Saturday, May 27, 2017

ලූම්බිණියටත් වායු දූෂණය

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම 

 

විදුසර, 24.05.2017, පි. 06 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/05/24/feature2.html





සිද්ධාර්ථ කුමාරෝත්පත්තිය සිදු ස්‌ථානය වන නේපාලයේ පිහිටා ඇති ලුම්බිණිය ලෝකය පුරා බෞද්ධයන් ගේ වන්දනාවට ලක්‌ ව ඇති ස්‌ථානයකි. 1997 වර්ෂයේ දී යුනෙස්‌කෝ සංවිධානය විසින් ලුම්බිණිය ලෝක උරුමයක්‌ සේ ප්‍රකාශයට පත් කර තිබේ. මේ නිසා වන්දනාකරුවන් මෙන්ම සංචාරකයන් ද විශාල ලෙසින් පැමිණෙන ස්‌ථානයක්‌ ලෙසට සැලකෙන වැදගත් පුරාවිද්‍යාත්මක ස්‌ථානයකි. කෙසේ වෙතත් ලුම්බිණියේ ඇති පුරාවස්‌තුවලට මෙන්ම ඒ ප්‍රදේශයේ වාසය කරන ජනතාවට ද මෑතක සිට අලුත් තර්ජනයක්‌ ඇති වී තිබේ. ඒ ප්‍රදේශයේ පවත්නා අධික වායු දූෂණය නිසා ය.

මේ පිළිබඳව පසුගිය දා සාකච්ඡාවට ගැනුණේ නේපාලයේ විවිධ ස්‌ථානවල පිහිටා ඇති වායු දූෂක පිළිබඳ නිරීක්‌ෂණ මධ්‍යස්‌ථානවලින් ලබාගත් වායු දූෂක දත්තවලින් හෙළි වූ කරුණු අනුව ය. එම මිනුම් අනුව පසුගිය ජනවාරි මාසයේ දී ලුම්බිණිය ප්‍රදේශයේ වාතයේ අඩංගු සියුම් අංශුමය ද්‍රව්‍ය හෙවත් PM 2.5 ප්‍රමාණයේ අංශුමය ද්‍රව්‍ය අගය ඝන මීටරයට මයික්‍රෝග්‍රෑම් 173.035ක්‌ බව වාර්තා වී ඇත. සාමාන්‍යයෙන් ඉහළ වායු දූෂණයක්‌ ඇති කත්මන්දු නගරයේ වාතයේ මේ අගය 109.82ක්‌ වන අතර, ලුම්බිණියට නුදුරින් පිහිටා ඇති චිත්වාන් නගරයේ මේ අගය 113.32ක්‌ පමණ වීම නිසා ලුම්බිණියේ වායු දූෂණය ඉහළ බව පැහැදිලි ය. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව, ආරක්‌ෂිත යහපත් තත්ත්වයක්‌ යටතේ PM 2.5 කාණ්‌ඩයේ වායු දූෂක පැවතිය හැක්‌කේ ඝන මීටරයට මයික්‍රෝගෑම් 25කට අඩුවෙනි (පැය 24ක සාමාන්‍යය). එසේ ම නේපාලයේ පිළිගත් ප්‍රමිතිය අනුව එය 40ක්‌ පමණ විය යුතු ය. මේ අනුව ලුම්බිණියේ PM 2.5 අගය සැලකිය යුතු තරම් ඉහළ බව පැහැදිලි ය.

වායු දූෂණය ගැන අවධානය


ලුම්බිණිය අවට ප්‍රදේශයේ වායු දූෂණය සම්බන්ධව කලක පටන් අවධානය යොමු වී තිබිණි. ලෝක සංරක්‌ෂණය සංගමයේ නේපාල කාර්යාලය හා යුනෙස්‌කෝ සංවිධානය මගින් 2012 වර්ෂයේ දී පමණ ලුම්බිණිය අවට ප්‍රදේශයේ කාර්මික සංවර්ධනය නිසා ඇති වන පාරිසරික බලපෑම් සම්බන්ධව අධ්‍යයනයක්‌ සිදු කර තිබේ. එහි දී හෙළි වූ පරිදි එම ප්‍රදේශයේ විවිධ කර්මාන්තශාලා 57ක්‌ පමණ පිහිටා ඇති බව හඳුනාගන්නා ලද අතර, එහි දී මහා පරිමාණ කර්මාන්තශාලා 15ක්‌ පමණ ද හඳුනාගෙන තිබේ. මේ අතරින් කර්මාන්ත ශාලා 11ක්‌ ම සිමෙන්ති කර්මාන්තශාලා වේ.

එම සිමෙන්ති කම්හල්වල නිෂ්පාදන ප්‍රමාණය අනුව දිනකට කාබන් මොනොක්‌සයිඩ්, කාබන් ඩයොක්‌සයිඩ්, සල්µර් ඩයොක්‌සයිඩ් වැනි වායු විමෝචන මෙටි්‍රක්‌ ටොන් 912.6ක්‌ පමණ සිදු වන බව ද එහි දී පෙන්වා දී ඇත. මේ කාබන් විමෝචනය කරන කර්මාන්ත ව්‍යාප්ත වීම විවිධ ආකාරයෙන් හානිකර විය හැකි බව එහි අනතුරු හගවා තිබිණි.

කෙසේ වෙතත් ලුම්බිණි ප්‍රදේශයේ වායු දූෂණයට බලපාන එක ම හේතුව ප්‍රදේශයේ නිපදවෙන වායු දූෂක පමණක්‌ නො වන බව ද පෙන්වා දී ඇත. ඒ අනුව දූෂිත වාතය එම ප්‍රදේශයේ සිර වීම හා දේශ සීමා මායිම් හරහා වායු දූෂක බහුල ඉන්දු-ගංගා තැනිතලා ප්‍රදේශයේ සිට පැමිණෙන වායු දූෂක ද මේ තත්ත්වයට හේතු වන බව නිවර්තන කාලගුණවිද්‍යාව පිළිබඳ ඉන්දීය ආයතනය (IITM) හා ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය එක්‌ ව කළ අධ්‍යයනයකින් හෙළි වී ඇත. ශීත ඍතුවේ දී මේ තත්ත්වය ඇති වීම සඳහා උෂ්ණත්ව ප්‍රතිලෝම ක්‍රියාවලියක්‌ (temperature inversion) සිදු වීම හේතු වේ. එහි දී ඉහළින් පිහිටා ඇති උණුසුම් වායු ස්‌තරයක්‌ නිසා මේ ප්‍රදේශයේ පහළ සිට ඉහළට වාතය සංවහනය වීම වළකින අතර ඒ නිසා වායු දූෂක සිර වීමක්‌ සිදු වේ.

මේ හේතු නිසා අධික වායු දූෂණයක්‌ ඇති වන්නේ ප්‍රදේශයේ ශීත ඍතුව පවත්නා කාලයේ දී ය. වසරේ අනෙක්‌ කාලයේ දී ඇති වන වායු දූෂණය සඳහා හේතු වන්නේ අදාළ ප්‍රදේශයෙන් ම නිකුත් වන වායු දූෂක බව ද එහි දක්‌වා ඇත. 2013 වර්ෂයේ දී සිදු කර ඇති ඉහත අධ්‍යයනය අනුව ශීත ඍතුව ඇතුළත ලුම්බිණිය හා ඒ අවට ප්‍රදේශයේ වායු දූෂණය දැඩි ලෙස ඉහළ යයි. මෙහි දී වාර්තා වූ ආකාරයට PM 2.5 ප්‍රමාණයට වඩා අඩු සියුම් අංශුමය ද්‍රව්‍ය සාන්ද්‍රණය ඝන මීටරයට මයික්‍රෝගෑම් 270 තරම් ප්‍රමාණයකට ඉහළ නගියි. එසේ ම වඩා විශාල PM 10 කාණ්‌ඩයේ අංශුමය ද්‍රව්‍ය සාන්ද්‍රණය ඝන මීටරයට මයික්‍රෝගෑම් 350 පමණ ප්‍රමාණයට ළගා වී ඇත. එය නේපාලයේ ජාතික ප්‍රමිති මෙන්ම ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ ප්‍රමිතිය ද විශාල ලෙස ඉක්‌මවා යැමකි.

අධ්‍යයන තවදුරටත්


මේ අතර ලුම්බිණියේ වායු දූෂණය සම්බන්ධව 2016 වර්ෂයේ දී ප්‍රකාශයට පත් වූ පර්යේෂණ පත්‍රිකාවක අවධානය යොමු කරන ලද්දේ අප්‍රේල් සිට ජුනි දක්‌වා වන පූර්ව මෝසම් සමයේ දී එම ප්‍රදේශයේ වාතයේ ඇතුළත් විවිධ වායු දූෂක ගැන ය. එය සිදු කරන ලද්දේ 2013 දී ය. ඒ අනුව අංශුමය ද්‍රව්‍ය, කළු කාබන් අංශු (black carbon), කාබන් මොනොක්‌සයිඩ් හා ඕසෝන් පිළිබඳව එහි දී අධ්‍යයනය කර තිබේ. එය වායු දූෂණය නිරීක්‌ෂණය කිරීමේ වඩා පුළුල් ව්‍යDපෘතියක අංගයක්‌ සේ ක්‍රියාත්මක වූවකි. එහි දී හෙළි වූ ප්‍රකාශිත දත්ත අනුව පෙනෙන්නේ අදාළ පර්යේෂණයට ලක්‌ කරන ලද වායු දූෂක හතරේ ම අගයයන් සැලකිය යුතු තරම් ඉහළ මට්‌ටමක වූ බවයි. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් PM10 ප්‍රමාණයේ අංශුමය ද්‍රව්‍යවල පැයක සාමාන්‍ය සාන්ද්‍රණය ඝන මීටරයට මයික්‍රෝගෑම් 10.5ත් 604.0ත් අතර අගයක්‌ ගත් අතර, PM2.5 ප්‍රමාණයේ අංශුමය ද්‍රව්‍ය සාන්ද්‍රණය ඝන මීටරයට මයික්‍රෝගෑම් 6.1ත් 272.2ත් අතර අගයක්‌ ගෙන ඇත. එසේ ම කළු කාබන් අංශු ප්‍රමාණයේ සාන්ද්‍රණය ඝන මීටරයට මයික්‍රෝගෑම් 0.3ත් 30.0ත් අතර අගයක පැවතී තිබේ. කාබන් මොනොක්‌සයිඩ් සාන්ද්‍රණය පරිමාව අනුව බිලියනයකට කොටස්‌ (ppbv) 125.0 හා 1430.0 අතර ප්‍රමාණයක්‌ ගෙන ඇත. ඕසෝන් සාන්ද්‍රණය පරිමාව අනුව බිලියනයකට කොටස්‌ 1.0 හා 118.1 අතර ප්‍රමාණයක පැවතී තිබේ.

උක්‌ත පර්යේෂණයට සම්බන්ධ වූ පර්යේෂකයන් පෙන්වා දෙන පරිදි මේ ප්‍රමාණ සමාන වන්නේ දකුණු ආසියාවේ බරපතළ තත්ත්වයේ වායු දූෂණයක්‌ ඇති ස්‌ථානවලට ය. එසේ ම PM2.5 හා PM10 කාණ්‌ඩවල අංශුමය ද්‍රව්‍යවල පැය 24ක කාලයක සාමාන්‍ය අගය ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ අනුමත මට්‌ටම ඉක්‌මවා යැම නිතර දැකිය හැකි වී ඇත. එනම් නිදර්ශක ලබාගත් කාලයෙන් පිළිවෙළින් 94%ක්‌ හා 85%ක්‌ පමණ අවස්‌ථාවල දී අදාළ අගය ඉක්‌මවා අහිතකර මට්‌ටමට පැමිණ තිබේ. එසේ ම මේ සියලු වායු දූෂකවල සාන්ද්‍රණය දිනයේ උදෑසන හා සන්ධ්‍යා කාලවල දී ඉහළ මට්‌ටමකට පැමිණීම ද නිරීක්‌ෂණය වී ඇත.

මේ අධ්‍යයන සමයේ දී පැවැති වායු දූෂණ තත්ත්වය සඳහා බලපෑ හේතු හඳුනාගැනීමට ද මේ පර්යේෂකයන් උත්සාහ ගෙන ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඒ සඳහා කෘෂි අපද්‍රව්‍ය දහනය කිරීම, ප්‍රදේශයේ ඇති වූ වනාන්තර ගිනි මෙන්ම ලුම්බිණි ප්‍රදේශයට පිටතින් වායු දූෂක ප්‍රවාහනය සඳහා බලපෑ කාලගුණ තත්ත්වය ද හේතු වී ඇත. ෆොසිල ඉන්ධන දහනය ද මීට සැලකිය යුතු තරම් බලපා තිබේ. පර්යේෂකයන් පවසන පරිදි කළු කාබන් ප්‍රමාණයෙන් අඩකට පමණ දායක වී ඇත්තේ ෆොසිල ඉන්ධන දහනය කිරීමයි. එසේ ම කාබන් මොනොක්‌සයිඩ් අතරින් වැඩි ප්‍රමාණයක්‌ පැමිණ ඇත්තේ ගංගා නදී නිම්නයේ සිට ය.

වායු දූෂණයේ බලපෑම්


මේ කරුණු අනුව පෙනෙන්නේ පසුගිය වසර කිහිපය තුළ ම මේ වායු දූෂණ තත්ත්වය ලුම්බිණියෙන් වාර්තා වන බවයි. වායු දූෂණය නිසා එහි ඇති පුරාවස්‌තුවලට මෙන්ම මිනිසුන්ට ද බලපෑම් ඇති විය හැකි ය. විශේෂයෙන් වායු දූෂණය නිසා විවිධ පුරාවස්‌තුවලට ඇති විය හැකි බලපෑම් පිළිබඳව සාධක ද වාර්තා වී ඇත. මෙතෙක්‌ සිදු කර ඇති අධ්‍යයනයවලට අනුව අශෝක කුලුනේ විවිධ ද්‍රව්‍ය සියුම් කුඩු සේ තැන්පත් වීම දැකිය හැකි ය. මෙසේ තැන්පත් වී ඇත්තේ වායුගෝලයේ ඇති ජිප්සම් ලුණු, කැල්සයිට්‌, ඩොලමයිට්‌ හා මැග්නසයිට්‌ සිහින් කුඩු බව හෙළි වී තිබිණි. මේවා සිමෙන්ති කර්මාන්තයෙන් විමෝචනය වන අපද්‍රව්‍ය වේ. අනෙක්‌ අතට එහි ඇති සල්ෆර් ඩයොක්‌සයිඩ් වැනි වායු නිසා ඇති විය හැකි ආම්ලික වැසි හේතුවෙන් පුරාවස්‌තුවලට හානි සිදු විය හැකි ය.

මේ අතර ලුම්බිණියේ පවත්නා වායු දූෂණය එම ප්‍රදේශයේ වැසියන්ට මෙන්ම එහි පැමිණෙන සංචාරකයන් ගේ සෞඛ්‍ය තත්ත්වය සඳහා ද බලපෑමක්‌ ඇති කළ හැකි ය. ලුම්බිණිය නැරඹීමට හා වන්දනා කිරීමට යන පිරිස්‌ වෙතින් ද මේ වන විට වායු දූෂණය නිසා ඇති වන බලපෑම් වාර්තා වී ඇති බව සඳහන් වේ. විශේෂයෙන් ඇදුම වැනි තත්ත්ව ඇති වීම් හා ඒ නිසා ඇතැම් පිරිස්‌වලට ඔවුන් ලුම්බිණියේ ගත කරන කාලය කෙටි කිරීම සඳහා ද හේතු වූ අවස්‌ථා ඇති බව පසුගිය දා BBC පුවත් ඔස්‌සේ වාර්තා විය. එසේ ම අදාළ ප්‍රදේශවාසීන් අතර පෙනහළු රෝග ඉහළ ගොස්‌ ඇති බව ද ප්‍රදේශවාසීන් පවසා තිබිණි.

ලුම්බිණියේ ගැටලුව දීර්ඝකාලීන විසඳුමක්‌ සෙවිය යුතු කරුණක්‌ බව පැහැදිලි ය. මේ වන විට නේපාල රජය ඒ ගැන යම් යම් පියවර ගෙන තිබේ. වායු දූෂක නිරීක්‌ෂක මධ්‍යස්‌ථාන මගින් වායු දූෂණය නිරීක්‌ෂණය කිරීම වැනි පියවර මේ අතර වේ. එරට රජයේ නිලධාරියකු මේ සම්බන්ධව පසුගිය දා BBC පුවත් සේවයට පවසා තිබුණේ එම වායු දූෂකවල ප්‍රභව සොයාගැනීමට අපේක්‌ෂා කරන බවයි. ලුම්බිණි ආරක්‌ෂිත කලාපය (Lumbini Protected Zone) නමින් නම් කර ඇති ප්‍රදේශයේ ප්‍රකාශයට පත් කර ඇති නමුත් ඊට තදාසන්න ව ඇති ප්‍රදේශයේ කර්මාන්ත ව්‍යාප්ත වෙමින් ඇති බව සඳහන් ය. එසේ ම ඇතැම් කර්මාන්ත පිහිටා ඇත්තේ මේ ආරක්‌ෂිත කලාපය ඇතුළත ය. මේවා අදාළ ප්‍රදේශයට මෙන්ම එරටට වැදගත් කර්මාන්ත වන බැවින් ඒවායින් වන වායු දූෂණය පාලනය පහසු නො වනු ඇත. අනෙක්‌ අතට ගංගා නිම්නයේ සිට පැමිණෙන වායු දූෂකවලින් ඇති වන බලපෑම පාලනය ද වැදගත් ය. මේ අනුව ලුම්බිණියේ වායු දූෂණය පාලනය දීර්ඝකාලීන කටයුත්තක්‌ බව පෙනෙන්නට තිබේ.

http://www.vidusara.com/2017/05/24/feature2.html

Thursday, May 11, 2017

ගල් ලෙන්වල අවසාදිත තැන්පතුවලින් ආදි මානව DNA

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, 10.05.2017, පි. 11 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/05/10/feature2.html





අතීතයේ ජීවත් වූ නියෑන්ඩර්තාල් හා ඩෙනිසෝවන් වැනි ආදී මානවයන් පිළිබඳව සිදු කරනු ලබන අධ්‍යයනවල දී ඒ පිළිබඳ පර්යේෂකයන්ට වැඩි වශයෙන් හමු වන්නේ එම ආදි මානවයන් විසින් නිෂ්පාදනය කරන ලද මෙවලම් හා මිනිසුන් විසින් නිපදවන ලද වෙනත් පුරාවස්‌තු ය. එම මානවයන් ගේ අස්‌ථරි හෝ දත් වැනි භෞතිකමය ෆොසිල ශේෂ හමු වන්නේ සීමිත ස්‌ථාන ගණනකින් හා බෙහෙවින් අඩු වශයෙනි. මේ තත්ත්වය නියෑන්ඩර්තාල් මානවයා (Homo neanderthalensis) හා ඩෙනිසෝවන් මානවයා (Homo sp. Altai හෝ Homo sapiens ssp Denisova ලෙස තාවකාලික ව නම් කර ඇත. මේ මානවයා විශේෂයක්‌ ද උප විශේෂයක්‌ ද යන්න ගැන මතභේද පවතී.) වැනි ආදී මානවයන් සඳහා පොදු වූ තත්ත්වයකි.

එසේ ම එම මානවයන් ගේ ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය පිළිබඳ අධ්‍යයන සිදු කිරීම වඩාත් අසීරු වූ කරුණකි. මේ මානවයන් ගේ අස්‌ථරි අවශේෂවල වුව ද ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය ඉතිරි ව ඇත්තේ අඩු වශයෙනි. එසේ ම එවැනි අස්‌ථරි ශේෂ සමහරක්‌ ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය ලබාගැනීම සඳහා සුදුසු නැත.

මේ තත්ත්වය හමුවේ අතීතයේ විසූ මානවයන් ගේ ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය ලබාගැනීමට හැකි නව ක්‍රමවේද පිළිබඳව අවධානය යොමු කළ පර්යේෂණයක දී එවැනි නව මාර්ගයක්‌ අනාවරණය කරගැනීමට පර්යේෂකයන් පිරිසක්‌ සමත් ව තිබේ. ඒ ලෙන් වැනි ස්‌ථානවල ඇති අවසාදිත පස්‌ තැන්පතුවලිනි.

ලෙන් හතක අවසාදිත අධ්‍යයනයට


මෙහි දී පර්යේෂකයන් ගේ අවධානයට ලක්‌ ව ඇත්තේ යම් ස්‌ථානයක ඇති අවසාදිත තැන්පතුවල (sediments) ඇති ඇතැම් ද්‍රව්‍යවලට DNA බැඳී තිබිය හැකි බවයි. ඛනිජ වර්ග හා කාබනික සංයෝග මෙසේ DNA සම්බන්ධ කරගත හැකි ද්‍රව්‍ය අතර වේ. මේ ආකාරයෙන් පස්‌ ස්‌තරවලින් ලබාගත් තැන්පතුවල තිබී ලබාගත් මයිට්‍රකොන්ඩි්‍රයාවල හා හරිතප්‍රදවල ප්‍රවේණි ද්‍රව්‍යවල කෙටි කොටස්‌ යොදාගනිමින් ඒවා දාම ප්‍රතික්‍රියා හරහා වර්ධනය කර ඒවා ලබාගත් ස්‌ථාන ආශ්‍රිත ව අතීතයේ දැකිය හැකි වූ ශාක හා සතුන් හඳුනාගැනීමට හැකි වූ අවස්‌ථා පවතී. මෙසේ තැන්පතුවලින් ලබාගත් DNA කොටස්‌ පසුව හමු වන DNA හඳුනාගැනීම සඳහා DNA සංචිත ලෙස පර්යේෂකයන් විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබයි.

මේ පසුබිම හමුවේ ආදි මානවයන් විසූ බව නිසැක ව ම දන්නා ස්‌ථානවල අවසාදිත පස්‌ තැන්පතු පරීක්‌ෂා කිරීම මේ අධ්‍යයනයේ දී පර්යේෂකයන් යොදාගෙන ඇති ක්‍රමවේදයයි. යුරෝපයේ හා ආසියාවේ එවැනි පුරාවිද්‍යාත්මක ස්‌ථාන හතක්‌ මේ පුළුල් පර්යේෂණ කණ්‌ඩායම විසින් අධ්‍යයනයට ලක්‌ කරනු ලැබ ඇත.

එහි දී ඔවුන් බෙල්ජියම (Trou Al'Wesse ලෙන), ක්‍රොයේෂියාව (Vindija ලෙන), ප්‍රංශය (Les Cottés හා Caune de l'Arago නම් ලෙන්), ස්‌පාඤ්ඤය (El Sidrón ලෙන) හා රුසියාවේ (Denisova හා Chagyrskaya නම් ලෙන්) පිහිටි ස්‌ථානවලින් ලබාගත් අවසාදිත නියෑදි භාවිත කර තිබේ. මේ ස්‌ථානවලින් අදින් වසර 14,000ක කාලයේ සිට වසර 550,000ක්‌ තරම් වූ කාල පරාසයකට අයත් අවසාදිත නියෑදි 85ක්‌ පමණ ලබාගෙන තිබේ. මේ ස්‌ථාන සමහරකින් මේ අධ්‍යයනය සඳහාම නියෑදි ලබාගෙන ඇති අතර, ඇතැම් ස්‌ථානවලින් කලින් ලබාගත් නියෑදි DNA සඳහා පරීක්‌ෂා කර ඇත. මේ කලින් ලබාගෙන පර්යේෂණාගාරවල ආරක්‌ෂිත ලෙස තැන්පත්ව තිබූ තැන්පතු නිදර්ශකවලින් ද සාර්ථකව DNA ලබාගැනීමට හැකි වීම ද වැදගත් සිදුවීමකි. මේ නියෑදියක්‌ ඉතා කුඩා පස්‌ තැන්පතුවක්‌ සමන්විත වූ අතර යොදාගනිමින් ඔවුන් සිදු කර ඇත්තේ මයිට්‍රොකොන්ඩී්‍රය DNA ලබාගෙන ඒවා විශ්ලේෂණය කිරීමයි.

DNA හමු වීම


මේ ආකාරයෙන් සිදු කරන ලද අධ්‍යයනයේ දී ඒ ඒ ස්‌ථානවලින් හමු වූ DNA ප්‍රමාණය වෙනස්‌ විය. ඒ අනුව හමු වූ DNA අතරින් 79.1 - 96.1%ක්‌ අතර ප්‍රමාණයක්‌ හඳුනාගැනීමට නොහැකි වූ බව සඳහන් වේ. එසේ ම හඳුනාගන්නා ලද DNA අතරින් වැඩි ප්‍රමාණයක්‌ ක්‌ෂුද්‍රජීවීන්ට අයත් ලෙස හඳුනාගන්නා ලද අතර ක්‌ෂීරපායී සතුන්ට අයත් ලෙස හඳුනාගන්නා ලද DNA ප්‍රමාණය එක්‌ එක්‌ ස්‌ථානවල දී 0.05% හා 10% අතර අගයක්‌ වී ඇත.

ඉන් පසුව මේ ක්‌ෂීරපායි සත්ත්ව විශේෂ අයත් ලෙස හඳුනාගත් DNA වැඩිදුරටත් අධ්‍යයනය කර තිබේ. ඒ අනුව විවිධ ක්‌ෂීරපායි කුල දොළහකට අයත් DNA මේ අතර තිබූ බව හඳුනාගෙන ඇත. එහි දී හඳුනාගත් සතුන් අතර කලකට ඉහත වඳ වී ගිය සතුන් ද වේ. නිදසුනක්‌ ලෙස වූලි මැමත්, වූලි රයිනෝසිරස්‌, ලෙන් ආශ්‍රිත ව විසූ වලස්‌ විශේෂයක්‌ හා ලෙන්වල විසූ හයිනා විශේෂයක්‌ දැක්‌විය හැකි ය. එසේ ම අදත් දැකිය හැකි සත්ත්ව විශේෂ ද මේ අතර විය. මේ සතුන් අදාළ ස්‌ථානවල සිදු කරන ලද පුරාවිද්‍යා කැණීම්වලින් හමු වී, පුරා සත්ත්ව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනවලින් හඳුනාගෙන ඇති සත්ත්ව විශේෂ හා සමාන විය. නියෑදි ලබාගත් ස්‌පාඤ්ඤයේ පිහිටා ඇති ලෙනෙන් ක්‌ෂීරපායී සත්ත්ව DNA හමු වී නොමැති අතර, කැණීම්වල දී ද එම ලෙනෙන් ක්‌ෂීරපායී සතුන් ගේ අස්‌ථි හෝ දත් වැනි ශේෂ හමු වී නොමැත.

මානව DNA ඉලක්‌ක කරගැනීම


වැඩි වශයෙන් සත්ත්ව විශේෂවල DNA හමු වුව ද මානව DNA හඳුනාගැනීම සඳහා පර්යේෂකයන් වැඩිදුරටත් කටයුතු කර ඇත. ඒ අනුව නියෑදි නවයකින් මේ වන විට වඳ ව ගොස්‌ ඇති ආදි මානවයන් ගේ DNA ද හඳුනාගැනීමට හැකියාව ලැබී ඇත. මේ අතරින් අටක්‌ ම නියෑන්ඩර්තාල් මානවයන් ගේ වූ අතර එකක්‌ ඩෙනිසෝවන් මානවයන් ගේ විය. ලෙන් හතරකින් (ස්‌පාඤ්ඤයේ එල් සිඩ්රොන්, රුසියාවේ ඩෙනිසෝවා හා චගීර්ස්‌කායා හා බෙල්ජියමේ ඇට්‌ ට්‍රව් අල්වෙසේ යන ලෙන්) හමු ව ඇත්තේ නියෑන්ඩර්තාල් මානවයන් ගේ DNA ය. එසේ ම ඩෙනිසෝවන් මානවයා ගේ DNA රුසියාවේ ඩෙනිසෝවා ලෙනෙන් හමු වී තිබේ. රුසියාවේ ඩෙනිසෝවා ලෙනේ නියෑදි දෙකකින් මානවයන් දෙදෙනා ගේ ම DNA ලැබී ඇති අතර, මීට පෙර නියෑන්ඩර්තාල් ශේෂ හමු නො වූ බෙල්ජියමේ ලෙනෙන් එම ආදි මානව ශේෂ හමු වීම ද විශේෂත්වයකි.

මෙහි දී ඇතැම් ලෙන්වලින් හමු ව ඇත්තේ එක්‌ ආදි මානවයකු ගේ ශේෂ වන අතර, තවත් ලෙන්වලින් පුද්ගලයන් දෙදෙනකුට අයත් ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය හමු වී ඇති බව ද වැඩිදුර අධ්‍යයනවල දී හඳුනාගැනීමට ලැබී ඇත. මෙසේ මානව ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය හමු වූ ස්‌තරවලින් එම මානවයන් ගේ අස්‌ථි අවශේෂ කිසිවක්‌ හමු වූයේ නැත. මෙසේ අස්‌ථි හෝ දත් වැනි අවශේෂ හමු නො වී DNA ශේෂ හමු වීම වැදගත් කරුණකි.

මෙසේ හමු වූ නියෑන්ඩර්තාල් හා ඩෙනිසෝවන් මානවයන් ගේ ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය ඔවුන් ගේ මේ දක්‌වා දන්නා ගෙනෝමයේ ප්‍රමාණය ඉහළ නැංවීම සඳහා ද වැදගත් වේ. මේ දක්‌වා මේ ආදි මානවයන්ගේ ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය හමු ව ඇත්තේ සීමිත ප්‍රමාණයකි.

නව මෙවලමක්‌?


පුරාවිද්‍යාත්මක ස්‌ථානවලින් ආදි මානවයන් ගේ DNA සොයාගැනීමට හැකියාවක්‌ ලැබීමෙන් එම ස්‌ථානවල අතීතයේ ආදි මානව කණ්‌ඩායම් විසූ බව අනාවරණය කරගැනීමට අවස්‌ථාවක්‌ ලැබේ. එය වැදගත් වන්නේ ආදි මානව අස්‌ථි හා දත් වැනි ශේෂ හමු නො වුණ ද ඔවුන් විසූ බව අනාවරණය කරගත හැකි වීම ය. මෙය නව ක්‍රමවේදයකි. ඒ සෙසු ක්‍රම යොදාගැනීමට නොහැකි අවස්‌ථාවක භාවිත කළ හැකි ක්‍රමවේදයකි.

මෙය මානව පරිණාමීය ඉතිහාසය පිළිබඳ අධ්‍යයනවල දී වැදගත් වන බව අමුතුවෙන් කිව යුතු නො වේ. ඉන් කිසියම් ලෙනක යම් ස්‌තරයක ජීවත් වූයේ කුමන මානව විශේෂයක්‌ ද යන්න කීමට අවස්‌ථාවක්‌ ලැබී ඇති නිසා ය. කෙසේ වෙතත් මේ DNA පස්‌ ස්‌තර හරහා ගමන් කළ හැකි බව පෙන්වා දී තිබේ. මේ අධ්‍යයනයේ දී අවධානයට ලක්‌ කරන ලද එක්‌ ලෙනක දී එසේ වී නොමැති බව ද පෙනී ගොස්‌ ඇත. වඳ වී ගිය වූලි මැමත් හා වූලි රයිනෝසිරස්‌ DNA හමු වී ඇත්තේ එම සතුන් වඳ වී ගිය පශ්චාත් ප්ලයිස්‌ටොසීන යුගයේ ස්‌තර අතර තිබිය දී ය. එම කාලයට පසු කාලවකවානුවලට අයත් ස්‌තරවලින් මේ සතුන් ගේ ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය හමු වී නැත. මේ අනුව DNA ස්‌තර හරහා ගමන් කරන්නේ ද යන්න අදාළ ස්‌ථානවල ඇති ප්‍රාදේශීය තත්ත්ව අනුව තීරණය වන්නක්‌ බව මේ පර්යේෂකයන් ගේ අදහසකි. ඒ නිසා මෙවැනි අධ්‍යයනවල දී ඒ ගැන සැලකිල්ලට ගත යුතු වේ.

මේ අනුව උක්‌ත අධ්‍යයනයෙන් හෙළිදරව් කරන අවසාදිත තැන්පතු යොදාගනිමින් DNA හඳුනාගැනීමට විශ්ලේෂණ සිදු කිරීම අනාගත පුරාවිද්‍යාත්මක ක්‍රමවේදවල සාමාන්‍ය ක්‍රමවේදයක්‌ දක්‌වා දියුණු වීමේ අවස්‌ථාවක්‌ ඇත. මේ නිසා අප මාතෘකා කරගත් මේ පර්යේෂණය පුරාවිද්‍යාවේ සන්ධිස්‌ථානයක්‌ සේ ඇතැම් අය හඳුන්වා දී තිබේ.

කෙසේ වෙතත් අවසාදිත තැන්පතු DNA ආරක්‌ෂා වීම තීරණය වන්නේ අදාළ ප්‍රදේශයේ කාලගුණ තත්ත්වයේ බලපෑම අනුව විය හැකි ය. යුරෝපයේ හා ආසියාවේ ඉහළ අක්‌ෂාංශ ප්‍රදේශවල මෙය සාර්ථක විය හැකි වුවත් ඇතැම් විට ලෝකයේ වෙනත් ප්‍රදේශවල භාවිත කළ නොහැකි විය හැකි ය. ඒ බාහිර පරිසයේ දී DNA ජීරණය වීමක්‌ සිදු වන නිසා ය.

DNA පිළිබඳ අධ්‍යයන වැදගත් වන්නේ ඒවා මගින් මානව පරිණාමය මෙන්ම ව්‍යාප්ත වීම ද විස්‌තර කළ හැකි නිසා ය. අනෙකක්‌ තබා මෙහි දී සඳහන් කරන ලද ඩෙනිසෝවන් ආදි මානවයා යනු නියෑන්ඩර්තාල් මානවයාට සමීප නෑකමක්‌ ඇති මානවයකු වුව ද ඊට වඩා වෙනස්‌ මානවයකු බව හඳුනාගන්නා ලද්දේ ද DNA භාවිතයෙනි.

මූලාශ්‍රය: Science, DOI: 10.1126/science.aam9695

ඡායාරූප: පරිණාමීය මානවවිද්‍යාව සඳහා වූ මැක්‌ස්‌ ප්ලෑන්ක්‌ ආයතනය

http://www.vidusara.com/2017/05/10/feature2.html

Monday, May 8, 2017

අන්තර්ජාතික වෙළෙඳාමෙන් ඇති වන දේශසීමා ඉක්‌මවූ සෞඛ්‍ය ගැටලු

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර, 03.05.2017, පි. 6 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/05/03/feature2.html




ලෝකයේ බොහෝ රටවල භාවිත කරන භාණ්‌ඩ අතර දියුණු වන රටවල්වල නිපදවන ලද විවිධ භාණ්‌ඩ තිබේ. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් ජංගම දුරකථන, සෙල්ලම් බඩු, ඇඳුම් ආදි විවිධ පාරිභෝගික භාණ්‌ඩ දැක්‌විය හැකි ය. මෙවැනි නිෂ්පාදන නිපදවන රටවල් අතර චීනය, අග්නිදිග ආසියානු රටවල් හා ඉන්දියාව වැනි රටවල් ඉදිරියෙන් සිටියි. එවැනි අපනයන අදාළ රටවල ආර්ථිකයේ වැදගත් තැනක්‌ ගනියි. (අනෙකක්‌ තබා ලෝකයේ බොහෝ රටවල ජාතික ධජ නිෂ්පාදනය කරන්නේ ද චීන සමාගම් ය). විශේෂයෙන් බටහිර යුරෝපය හා ඇමෙරිකාව වැනි දියුණු රටවල මෙවැනි භාණ්‌ඩ සඳහා ඉහළ ඉල්ලුමක්‌ තිබේ. මේ නිෂ්පාදනවල ඇති විශේෂත්වය වන්නේ ඒවායේ පාරිභෝගිකයන් සිටින රටවල නිපදවනු ලබන සමාන නිෂ්පාදනවලට වඩා මේ ආනයනික නිෂ්පාදන ලාභදායක වීම ය. ඒ නිසා පාරිභෝගික ආකර්ෂණය දිනාගැනීමට මේ නිෂ්පාදනවලට හැකි ව ඇත.

කෙසේ වෙතත්, බටහිර දියුණු රටවල පරිහරණය සඳහා නිපදවනු ලබන භාණ්‌ඩ ආදිය නිෂ්පාදනය කිරීමේ දී නිකුත් වන වායු විමෝචන හේතුවෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය කරනු ලබන රටවල ජනතාවට ඇති වන බලපෑම මෙතෙක්‌ අඩු අවධානයකට ලක්‌ වූවකි. මේ සම්බන්ධව සිදු කරන ලද අධ්‍යයනයක්‌ පසුගිය දා ප්‍රකාශයට පත් විය. එම අධ්‍යයනයෙන් පෙන්වා දෙන්නේ එවැනි භාණ්‌ඩ නිෂ්පාදනය කිරීම නිසා ඇති වන වායු දූෂණය හේතුවෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය කරන රටවල සැලකිය යුතු පිරිසක ගේ සෞඛ්‍යයට බලපෑමක්‌ ඇති වන බවයි.

එසේ ම ලෝකයේ එක්‌ කලාපයකින් නිකුත් වන විමෝචන මගින් තවත් කලාපයක ඇති වන මරණ ප්‍රමාණය ගැන ද මෙහි දී ගණනය කර තිබේ. මිනිසුන් තනාගෙන ඇති දේශසීමා වායු දූෂණයට අදාළ නො වන බව මේ අනුව පැහැදිලි ය. ඒ අනුව වායු දූෂණය ගෝලීය ගැටලුවකි.

අධ්‍යයන ක්‍රමවේදය


වායු දූෂණය සම්බන්ධව වැදගත් වන දූෂකයක්‌ ලෙස අංශුමය ද්‍රව්‍ය (particulate matter) හැඳින්විය හැකි ය. මේ නිසා ඇති වන මරණ ප්‍රමාණය එළිමහන් වායු දූෂණය (outdoor air pollution) නිසා ඇති වන මරණ ප්‍රමාණයෙන් 90%ක්‌ පමණ සඳහා හේතු වන බව පැවසේ. ඒ හෘද රෝග, ආඝාතය, පෙනහළු පිළිකා හා ඇදුම වැනි තත්ත්ව ඇති වීම හේතුවෙනි.

මේ අධ්‍යයනයේ දී අවධානය යොමු කර ඇත්තේ අංශුමය ද්‍රව්‍ය අතරින් සියුම් අංශුමය ද්‍රව්‍ය හෙවත් මයික්‍රෝ මීටර 2.5ට වඩා අඩු අංශුමය ද්‍රව්‍ය (PM2.5) මගින් ඇති වන වායු දූෂණය පිළිබඳ ව ය. විදුලි බලාගාර, කර්මාන්ත ශාලා, ගුවන් යානා හා නාවික ගමනාගමනය නිසා ඇති වන වායු දූෂණය පිළිබඳව මෙහි දී සලකා ඇත. ලෝකයේ කලාප 13ක පිහිටා ඇති රටවලින් මේ සඳහා දත්ත ලබාගැනීමට මේ පර්යේෂකයන් කටයුතු කර ඇත.

මෙහි දී වායු දූෂණ දත්ත, විමෝචන මිනුම් හා ගෝලීය වායු ධාරා ආකෘති යන දත්තවල එකතුවක්‌ මගින් වායු දූෂණය ඇති වීම හා එය ගමන් කර අවසන් වූ ස්‌ථානය සම්බන්ධව 2007 වර්ෂයේ දී පැවැති තත්ත්වය ගණනය කර තිබේ. එසේ ම ගෝලීය වෙළෙඳ විශ්ලේෂණ ව්‍යාපෘතිය (Global Trade Analysis Project) නම් ව්‍යාපෘතියක දත්ත මගින් තනාගත් ආර්ථික ආකෘතියක්‌ යොදාගනිමින් වායු දූෂණය හා පාරිභෝගික භාණ්‌ඩ සඳහා පාරිභෝගිකයන් අතර ඇති ඉල්ලුම හා වායු දූෂණය අතර යම් සම්බන්ධයක්‌ තිබේ ද යන්න සෙවීම සිදු කර ඇත.

අපනයන භාණ්‌ඩ නිසා සිදු වන මරණ


මේ අධ්‍යයනයේ දී අනාවරණය වී ඇති පරිදි, 2007 වර්ෂයේ දී PM2.5 කාණ්‌ඩයේ වායු දූෂක නිසා ලෝකය පුරා මිලියන 3.45ක පමණ ජනතාවක්‌ අකාලයේ මිය ගොස්‌ ඇත. ලෝකයේ එක්‌ කලාපයක පරිභෝජනය සඳහා තවත් කලාපයක නිෂ්පාදනය කරනු ලබන භාණ්‌ඩ හා සේවාවලින් නිකුත් ව ඇති විමෝචන හේතුවෙන් අදාළ භාණ්‌ඩ හා සේවා නිෂ්පාදනය කරන කලාපයේ ඇති වී තිබෙන මරණ ගණන 762,400ක්‌ බව එහි දී ගණන් බලා ඇත. මෙය මුළු මරණ ප්‍රමාණයෙන් 22%ක්‌ සඳහා සම්බන්ධයක්‌ දක්‌වන වන බව මේ පර්යේෂකයෝ පෙන්වා දෙති.

එවැනි මරණ සඳහා භූගෝලීය ප්‍රදේශ මගින් ද නිදසුන් දක්‌වා ඇත. චීනයේ සිදු වන අකල් මරණ අතරින් 108,600ක්‌ පමණ ප්‍රමාණයක්‌ සම්බන්ධ වන්නේ බටහිර යුරෝපයේ හා ඇමෙරිකාව යන කලාපවල පරිභෝජනය කිරීම සඳහා නිෂ්පාදනය කරනු ලබන භාණ්‌ඩවලට ය.

උක්‌ත පර්යේෂකයන් සඳහන් කරන පරිදි ලාභදායක යෑයි සිතා දියුණු රටවල පාරිභෝගිකයන් මිල දී ගන්නා භාණ්‌ඩවල මිල අඩු වීමට හේතුවක්‌ වී ඇත්තේ අදාළ නිෂ්පාදන රටවල ඇති වායු දූෂණය සම්බන්ධ නීති රීති ප්‍රබල නො වීම නම්, දියුණු රටවල පාරිභෝගිකයන් ගේ ඉතිරිය ඇති වන්නේ වෙනත් රටක අහිමි වන ජීවිතවලිනි.

මේ අනුව සිය අපනයන හා සම්බන්ධ වැඩි ම මරණ ප්‍රමාණයක්‌ ඇති වන්නේ චීනයේ ය. ඒ අනුව චීනයේ වායු දූෂණයෙන් සිදු වන මරණ අතරින් 11%ක්‌ තරම් ප්‍රමාණයක්‌ එරටින් සෙසු රටවලට අපනයනය කරන භාණ්‌ඩ හා සම්බන්ධ වේ. චීනයෙන් වැඩි ම අපනයන ප්‍රමාණයක්‌ සිදු වන්නේ බටහිර යුරෝපයට හා ඇමෙරිකාව යන කලාපවලට ය.

අනෙක්‌ අතට තම කලාපයේ පරිභෝජනය කරන භාණ්‌ඩ නිසා සෙසු රටවල මරණ වැඩි ම ප්‍රමාණයක්‌ ඇති වීමට සම්බන්ධ වන කලාප වන්නේ බටහිර යුරෝපය, ඇමෙරිකාව හා දකුණු කොරියාව හා ජපානය ඇතුළත් සෙසු ආසියාව නම් කලාපයයි.

වායු දූෂක වෙනත් ප්‍රදේශවලට ගමන් කිරීමෙන් සිදු වන මරණ


මීට පෙර අධ්‍යයනවලින් පෙන්වා දී ඇති ආකාරයට ලෝකයේ එක්‌ ප්‍රදේශයක සිට දූෂිත වාතය බොහෝ දුරක පිහිටා ඇති වෙනත් ප්‍රදේශ කරා ගමන් කළ හැකි ය. මේ තත්ත්වය ඇති වන්නේ ගෝලීය වායු ධාරා මගිනි. උක්‌ත අධ්‍යයනයේ දී පර්යේෂකයන් ගේ අවධානයට මේ කරුණ ද ලක්‌ විය. ඒ අනුව එක්‌ ප්‍රදේශයක ඇති වන වායු දූෂණය වෙනත් කලාපයක්‌ කරා පැතිර යැමෙන් එසේ ඈත පිහිටා ඇති කලාපයේ ඇති වන සෞඛ්‍ය බලපෑම ඔවුන් ගේ සැලකිල්ලට ලක්‌ විය.

සමස්‌තයක්‌ ලෙස ගත හොත්, ලෝකයේ PM2.5 කාණ්‌ඩයේ වායු දූෂක නිසා සිදු වන අකල් මරණ අතරින් 12%ක්‌ හෙවත් 411,100ක්‌ පමණ ප්‍රමාණයක්‌ සඳහා හේතු වන්නේ එම මරණ සිදු වන කලාපවලින් පිටත පිහිටි කලාපවලින් නිකුත් වන වායු දූෂක ය.

නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත් චීනයෙන් නිකුත් කරනු ලබන PM2.5 කාණ්‌ඩයේ වායු දූෂක නිසා ලෝකයේ වෙනත් කලාපවල ඇති වන අකල් මරණ ප්‍රමාණය 64,800ක්‌ ලෙස ගණන් බලා ඇත. මෙයට යුරෝපයේ හා ඇමෙරිකාවේ සිදු වන මරණ ද ඇතුළත් වේ. එහෙත් මේ ප්‍රමාණය, ඉහත සඳහන් කළ පරිදි බටහිර යුරෝපයේ හා ඇමෙරිකාවේ පරිභෝජනය සඳහා භාණ්‌ඩ නිෂ්පාදනයේ දී චීනයේ ඇති වන වායු දූෂණයෙන් එරට තුළ සිදු වන මරණ ප්‍රමාණයට වඩා අඩු බව පැහැදිලි ය.

කළ හැක්‌කේ කුමක්‌ ද?


මෙහි දී අවධානය යොමු විය යුතු තවත් කරුණක්‌ වන්නේ බටහිර දියුණු රටවල පරිභෝජන රටාව ද මේ තත්ත්වය වඩාත් සංකීර්ණ කරන බවයි. අධි පරිහරණය මේ රටවල දැකිය හැක්‌කකි. නිදසුනක්‌ ලෙස මේ වන විට ජංගම දුරකථනයක්‌ සාමාන්‍යයෙන් මාස හයකට පමණ වරක්‌ මාරු කිරීම සිදු වේ. එසේ භාණ්‌ඩ පරිහරණ අවශ්‍යතාව හා මිල පමණක්‌ සලකන අදාළ පාරිභෝගිකයන් අතරින් බහුතරයක්‌ ඒවා නිෂ්පාදනය කරන රටේ ජනතාව ගේ සෞඛ්‍යය හෝ පරිසරය සම්බන්ධව තැකීමක්‌ කරනු ඇතැයි සිතීම අපහසු ය. තම පරිභෝජනය ලෝකයේ වෙනත් පෙදෙසක වෙසෙන මිනිසුන් ගේ සෞඛ්‍යය සඳහා බලපාන බව පැවසීමෙන් මේ පාරිභෝගිකයන් ගේ ආකල්පවල වෙනසක්‌ ඇති කළ හැකි ද යන්න මෙහි දී ඇති වන පැනයයි. අවාසනාවකට මෙන් ලෝකයේ සෙසු රටවල් ද මේ වන විට පිවිසෙමින් සිටින්නේ එවැනි ම පරිභෝජන රටාවකට ය.

අනෙක්‌ අතට මේ භාණ්‌ඩ නිපදවන රටවල ආර්ථිකය තුළ මෙවැනි ලාබ භාණ්‌ඩ හා සේවා අපනයනය කිරීම වැදගත් තැනක්‌ ගනියි. එවැනි තත්ත්වයක්‌ ඇතුළත අදාළ රටවල පරිසර දූෂණ නීති රීති දැඩි කිරීමට ඒ රටවල් කෙතරම් උනන්දුවක්‌ දක්‌වනු ඇති ද යන්න ද සැක සහිත ය. එහෙත් මේ අධ්‍යයනයෙන් පෙන්වා දී ඇති ආකාරයට පරිසර දූෂණය පාලනය කරන තාක්‌ෂණය දියුණු කිරීමට එම රටවල් කටයුතු කිරීම ඒ කලාපවල මෙන්ම ලෝකයේ සෙසු ප්‍රදේශවල මානව සෞඛ්‍යය සඳහා යහපතක්‌ වන්නකි.

අන්තර්ජාතික වෙළෙඳාම ගෝලීයකරණය වීම නිසා මේ ආකාරයෙන් නිෂ්පාදනවල පාරිසරික හා සෞඛ්‍යමය බලපෑම් වෙනත් ප්‍රදේශයකට ගමන් කිරීමේ තත්ත්වය ඇති වී තිබේ. එහි බලපෑම ලෝකය මේ වන විට අත්දකිමින් සිටියි. එය සෞඛ්‍යය මෙන්ම පරිසරය හා සම්බන්ධව ද බලපෑමක්‌ ඇති කරන්නකි. මේ අධ්‍යයනයට සම්බන්ධ වූ පර්යේෂකයන් ඒ ගැන පැවැත්වූ මාධ්‍ය සාකච්ඡාවක දී පවසා ඇත්තේ මේ ගැන අන්තර්ජාතික මට්‌ටමින් කටයුතු කිරීම වැදගත් වන බවයි. වායු දූෂණය ප්‍රාදේශීය එකක්‌ නො ව අන්තර්ජාතික වශයෙන් බලපෑමක්‌ ඇති එකක්‌ ලෙස පිළිගෙන ඒ අනුව කටයුතු කිරීම වැදගත් බව ඔවුන් ගේ අදහසයි.

මූලාශ්‍රය: Nature, DOI:10.1038/nature21712

http://www.vidusara.com/2017/05/03/feature2.html

අපද්‍රව්‍ය ගැටලුවට නිවසේ දී යෙදිය හැකි පිළියම්

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම


විදුසර. 03.05.2017, පි. 5 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2017/05/03/feature1.html


කැළිකසළ හෙවත් අපද්‍රව්‍ය මේ වන විට අපේ රටේ දැවෙන ප්‍රශ්නයකි. අපේ නගරවල මෙන්ම නගරවලින් පිටත දී ද ජනනය වන අපද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණය දිනෙන් දින ඉහළ යමින් තිබේ. මේවා බැහැර ලිය හැකි ස්‌ථාන ද සීමිත ය. ඒවා මග දෙපස හා කුණු කඳු ලෙස බැහැර කිරීම නිසා තවත් ගැටලු රැසක්‌ ම ඇති වන බව අපි දැන් අත්දැකීමෙන් දනිමු.

එසේ නම් කැළිකසළ ගැටලුව සඳහා අපට කළ හැක්‌කේ කුමක්‌ ද? ඒ පැනයට විසඳුම් ලබා දීමට අපට ද හැකියාව තිබේ. මේ පිටුවේ දැක්‌වෙන්නේ අපට ගත හැකි එවැනි සරල පියවර මගින් අපේ නිවෙස්‌වල ජනනය වන අපද්‍රව්‍ය අඩු කළ හැකි ආකාරය හා ජනනය වන අපද්‍රව්‍ය සඳහා ලබා දිය හැකි පිළියම් කිහිපයකි.

අපද්‍රව්‍ය අවම කිරීම


අප නිෂ්පාදනය කරන අපද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණය අවම කිරීම (reduce) අපද්‍රව්‍ය සඳහා ඒවායේ ප්‍රභවයේ දීම ලබා දිය හැකි හොඳ ම විසඳුමක්‌ වේ. අප භාවිත කරන ඇතැම් ද්‍රව්‍ය අපට ඒ පමණින් අවශ්‍ය ද යන්න අප අප ගෙන් ම අසාගත යුතු ප්‍රශ්නයකි. නිදසුනක්‌ ලෙස ගත හොත්, ඇතැම් අවස්‌ථාවල දී අපි අපේ නිවසේ පරිභෝජනය සඳහා අවශ්‍ය ප්‍රමාණයටත් වඩා ආහාර ද්‍රව්‍ය මිල දී ගනිමු. එසේ නැතිනම් ආහාර ගන්නා විට කෑමට නොහැකි තරම් ආහාර ප්‍රමාණයක්‌ කෑම පිගානට බෙදා ගනිමු. එය සෙසු ද්‍රව්‍ය සම්බන්ධ ව ද එසේ ම ය.

හැකි අවස්‌ථාවල දී ප්ලාස්‌ටික්‌ පොලිතීන් වැනි ද්‍රව්‍ය ප්‍රතික්‌ෂේප කිරීම ඒවා භාවිතය අවම කිරීමට හේතු වේ.






මේ සම්බන්ධව අපට කළ හැකි දේ සමහරක්‌ මෙසේ ය.
  • ප්ලාස්‌ටික්‌ හා පොලිතීන් බෑග් භාවිතය අඩු කිරීම ඒ සඳහා යෝග්‍ය විකල්ප අතර රෙදි බෑග්, පන් මලු හා වේවැල් කූඩ වේ. මේවා දිගු කාලයක්‌ භාවිත කළ හැකි අතර, භාවිතයෙන් පසු දිරාපත් වේ.
  • කඩදාසි භාවිතය අවම කිරීම සඳහා කියෑවීම සඳහා ඉලෙක්‌ට්‍රොනික මාධ්‍ය භාවිත කිරීම මේ සඳහා ස්‌මාට්‌ දුරකථන හා පරිගණක පාවිච්චිය අද වන සුලබ ය.
  • හැම විට ම කඩදාසිවල දෙපැත්ත ම භාවිතය එක්‌ පැත්තක්‌ භාවිත කළ කඩදාසි කටු සටහන් සඳහා යොදාගැනීමට ද හැකි ය. මෙමගින් අප භාවිත කරන කඩදාසි ප්‍රමාණය අඩකින් අඩු කළ හැකි ය.
  • අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට වඩා ඇසුරුම් සහිත භාණ්‌ඩ මිල දී ගැනීමෙන් වැළැකීම මෙමඟින් ඇසුරුම් පරිසරයට එක්‌ වීම අඩු වේ. බොහෝ විට මේ ඇසුරුම් පොලිතීන් වැනි පහසුවෙන් දිරා නො යන ද්‍රව්‍යවලින් කළ ඒවා ය.
  • වරක්‌ භාවිත කර ඉවත ලන දේ වෙනුවට නැවත භාවිත කළ හැකි දේ භාවිතය ප්ලාස්‌ටික්‌ බීම බෝතල් වෙනුවට වීදුරු බීම බෝතල් ද, ප්ලාස්‌ටික්‌ ජල බෝතල් වෙනුවට තමන් ගේ ම ජල බෝතලයක්‌ ද අපට පාවිච්චි කළ කළ හැකි ය.
  • කුඩා ප්‍රමාණවලින් භාණ්‌ඩ මිල දී ගැනීම වෙනුවට හැකි හැම විට ම කල්තබාගත හැකි ද්‍රව්‍ය, අවශ්‍යතාව අනුව වැඩි ප්‍රමාණවලින් මිල දී ගැනීමෙන් අපට ලැබෙන ඇසුරුම් ප්‍රමාණය අඩු වේ.
  • ඇතැම් විට අප ඉවත දැමීමට සූදානම් වන විවිධ භාණ්‌ඩ සුළු අලුත්වැඩියාවකින් පසු තවත් කාලයක්‌ භාවිත කළ හැකි ය. ඒ ගැන සැලකිලිමත් වීම වැදගත් ය.

නැවත භාවිත කිරීම




අප ඉවත ලන ද්‍රව්‍ය නැවත භාවිත කිරීම ද (reuse) කසළ අර්බුදය සඳහා විසඳුමකි. අප භාවිතයට ගන්නා ඇතැම් ද්‍රව්‍ය සඳහා අපට වෙනත් විකල්පයක්‌ නොමැත. ඇතැම් ද්‍රව්‍ය අසුරා දෙන්නේ ෂොපින් මලුවල ය. තවත් ද්‍රව්‍යවල ඇසුරුම ප්ලාස්‌ටික්‌ හෝ වීදුරුවලින් නිම කර ඇත. එහෙත් මේ ඇසුරුම් වරක්‌ භාවිතයෙන් පසු බැහැර ලීම වෙනුවට ප්‍රයෝජනවත් ලෙස යළි නැවත භාවිත කිරීමෙන් ඒවා කසළ ගොඩට එක්‌ වීම වැළැක්‌වීමට හා ප්‍රමාද කිරීමට හැකි ය.

·

මේ අපට එසේ ගත හැකි පියවර කීපයකි.
  • අපට ලැබෙන ප්ලාස්‌ටික්‌ බඳුන් හා බෝතල් මල් හා එළවළු වැනි පැළ සිටුවීමට පෝච්චි ලෙස භාවිත කළ හැකි ය. අයිස්‌ක්‍රීම් බඳුන් මීට නිදසුන් වේ. මෙහි දී එක හා සමාන ප්‍රමාණයේ බඳුන් එක ස්‌ථානයක තැබීමට හැකි ය.
  • අප විවිධ ද්‍රව්‍ය වෙළෙඳපොළෙන් මිල දී ගැනීමේ දී ලැබෙන ෂොපින් බෑග් හෙවත් ග්‍රොසරි බෑග් යළි යළිත් භාවිත කිරීමෙන් අප භාවිතයට ගන්නා බෑග් ප්‍රමාණය අඩු වේ.
  • විවිධ ද්‍රව්‍ය ඇසීරීම සඳහා යොදගත් කඩදාසි, කාඩ්බෝඩ් පෙට්‌ටි, වීදුරු බෝතල් හා ටින් වැනි දේ වෙනත් කාර්ය සඳහා යොදාගැනීමට අපට හැකි ය. විවිධ ද්‍රව්‍ය දැමීම සඳහා බඳුන් ලෙස මේවා යොදාගත හැකි ය. එසේ ම මේවා භාවිතයෙන් විසිතුරු දේ තැනීමට ද අපට හැකි ය.
  • ජෑම්, කෝඩියල් වැනි ඇතැම් ද්‍රව්‍ය අඩංගු වීදුරු බඳුන් භාවිතයෙන් පසු ආපසු බාර දුන් විට ඒ සඳහා කිසියම් මිල අඩු කිරීමක්‌ බොහෝ වෙළෙඳසල්වලින් ලබා දෙයි.
  • මේ කරුණු සඳහා අපට යොදාගත නොහැකි වුව ද මේ සමහර ද්‍රව්‍ය ඒවා භාවිතය සඳහා අවශ්‍ය අයකු වෙත ලබා දිය හැකි ය. නිදසුනක්‌ ලෙස පුවත්පත් කඩදාසි විවිධ දේ එතීම සඳහා යොදාගැනීම දැක්‌විය හැකි ය.

ප්‍රතිචක්‍රියකරණය සඳහා යොමු කිරීම


අප භාවිත කරන ඇතැම් දේ භාවිතයෙන් පසු ප්‍රතිචක්‍රියකරණය සඳහා යොමු කළ හැකි ය. කඩදාසි, කාඩ්බෝඩ්, වීදුරු හා ප්ලාස්‌ටික්‌ මේ අතර වේ. එම ද්‍රව්‍ය ප්‍රතිචක්‍රියකරණය සඳහා යොමු කිරීම පිණිස එකතු කරන්නන්ට ලබා දීමෙන් අපට මුදලක්‌ ද ලබාගත හැකි ය. එමෙන් ම මේ වන විට බොහෝ පළාත් පාලන ආයතනවල කසළ එකතු කරන රථ මගින් මේවා වෙන වෙන ම රැස්‌ කරනු දැකිය හැකි ය. ඒ අනුව කසළ වෙන් කර ලබා දීම වැදගත් බව පැහැදිලි ය.

·

  • කඩදාසි හා කාඩ්බෝඩ් - විවිධ කඩදාසි වර්ග ප්‍රතිචක්‍රියකරණය සඳහා එකතු කිරීම සිදු කරනු ලැබේ. පුවත්පත්, ලියන කඩදාසි, පොත්, කාඩ්බෝඩ් හා කඩදාසි පෙට්‌ටි ආදි බොහෝ ද්‍රව්‍ය ප්‍රතිචක්‍රියකරණය කරනු ලැබේ.
  • වීදුරු බෝතල් ආදිය - භාවිත කළ නොහැකි, අනවශ්‍ය වීදුරු බෝතල් ආදිය ප්‍රතිචක්‍රියකරණය සඳහා යොමු කළ හැකි ය. මෙහි දී විවිධ වර්ණවල වීදුරු බෝතල හා බඳුන් වෙන් වෙන් ව එකතු කිරීම වැදගත් වේ.
  • ලෝහමය ද්‍රව්‍ය - ලෝහවලින් නිපදවන ලද විවිධ භාණ්‌ඩ තවදුරටත් භාවිත කළ නොහැකි වූ විට ඒවා ද එම ද්‍රව්‍ය එකතු කරන පිරිස්‌ වෙත ලබා දිය හැකි ය. ඒවා සඳහා ගෙවනු ලබන මිල ද ඉහළ ය.

කොම්පෝස්‌ට්‌ නිෂ්පාදනය




නිවෙස්‌වලින් ඉවත ලන දිරාපත් වන ආහාර ද්‍රව්‍ය මෙරට නාගරික කැළිකසළ ප්‍රවාහයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක්‌ සඳහා හේතු වේ. නිවසේ දී කොම්පෝස්‌ට්‌ නිෂ්පාදනය කිරීම මේ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රයෝජනවත් කාර්යයක්‌ සඳහා යෙදවීමක්‌ පමණක්‌ නො ව, අප බැහැර ලන කසළ ප්‍රමාණය අඩු කිරීම සඳහා ද හේතු වේ.

ඉඩමේ ප්‍රමාණය අනුව පහසුවෙන් කොම්පෝස්‌ට්‌ නිපදවිය හැකි බඳුන් මේ වන විට හඳුන්වා දී ඇත. මේවා සිමෙන්ති මෙන්ම ප්ලාස්‌ටික්‌වලින් ද නිර්මාණය කර තිබේ. මේවා සඳහා මුළුතැන්ගෙයින් බැහැර කරන එළවළු හා පලතුරු කොටස්‌ මෙන්ම ගෙවත්ත අතුගෑමේ දී එකතු වන කොළ රොඩු ද යොදාගත හැකි ය. එසේ ම කෑමෙන් පසු ඉතිරි වන ඉඳුල් ද සාර්ථකව මේ සඳහා භාවිත කළ හැකි ය.

එපමණක්‌ නො ව, ගෙවත්තේ ඉඩ ප්‍රමාණය අනුව කොම්පෝස්‌ට්‌ නිපදවීම සඳහා වළ ක්‍රමය හා ගොඩ ක්‍රමය වැනි ක්‍රම ද යොදාගත හැකි ය. කොම්පෝස්‌ට්‌ පොහොර ගෙවතු වගා සඳහා යොදාගත හැකි ය.

http://www.vidusara.com/2017/05/03/feature1.html