සම්පත් පරිභෝජනය හා චක්‍රීය ආර්ථිකය...

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 2020.02.05, පි. 7 හා 24 (Vidusara)

විදුසර - http://www.vidusara.com/2020/02/05/feature2.html

රෝම සමාජය (Club of Rome) නම් විද්වත් සමූහයක මැදිහත් වීමෙන් සකස්‌ කරන ලද Limits to Growth වාර්තාව 1972 වර්ෂයේ දී නිකුත් විය. (එය පසු කලක 'වර්ධනයේ සීමා' නමින් සිංහල භාෂාවට ද න`ගන ලදි). එම වාර්තාවෙන් අවධානය යොමු කර තිබුණේ ලෝකයේ පවත්නා සීමාසහිත වූ සම්පත් සැපයුම හමුවේ අනාගතයේ දී ලෝකයේ ඇති විය හැකි ආර්ථික හා ජනගහන වර්ධනයේ තත්ත්වය හා සීමා පිළිබඳව ය. එම`ගින් පෙන්වා දී තිබුණේ එතෙක්‌ සිදු කරගෙන ආ පරිදි ඓතිහාසික සම්පත් භාවිතයේ කිසිදු වෙනසක්‌ සිදු නො කර වර්ධනය සඳහා කටයුතු කළ හොත් 2072 වර්ෂය වන විට ලෝකයේ වර්ධනයට යම් යම් සීමා ඇති විය හැකි බවයි. එම සීමා සැලකිය යුතු තරම් බරපතළ විය හැකි බව ද දැක්‌වෙයි. එමෙන් ම 1972 වර්ෂය වන විට වර්ධනය පිළිබඳව ලෝකයේ පැවැති ප්‍රවණතා වෙනස්‌ කළ හැකි නම් තිරසර පාරිසරික හා ආර්ථික ස්‌ථාවරත්වයක්‌ අත්පත් කරගත හැකි ය. මේ දෙවැන්න අත්පත් කරගැනීමට කටයුතු කිරීම මිනිසුන් කෙතරම් ඉක්‌මනින් ආරම්භ කරන්නේ ද යන කාරණය මත ඒ තිරසාරත්වය අත්පත් කරගැනීමට වැඩි අවස්‌ථාවක්‌ පවතී.

පරිගණක ආකෘති මත පදනම් ව සකස්‌ කරන ලද මේ වාර්තාවේ පුරෝකථනය කරන ලද ඇතැම් සිදුවීම් හා ඒවා ඇති වෙතැයි දක්‌වන ලද දින වකවානු මේ වන විට එලෙසින් ම සාක්‌ෂාත් වී නොමැතිවා විය හැකි ය. ඇතැම් සම්පත් සීමා වනු ඇති බවට එහි ලබා දී තිබූ දිනවකවානුව වැරැදි විය හැකි ය. එහෙත් එම`ගින් පෙන්වා දුන් මූලික කරුණ වූ සංවර්ධනය හෙවත් වර්ධනය යනු සීමා රහිත එකක්‌ නො වේ ය යන්න අද වන විට පිළිගත් සත්‍යයකි. සම්පත් සීමා වීම වර්ධනය සඳහා සීමා පැනවිය හැකි ය. එය ඉක්‌මනින් හෝ පසුව හෝ ඇති විය හැකි දෙයකි. අපට මේ බව සිතුණේ පසුගිය දා නිකුත් වූ වාර්තාවක සඳහන් වන කරුණු නිසා ය.

චක්‍රිකරණයේ හිදැස වාර්තාව 2020 (The Circularity Gap Report 2020) නමින් නිකුත් වී තිබෙන මේ වාර්තාව චක්‍රිය ආර්ථිකයක්‌ වෙත ලෝකය පිවිසීම වේගවත් කිරීම සඳහා කටයුතු කරන ආයතනයකි.

වර්ෂයක්‌ තුළ සම්පත් ටොන් බිලියන 100ක්‌

මිනිසුන් විසින් එක්‌ වර්ෂයක්‌ තුළ භාවිත කරනු ලබන විවිධ සම්පත් ප්‍රමාණය ටොන් බිලියන 100ක සීමාව ඉක්‌මවා ගොස්‌ ඇති බව පසුගිය දා එළිදැක්‌වූ වාර්තාවක සඳහන් වෙයි. මේ සීමාව ඉක්‌මවා ගොස්‌ ඇත්තේ පළමුවැනි වරට ය. එය නිශ්චිත ව දක්‌වන්නේ නම් ටොන් බිලියන 100.6කි.

මේ අතරින් ටොන් බිලියන 50.8ක්‌ පමණ ඛනිජ ද්‍රව්‍ය වේ. ඒවා වැඩි වශයෙන් වැලි, මැටි, බොරළු හා සිමෙන්ති වැනි ගොඩනැගිලි කර්මාන්තය සඳහා අත්‍යවශ්‍ය දේ ය. ටොන් බිලියන 24.6ක්‌ පමණ ගස්‌ හා භෝග වෙයි. තවත් 15.1ක්‌ පමණ ගල්අ`ගුරු, තෙල් හා ගෑස්‌ වැනි පොසිල ඉන්ධන ය. එමෙන් ම ටොන් බිලියන 10.1ක්‌ පමණ ලෝහ සහිත පස්‌ ය.

ලෝකය වාර්ෂික ව භාවිත කරන විවිධ සම්පත් ප්‍රමාණය 1970 සිට මේ වන විට සිව් ගුණයකින් පමණ ඉහළ ගොස්‌ ඇත. එහෙත් මේ කාලය තුළ ජනගහනය වර්ධනය වී ඇත්තේ දෙගුණයකින් පමණකි. අද ජීවත් වන අයකු එක්‌ වසරක දී සම්පත් ටොන් 13ක්‌ පමණ භාවිත කරන බව මේ අනුව පෙනේ.

භාවිතය සඳහා අවශ්‍ය සම්පත් මේ ආකාරයෙන් අලුතින් උකහාගැනීම සඳහා බලපාන කරුණු කීපයක්‌ තිබෙයි. ඉන් පළමුවැන්න වන්නේ වර්ධනය සඳහා නොඉඳුල් සම්පත් අලුතින් ලබාගැනීම සඳහා අප පුරුදු වී සිටීම ය. පවත්නා සම්පත් වඩා හොඳින් භාවිත කිරීම සම්බන්ධ ව ලෝකයේ ඇති අවධානය අඩු ය. දෙවැන්න වන්නේ අප තවදුරටත් නිවාස, යටිතල පහසුකම් හා බර යන්ත්‍ර තවදුරටත් අලුතින් ඉදි කිරීම ය. මේවා ලෝකයේ වැඩි වන ජනගහනයට අවශ්‍ය වෙයි. තෙවැනි හේතුව වන්නේ භාවිතය අවසානයේ එම ද්‍රව්‍ය ප්‍රතිචක්‍රිකරණය සඳහා ප්‍රාමාණික සැකසුම් ක්‍රමවේදයක්‌ නො තිබීම හා නිෂ්පාදනවල සැකසුම දුර්වල වීම ය. මේ නිසා සිදු වන්නේ අලුත් අමුද්‍රව්‍යවලට ඇති ඉල්ලුම ඉහළ යැම ය. ඒ සඳහා සම්පත් පරිසරයෙන් උකහා ගැනීම දිගින් දිගට ම සිදු වේ.

සම්පත් නැවත භාවිතය

මේ වාර්තාව මගින් පෙන්වා දෙන අනෙක්‌ වැදගත් කරුණ වන්නේ ප්‍රතිචක්‍රිකරණය පිළිබඳ තත්ත්වයයි.

ලෝකයේ වාර්ෂිකව භාවිත වන ඉහත සඳහන් කළ සම්පත් ප්‍රමාණය අතරින් වසරකට පසුව භාවිත වන්නේ ටොන් බිලියන 31කි. මේ මූලික වශයෙන් ගොඩනැ`ගිලි හා රථවාහන වැනි ද්‍රව්‍ය වේ. එම සම්පත් වැඩි කාලයක්‌ භාවිතයේ ඇති ඒවා ය.

තවත් ටොන් බිලියන 14.6ක්‌ පමණ වූ සම්පත් ප්‍රමාණයක්‌ වායු විමෝචන ලෙස පිට වෙයි. ඒ පොසිල ඉන්ධන හා වෙනත් දහනය ම`ගින් වායුගෝලයට එක්‌ වන හරිතාගාර වායු ඇතුළු ද්‍රව්‍ය වේ. ටොන් බිලියන 22.4ක්‌ පමණ පරිසරයට එක්‌ වෙයි.

තවත් ටොන් බිලියන 32.6න් පමණ ඉවත දමනු ලැබේ. ඒ අතර කැණීම් අපද්‍රව්‍ය ටොන් බිලියන 7.4ක්‌, ලේඛනගත නො කළ අපද්‍රව්‍ය ටොන් බිලියන 4.4ක්‌, බිම් පිරවුම් සඳහා යොදාගන්නා ද්‍රව්‍ය ටොන් බිලියන 11.2ක්‌, පුළුස්‌සා දමනු ලබන ටොන් බිලියනයක්‌ යන ද්‍රව්‍ය අපතේ යයි. සමස්‌තයක්‌ ලෙස ගත් විට නැවත භාවිතය හා ප්‍රතිචක්‍රිකරණය සඳහා යොදා ගනු ලබන්නේ මුළු සම්පත් ප්‍රමාණයෙන් ටොන් බිලියන 8.65ක්‌ පමජි. ප්‍රතිශකයක්‌ ලෙස පවසන්නේ නම් නැවත භාවිතයක්‌ සඳහා ගනු ලැබෙන්නේ මුළු සම්පත් ප්‍රමාණර්යෙන් 8.6%කි.

එය මෑත කාලයේ ලෝකයේ දැකිය හැකි ප්‍රවණතාවය පෙන්වාදෙන්නකි. ගත වූ අවසන් වසර දෙක ඇතුළත සම්පත් පරිභෝජනය කරන ප්‍රමාණය 8%කින් ඉහළ ගොස්‌ ඇතත්ණී ඒ වසර දෙක තුළ ප්‍රතිචක්‍රිකරණය හා යළි භාවිතය 9.1% සිට 8.6%ක්‌ පමණ දක්‌වා අඩු වී ඇත. ඒ අනුව චක්‍රිකරණය පිළිබඳ පරතරය වර්ධනය වෙමින් තිබෙයි. එමගින් පෙන්වා දෙන්නේ තත්ත්වය හොඳ නැති බවයි. එය වැඩි අවධානයක්‌ යොමුකර සොයා බැලිය යුතු කරුණක්‌ බව සඳහන් වෙයි.

මේ ආකාරයෙන් ලෝකයේ පවත්නා සම්පත් සීමා රහිත බවක්‌ සිතමින් පරිභෝජනය කිêමට යැම ලෝකයටම අහිතකර ප්‍රතිඵලයක්‌ අත්කර ක්ෂය හැකි දෙයක්‌ බව පැහැක්ෂලිය. එසේ නම් අප යොමු විය යුත්තේ සම්පත් අපතේ නොයන ක්‍රමවේදයක්‌ කරාය.

චක්‍රිය ආර්ථිකයක්‌ කරා

චක්‍රිය ආර්ථිකයක්‌ යනුවෙන් අදහස්‌ කරන්නේ ලෝකයේ අද භාවිත වන රේ‚ය ආර්ථික මොඩලයට විකල්පයක්‌ ලෙස ඉක්ෂරිපත් වූවකි. රේ‚ය ආර්ථික මොඩලයේ" යමක්‌ නිෂෘපාදනය කරණී භාවිත කර බැහැර කරනු ලබයි. එහෙත් චක්‍රිය ආර්ථිකයක" එම සම්පත් හැකිතාක්‌ කාලයක්‌ භාවිකයේ තිබේ. ඒවා භාවිතයට ගැනීමේ" ඒවායේ උපරිම ප්‍රයෝජනය ගන්නා අතරණී ඒවායේ ïව කාලය අවසානයේ" නැවත භාවිකයකට ගෙන යා හැකි විය යුතුය. මෙම ක්‍රමයේ" අපද්‍රව්‍ය තිබිය නොහැකිය. ඒ අදාළ අපද්‍රව්‍ය තවත් ක්‍රියාදාමයක ආරම්භයක්‌ වන නිසාය. මේ නිසා අදාළ අමුද්‍රව්‍ය අඛණ්‌ඩව භාවිතයට ගනු ලැබෙයි.

මේ අනුව ලෝකයේ ඇති සීමිත සම්පත් තිරසර ආකාරයෙන් භාවිතය පිළිබඳව ඇති ගැටලූර්වට සුදුසු විසදුමක් ලෙස චක්‍රිය ආර්ථිකය සැලකිය හැකි බව පැහැක්ෂලිය.

මෙහි" චක්‍රිය ආර්ථිකව සම්බන්ධව වැදගත් වන කරුණු කිහිපයක්‌ පවතී. ඉන් එකක්‌ වන්නේ ලෝකයේ රටවල් චක්‍රිය ආර්ථික සංකල්පයට පහසුකම් සැපයිය යුතු වීමය. මෑත කාලයේ" ලෝකයේ මේ පිළිබඳව යොමු වී ඇති රටවල් හෝ රටවල් සඹූහ දැක්‌විය හැකියත ඉන් එකක්‌ වනුයේ යුරෝපා සංගමයයි. චීනය ද එවැනි ක්‍රමවේදයක්‌ වෙත යොමු වී ඇති රටකි. එසේම ලෝකයේ තවත් රටවල් චක්‍රිය ආර්ථිකයකට සම්බන්ධ ප්‍රතිපත්ති වෙත පිවිසුණු ආකාරයක්‌ දැක ගත හැකිය.

මූලාශ්‍රය - The Circularity Gap Report 2020, www.circularity-gap.world/2020