු ඉවත දමන ප්ලාස්ටික් බෝතලයක් වැනි නිෂ්පාදනයක ඇති පරිසර හිතකාමී ලේබලයක් පිළිබඳ විශ්වාසය තැබීමට නොහැකි වීම මේ සඳහා උදාහරණයකි.

සුලබ අලංකාර වදන් භාවිතය හා ස්වාභාවික පරිසරයේ ඡායාරූප ආදිය යොදාගැනීම ද මෙවැන්නකි. ‘පරිසර හිතකාමී’, ‘තිරසර’ හා ‘හරිත’ වැනි වදන් භාවිතය පාරිසරික හිතකාමී බව පෙන්වීම සඳහා යොදාගන්නා සුලබ වචන වේ. එ‌හෙත්, අදාළ නිෂ්පාදන හෝ සේවාවලට එවැනි තත්ත්වයක් දැක්වීමට විද්‍යාත්මක සාධක නොමැති අවස්ථා සුලබ බව පෙන්වා දී තිබේ. එවැනි අවස්ථාවල ඒ හා සමාන අනෙක් නිෂ්පාදනවලට වඩා පරිසර හිතකාමී බවක් ඒ ලේබල් කරන ලද නිෂ්පාදනවලට ඇති බවක් ඔප්පු කිරීමට අසමත් වු අවස්ථා ‌ොබහෝය. ඇතැම් ‘100%ක් පරිසර හිතකාමී’ වශයෙන් සඳහන් වන නිෂ්පාදන එසේ නොවන බව පෙන්වා දුන් අවස්ථා රැසකි.

තොරතුරු වසන් කිරීම ද මෙවැනි සමහර නිෂ්පාදනවල සිදුකරන්නකි. ඇතැම් අවස්ථාවල පරිසර හිතකාමී බව වචනවලින් පෙන්වා දෙන නමුත්, එසේ වන්නේ නිෂ්පාදනයෙන් කිසියම් කොටසක් පමණකි. ඇතැම් ක්‍රියාවලි හෝ අන්තර්ගත ද්‍රව්‍ය පිළිබඳ තොරතුරු එහි සඳහන් නොවේ. ඇතැම් විට සැපයුම් දාමයේ තිබිය හැකි විමෝචන මෙහි දී සලකා බලා නොමැති විය හැකිය.

‘කාබන් හිලව්කිරීම’ (carbon offsetting) තවත් සුලබ පරිසර හිතකාමී යැයි පැවසෙන කටයුත්තකි. කාබන් හිලව් කිරීම සම්බන්ධ පියවර තවත් මෙවැනි පියවර අතර වේ. එහි දී යම් සමාගමක් තම නිෂ්පාදනයක් නිපදවීමේ දී හෝ සේවාවක් ලබා දීමේ දී නිකුත්වන විමෝචන ප්‍රමාණය හා සමාන විමෝචන ප්‍රමාණයක් වෙනත් ස්ථානයක දී වායුගෝලයෙන් ඉවත් කිරීමට පියවර ගනී. ඒ අදාළ කටයුතු සඳහා ආයෝජනය කිරීමෙනි. කෙසේ වෙතත් විමෝචන අඩුකිරීමක් අවශ්‍යව තිබිය දී මෙසේ කාබන් විමෝචන හිලව් කිරීම පිළිබඳ තත්ත්වය පරිසර ක්‍රියාකාරීන් අතර විවේචනයට ලක්ව ඇත්තේ ව්‍යාජ හරිතවත් බව සඳහා මනා නිදසුනක් ලෙසය.

සත්‍ය අයිතිය ඇත්තේ කාටද යන්න විමසීම තවත් උපක්‍රමයකි. ඇතැම් ව්‍යාජ හරිතවත් ප්‍රචාර හඳුනාගැනීමට හැකි එක් ක්‍රමයක් වන්නේ ඒ ව්‍යාපාරයේ සැබැ අයිතිකරු හදුනාගැනීමයි. ඇතැම් සමාගම් පරිසරය පිළිබඳ අවධානයක් යොමු කරන පාරිභෝගිකයක් ආකර්ෂණය කිරීම සඳහා වෙනම වෙළෙඳනාමයක් සහිත ආයතන යොදා ගනී. එහෙත් ඒවායේ සැබෑ පාරිසරික පියසටහන මැනීමේ දී සැබෑ හිමිකරුවන් හදුනාගැනීම වැදගත් වේ.

එක් නිෂ්පාදයක් පමණක් පරිසර හිතකාමී ලේබලයකින් අලෙවිකරණය කිරීම ද මෙවැනි උපක්‍රමයකි. ඇතැම් සමාගම් තමන්ගේ නිෂ්පාදන අතර එක් නිෂ්පාදනයක් පමණක් පරිසර හිතකාමී ලේබලයක් යටතේ අලෙවි කරන අතර, ඔවුන්ගේ අනෙක් නිෂ්පාදනවල පාරිසරික සලකුණ කෙසේද යන තෙරතුරු සඟවා තබයි. එවිට සමස්තයක් ලෙස ඒ සමාගනේ නිෂ්පාදනවල පරිසර හිතකාමී බව පිළිබඳ ගැටලු ඇති වේ.

ප්‍රතිචක්‍රීයකරණය කළ හැකි බව - ඇතැම් සමාගම් අදාළ නිෂ්පාදන හෝ ඒවායේ ආවරණ ප්‍රතිචක්‍රියකරණය කළ හැකි බව පවසා එය ප්‍රචාරණය කරයි. එහෙත් ඇතැම් නිෂ්පාදනවල ප්‍රතිච්‍රකිය කරණය කළ හැකි බව සඳහන් ලේබල් ඇති නමුත්, එය පහසුවෙන් කළ නොහැකිය. ඇතැම් ප්ලාස්ටික් නිෂ්පාදනවල ඇතුළත් සංකීර්ණ ප්ලාස්ටික් වර්ග ප්‍රතිචක්‍රියකරණය කිරීම පහසු නොවීම මීට උදාහරණයකි. ජෛව හායනයට ලක් විය හැකි බව දක්වන ඇතැම් ප්ලාස්ටික් නිෂ්පාදන ද එසේ නොවූ අවස්ථා තිබේ.

නියාමනයක් අවශ්‍ය ඇයි?

එබැවින් විවිධ ව්‍යාපාර විසින් මේ ආකරයෙන් ව්‍යාජ පරිසර හිතකාමී බවක් පෙන්වා හරිත හුණු ගෑමක් මගින් පාරිභෝගකයන් මුලා කිරීම වැළැක්වීමට පියවරක් ගැනීම අවශ්‍ය වේ. අදාළ නියාමන ආයතනවල වැදගත්කම ඇත්තේ එහි දීය. එසේ නොමැති වුවහොත් තමන් ගන්නා ද්‍රව්‍යවල පරිසර හිතකාමී බව පිළිබඳ එවැනි පාරිභෝගිකයන් තබන විශ්වාසය පළුදු වීම සිදුවිය හැකිය. මෙය සමස්තයක් ලෙස තිරසර නිෂ්පානයක් හා පරිභෝජනයක් ඇති කිරීමේ දී හානිකර වේ.